Της Κωνσταντίνας Φυτάκη,
Τα τελευταία 10 περίπου χρόνια, δημιουργήθηκαν προσφυγικές ροές από χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, ενώ από το 2015 περίπου και μετά, υπήρξε μια σημαντική αύξηση αυτών των ροών. Πιο συγκεκριμένα από το 2014, ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων ξεκίνησε να μεταναστεύει από χώρες, όπως η Συρία, το Ιράν και το Αφγανιστάν (κ.ά.), κατευθυνόμενοι προς και εντός της Ευρώπης, περνώντας, αρχικά, από τη Μεσόγειο (κυρίως Ελλάδα και Ιταλία), τα Βαλκάνια και τη Μάγχη. Λόγω των συνεχών πολέμων, των διώξεων και της κρίσης που οδήγησε στη φτώχεια εκατομμύρια πολίτες, αυτοί οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και τις οικογένειές τους, αναζητώντας ένα ασφαλές περιβάλλον, με καλύτερη ποιότητα ζωής, αλλά και ένα καλύτερο μέλλον. Οι χώρες, οι οποίες έχουν την πρώτη επαφή με αυτές τις ροές είναι, λόγω και της γεωπολιτικής τους θέσης, οι χώρες του ευρωπαϊκού νότου, η Ιταλία και η Ελλάδα.
Με την άφιξη των προσφυγικών ροών, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγκάστηκε να χορηγήσει συγκεκριμένα κονδύλια, για την παροχή διαμονής, η οποία πραγματοποιήθηκε με τη μορφή καταυλισμών (hotspot), την παροχή υπηρεσιών και την κάλυψη βασικών αναγκών, καθώς και τη δημιουργία ενός οργάνου, υπεύθυνου για την προστασία των εξωτερικών συνόρων (Frontex). Όμως, παρά τα κονδύλια και τις υπηρεσίες που παρείχε η Ε.Ε., οι συνθήκες διαμονής, αλλά και η αντιμετώπιση που είχαν οι πρόσφυγες κατά την άφιξή τους στην Ελλάδα, δεν θυμίζουν σε καμία περίπτωση τις αρχές και τις αξίες που προσπαθεί να προωθήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Από την αρχή της κρίσης, και πιο συγκεκριμένα από τη στιγμή της άφιξης των πρώτων προσφυγικών ροών, φάνηκε πως το ελληνικό κράτος κρατούσε μια αμυντική στάση απέναντι στους πρόσφυγες, ενώ, παράλληλα, η ελληνική κοινωνία δεν ήταν και τόσο ανοιχτή στο θέμα της υποδοχής τους. Αυτό μπορεί να γίνει κατανοητό κυρίως από το πώς διαχειρίστηκε (και συνεχίζει μέχρι και σήμερα) η ελληνική κυβέρνηση το ζήτημα της μετανάστευσης (αυστηρές νομοθετικές διατάξεις και, παράλληλα, παραβίαση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων). Όσον αφορά τη διαμονή των προσφύγων στα hotspot, η αξιολόγησή της είναι αρνητική. Οι καταγγελίες για τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης εκεί είναι αρκετές, ενώ πολλές φορές αυτή η κατάσταση έχει ως αποτέλεσμα να θέσει σε κίνδυνο τις ζωές των προσφύγων. Αξίζει να σημειωθεί πως η Ελλάδα έχει έρθει αρκετές φορές αντιμέτωπη με καταγγελίες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ), σχετικά με τις αναξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης που προσφέρονταν στους μετανάστες μέσω των hotspot.
Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο που δείχνει το πώς η ελληνική πολιτεία και ιδιαίτερα οι ελληνικές αρχές αντιμετωπίζουν τις αφίξεις των προσφύγων, είναι οι επαναπροωθήσεις, όρος γνωστός και ως pushbacks. Κατά το παρελθόν (αλλά και στο παρόν), έχουν γίνει πολλές καταγγελίες για επαναπροωθήσεις προσφύγων από τις ελληνικές αρχές ή κι από την Frontex, θέτοντας σε μεγάλο κίνδυνο τις ζωές των προσφύγων. Αυτές οι πρακτικές, σύμφωνα και με τις ευρωπαϊκές συμβάσεις, απαγορεύονται από οποιοδήποτε όργανο κι αν γίνονται (είτε είναι εθνικό είτε είναι ευρωπαϊκό). Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, υπάρχουν, δυστυχώς, αρκετές πιθανότητες να βουλιάξει ή να ανατραπεί κάποια βάρκα και να κινδυνεύσουν οι ζωές των επιβατών, καθώς τις περισσότερες φορές ο αριθμός των επιβατών υπερβαίνει το επιτρεπτό όριο, που μπορεί να αντέξει μια βάρκα. Σε περίπτωση, λοιπόν, που υπάρξει κάποιο ναυάγιο, εντός των ελληνικών υδάτων, το λιμενικό σώμα υποχρεούται να διασώσει αυτούς τους ανθρώπους. Θεωρητικά τουλάχιστον, γιατί πρακτικά έχουν σημειωθεί αρκετά ναυάγια, όπου χάθηκαν πολλές ζωές και τα οποία θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί.
