Της Άννας Καλαγιά,
Η τέχνη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η εξωτερίκευση του ψυχικού κόσμου του καλλιτέχνη. Ένα προσωπικό αποτύπωμα του εσωτερικού του κόσμου και η επέκταση αυτού. Εκείνος και τα δημιουργήματά του αναπτύσσουν μια έντονη σύνδεση, όπως η σχέση μητέρας-παιδιού. Μπροστά σε μια τέτοια ένωση έτυχε να σταθώ μάρτυρας, εκλαμβάνοντας όλη την ένταση και την ενέργεια, τόσο του έργου όσο και του ψυχισμού του καλλιτέχνη. Εκείνο το έργο με έθεσε σε ένα νοητό ταξίδι στη ζωή ενός ανθρώπου –που δεν γνώριζα– και σε μια ενδόμυχη ανάγκη να καταλάβω τα μηνύματα που απέρρεαν από το γλυπτό αυτό. Το όνομα της καλλιτέχνιδος, Louise Joséphine Bourgeois και ο τίτλος του έργου της “Maman” (1999).
Η Louise Joséphine Bourgeois γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου του 1911 στο Παρίσι της Γαλλίας. Υπήρξε ζωγράφος, χαράκτης αλλά και γλύπτρια. Ο θαυμασμός της προς τους κανόνες που δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει ή να αλλάξει της προσέφερε μια ασφάλεια και οδήγησε στην εισαγωγή της στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης, για να σπουδάσει Μαθηματικά και Γεωμετρία. Το τραγικό γεγονός του θανάτου τής μητέρας της, ενώ εκείνη διένυε μόλις την τρίτη δεκαετία της ζωής της, την έστρεψε σε σπουδές γύρω από την τέχνη. Πέρασε από πληθώρα γαλλικών σχολών τέχνης, όπου γνώρισε όλες τις πτυχές της δημιουργικότητάς της. Έπειτα από τον γάμο της, μετακόμισε στη Νέα Υόρκη και εισήχθη στο Art Students League, σπουδάζοντας ζωγραφική από τον Vaclav Vytlacil. Πολλοί κατηγοριοποίησαν την τέχνης της, θέτοντάς την στον εξπρεσιονιστικό σουρεαλισμό και τον φεμινισμό. Μάλιστα, το έργο της “Femme Maison” έγινε σύμβολο του φεμινιστικού κινήματος. Η ίδια, όμως, αρνούνταν να μπει σε καλούπια. Θεωρούσε την τέχνη της «προ-φύλο», χωρίς τυπικές ταξινομήσεις αρσενικών ή θηλυκών, με θέματα που αφορούσαν συναισθηματικές έννοιες γύρω από την οικογένεια, το ανθρώπινο σώμα, τον θάνατο και το ασυνείδητο.
Τη δεκαετία του 1940, τα γλυπτά της κατασκευάζονται από σκουπίδια και ξύλα και αφορούν τα παιδικά της χρόνια και τη σκληρότητα του πατέρα της. Το 1954, διαφοροποιεί τον εαυτό της από τις ξύλινες κατασκευές και στρέφει το ενδιαφέρον της στο μάρμαρο, τον γύψο και τον μπρούτζο. Τα έργα της αντικατοπτρίζουν ανησυχίες, όπως φόβο, αίσθηση απώλειας ελέγχου και τρωτότητα. Τα περισσότερα, όμως, από τα δημιουργήματά της λαμβάνουν έμπνευση από την κακοποιητική συμπεριφορά του πατέρα της απέναντι σε εκείνη και τη μητέρα της, καθώς και από την έντονη σχέση που εκείνες διατηρούσαν πριν από τον θάνατο της τελευταίας. Χαρακτηριζόμενη, λοιπόν, ως μητέρα της εξομολογητικής-συμβολικής τέχνης, έχει την τάση να εκφράζεται μέσα από τα έργα της. Τη δεκαετία του 1970 αρχίζει να διδάσκει γλυπτική και ζωγραφική σε φημισμένες σχολές και το 1982 την τιμούν με μια μεγάλη έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. Πηγές αναφέρουν πως συνέχιζε να δημιουργεί έργα τέχνης ακόμη και μια βδομάδα πριν από τον θάνατό της, στις 31 Μαΐου του 2010.
Από τη συλλογή της με τα αμέτρητα εκθέματα, την οποία μπορεί να βρει κανείς διαδικτυακά στη σελίδα του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ), αλλά και στη γκαλερί The Easton Foundation, το γλυπτό “Maman” (1999) αποτελεί καλλιτεχνικό της ορόσημο. Πρόκειται για ένα γλυπτό αράχνης ύψους 30 ποδιών και πλάτους 33 ποδιών, φτιαγμένο από χάλυβα. Δομείται πάνω σε οχτώ λεπτεπίλεπτα πόδια, τα οποία καταλήγουν σε ένα κολάρο, πάνω στο οποίο βρίσκεται το κυρίως σώμα. Κάτω από τον θώρακα εντοπίζεται ένας σάκος με ραβδώσεις, εντός του οποίου υπάρχουν μαρμάρινα αυγά. Τα μαρμάρινα αυγά είναι ντυμένα με νάιλον καλσόν. Το συγκεκριμένο έργο σχεδιάστηκε τα έτη 1999-2000 για την αίθουσα Turbine της γκαλερί τέχνης της Tate Modern και είναι το μεγαλύτερο από μία σειρά παρόμοιων γλυπτών. Τοποθετήθηκε στη γέφυρα του συγκεκριμένου μουσείου, απέναντι από τρεις ψηλούς πύργους με τίτλο “I Do, I Undo and I Redo”, που συμβολίζουν συναισθηματικές διαδικασίες σχετικές με τη μητρότητα. Μέχρι τον θάνατό της, καλλιτεχνήθηκαν άλλες έξι αράχνες, κατασκευασμένες από μπρούτζο. Αν και οι αράχνες αποτέλεσαν το επίκεντρο της δουλειάς της από τα μέσα του 1990 και έπειτα, είναι μόλις το 1974 που έγινε η πρώτη αναφορά σε αυτές, με ένα σκίτσο από μελάνι και κάρβουνο.
Η επιλογή της ονομασίας του γλυπτού δεν είναι τυχαία. Η γαλλική λέξη “Maman” σημαίνει μητέρα και το συγκεκριμένο έργο αποτελεί φόρο τιμής και αφοσίωσης στην μητέρα της Louise Bourgeois. Η δημιουργός, θέλοντας να αποδώσει με έναν καλλιτεχνικό τρόπο τη σύνδεση που είχε με τη μητέρα της, χρησιμοποιεί τα θετικά χαρακτηριστικά των αραχνών. Η κλώση και η ύφανση αντιπροσωπεύουν την προστασία και τη δύναμη, ενώ ο σάκος με τα μαρμάρινα αυγά τη γονιμότητα. Το ύψος της αράχνης δημιουργεί έναν ασφαλή χώρο κάτω από τον χαλύβδινο σάκο που μοιάζει με προστατευτικό καταφύγιο. Επηρεασμένη από τον θάνατο της μητέρας της και νιώθοντας τον φόβο της μοναξιάς και της εγκατάλειψης, παρομοιάζει τη μητέρα της με μια αράχνη. Χαρακτηρίζει την αράχνη έξυπνη, προστατευτική και βοηθητική, χαρακτηριστικά που απέδιδε στη μητέρα της. Το εμβληματικό αυτό έργο, σε μια πρώτη επαφή δημιουργεί στον θεατή το αίσθημα του φόβου, ενώ με μια δεύτερη παρατήρηση αισθάνεται κανείς στοργή και ασφάλεια. Αυτή η μετάβαση από το ένα συναίσθημα στο άλλο αποτελεί και το νόημα γύρω από το οποίο κινείται το γλυπτό της Louise Bourgeois. Αυτά τα συναισθήματα βίωνε στην ιδέα της μητέρας της και αυτά επεδίωξε να μεταφέρει και στο παγκόσμιο κοινό της.
Τα επτά εκθέματα που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο της παραπάνω καλλιτεχνικής έκφρασης βρίσκονται τόσο σε μόνιμες τοποθεσίες όσο και σε περιηγήσεις ανά τον κόσμο. Οι μόνιμες συλλογές βρίσκονται στο Tate Modern του Ηνωμένου Βασιλείου, στην Εθνική Πινακοθήκη του Καναδά, στο Μουσείου Γκούγκενχαιμ του Μπιλμπάο, στο Μουσείο τέχνης Mori του Τόκιο, στο Μουσείο Τέχνης Samsung της Νότιας Κορέας, στο Μουσείο Αμερικανικής Τέχνης Crystal Bridges στο Αρκάνσας και στο Εθνικό Συνεδριακό Κέντρο του Κατάρ, όπου ο θεατής έχει τη δυνατότητα να θαυμάσει καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου το εμβληματικό έργο της Louise. Παράλληλα, από το 2001 και έπειτα, το έκθεμα εμφανίζεται και σε άλλες τοποθεσίες, μεταφέροντας το βαθύ του νόημα σε όλο τον κόσμο. Παραδείγματα αυτών των περιοδειών της έκθεσης αποτελούν η Ολλανδία το 2002, η Ρωσία το 2003, η Γαλλία το 2008, η Βραζιλία το 2011, η Γερμανία το 2012, η Ιαπωνία τα έτη 2012-2013, το Μεξικό τα έτη 2013-2014 καθώς και η Ελλάδα το 2022.
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, μπορεί κάθε ενδιαφερόμενος να συναντήσει το έκθεμα “Maman” στο Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) με ελεύθερη πρόσβαση για διάστημα επτά μηνών, από τις 30 Μαρτίου του 2022 έως τις 6 Νοεμβρίου του 2022. Η πρωτοβουλία για τη σχεδίαση και την υλοποίηση της έκθεσης βρίσκει καταφύγιο στη συνεργασία του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ και του ΚΠΙΣΝ. Οι δύο τελευταίοι Οργανισμοί εκπόνησαν ειδική μελέτη για την εγκατάσταση του έργου στην Αθήνα και δεσμεύτηκαν για τη μετακίνησή του από την προηγούμενη τοποθεσία του, τη συναρμολόγηση και τη συντήρησή του για όσο διάστημα φιλοξενείται στη χώρα μας.
Έπειτα από αυτή τη νοητική εξόρμηση στη ζωή και το έργο της γλύπτριας Louise Bourgeois, αξίζει κανείς να οργανώσει έναν περίπατο στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, για να θέσει τον εαυτό του σε μια τέτοια καλλιτεχνική δοκιμασία. Μέσα σε μια δοκιμασία που θα μπορέσει να θαυμάσει από κοντά αυτό το έκθεμα της αράχνης-μητέρας και περπατώντας ανάμεσα στα λεπτά της πόδια και κάτω από τον σάκο με τα μαρμάρινα αυγά της να παρασυρθεί σε ένα μητρικό ταξίδι προστασίας, ασφάλειας, φόβου και εγκατάλειψης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “The Empty House”: Louise Bourgeois at Schinkel Pavillon in Berlin. Feminism, poetics and the effect of psychoanalysis, rotundamagazine.com, διαθέσιμο εδώ
- Louise Bourgeois, wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
- Louise Bourgeois’s iconic spider Maman- Everything you need to know, publicdelivery.org, διαθέσιμο εδώ
- “Maman”, Louise Bourgeois, guggenheim-bilbao.eus, διαθέσιμο εδώ
- “Maman”, Louise Bourgeois, tate.org.uk, διαθέσιμο εδώ
- Maman Sculpture-Looking at the Giant Spider Art by Louise Bourgeois, artincontext.org, διαθέσιμο εδώ
- “Maman” by Louise Bourgeois, womenart.com, διαθέσιμο εδώ
- Louise Bourgeois, Maman- Εικαστική εγκατάσταση: Συνεργασία ΝΕΟΝ & ΚΠΣΙΝ, snfcc.org, διαθέσιμο εδώ
- Maman της Λουίζ Μπουρζουά: Πώς στήθηκε στο ΚΠΙΣΝ, athensvoice.gr, διαθέσιμο εδώ