Πρόσφατα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), με μια ιστορική απόφαση, καταδίκασε την Ελλάδα για το πολύνεκρο ναυάγιο στο Φαρμακονήσι, το οποίο έγινε στις 20/01/2014 και κόστισε τη ζωή σε 11 ανθρώπους. Το δικαστήριο δικαίωσε τους 16 επιζώντες αυτού του ναυαγίου, οι οποίοι υποστήριξαν πως ήταν μια επιχείρηση επαναπροώθησης (pushback) του ελληνικού λιμενικού. Πιο συγκεκριμένα, καταδικάζει την Ελλάδα, αρχικά, για «Παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή» (άρθρο 2 της ευρωπαϊκής σύμβασης για τα δικαιώματα του ανθρώπου). Κρίνει πως μετά το ναυάγιο, στη διαδικασία που προχώρησαν οι ελληνικές αρχές αμέλησαν και παρέλειψαν αρκετά στοιχεία, καθώς, όπως ανέφερε το δικαστήριο, η έρευνα που έκαναν ήταν αναποτελεσματική και δεν ήταν ενδελεχής.
Επιπλέον, κρίνει πως οι ελληνικές αρχές δεν συμμορφώθηκαν με την υποχρέωσή τους να προστατέψουν την ανθρώπινη ζωή, καθώς, όπως ανέφερε το δικαστήριο, δεν έκαναν τις απαραίτητες ενέργειες, για να προστατέψουν τους επιζήσαντες, αλλά και την οικογένειά τους. Το δεύτερο σημείο που παραβιάστηκε ήταν η απαγόρευση της απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης (άρθρο 3 της Σύμβασης), καθώς το δικαστήριο έκρινε πως 12 από τους 16 προσφεύγοντες, μετά τη βύθιση της βάρκας, ήρθαν αντιμέτωποι με εξευτελιστική μεταχείριση, σχετικά με τη σωματική έρευνα στην οποία υποβλήθηκαν, μετά την άφιξή τους στο Φαρμακονήσι. Η απόφαση του δικαστηρίου προβλέπει πως η Ελλάδα πρέπει να καταβάλει αποζημίωση 330.000 ευρώ στους προσφεύγοντες.
Υπάρχουν κι άλλες περιπτώσεις, όπου πρόσφυγες ενώ έφτασαν στην Ελλάδα και δικαιούνταν να ζητήσουν άσυλο, έπεσαν θύματα επαναπροώθησης από τις ελληνικές αρχές. Σύμφωνα με μία μαρτυρία στον σταθμό της συνοριοφυλακής, οι αρχές έκλεψαν από τους πρόσφυγες τα προσωπικά τους έγγραφα, αλλά και κινητά τηλέφωνα, ενώ, σύμφωνα και με μια άλλη μαρτυρία, οι αστυνομικοί πήραν τα χρήματα και τις τσάντες τους και σε κάποιες περιπτώσεις πήραν μέχρι και τα παπούτσια τους. Και στις δύο περιπτώσεις, οι μάρτυρες ανέφεραν πως η αστυνομία, κατά τη διαδικασία της επαναπροώθησης, όταν, δηλαδή, οι αρχές είχαν συγκεντρώσει τους πρόσφυγες, για να τους κατευθύνουν προς τον προηγούμενο προορισμό, είχαν φροντίσει προηγουμένως να τους χτυπήσουν όλους.
Εκτός, όμως, από αυτές τις περιπτώσεις, αρκετοί πρόσφυγες ήρθαν αντιμέτωποι με περιστατικά ρατσιστικής βίας, όπου οι θύτες δεν περιορίζονταν μόνο στη λεκτική βία, αλλά συχνά ασκούσαν και σωματική, η οποία έθετε και σε κίνδυνο τις ζωές των προσφύγων. Επιπλέον, στο παρελθόν υπήρξαν και τα λεγόμενα πογκρόμ, όπου γίνονταν επιθέσεις σε μετανάστες, υποκινούμενες από μέλη, αλλά και ανώτερα στελέχη της εγκληματικής οργάνωσης Χρυσή Αυγή.
Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε πως μεγάλο ρόλο στην αποδοχή ή μη των προσφύγων από την ελληνική κοινωνία έπαιξαν και τα Μ.Μ.Ε. (αναφερόμενη κυρίως στα κανάλια). Καθώς, από την έναρξη της προσφυγικής κρίσης μέχρι περίπου και σήμερα, τα περισσότερα κανάλια επιλέγουν να κρίνουν αρνητικά τους πρόσφυγες, είτε αναφέροντάς τους μονίμως ως λαθρομετανάστες είτε αποκρύπτοντας παράνομες ενέργειες των ελληνικών αρχών απέναντι στους πρόσφυγες.
Καταληκτικά, ένα σημαντικό μέρος της ελληνικής κοινωνίας έκρινε θετικά την έλευση των προσφύγων, ενώ δεν ήταν λίγοι και αυτοί που θέλησαν να βοηθήσουν πρακτικά (είτε ως εθελοντές είτε μέσω δωρεών ρουχισμού, φαγητού και άλλων αγαθών απαραίτητων για την κάλυψη των βασικών τους αναγκών). Όμως, η στάση που έχει στο σύνολό της η ελληνική κοινωνία, οι αρχές και, γενικότερα, η ελληνική πολιτεία απέναντι στην προσφυγική κρίση, μεταφράζεται ως ανεπαρκής. Η επιθετική συμπεριφορά των ελληνικών αρχών, τα ρατσιστικά επεισόδια (τα οποία ήταν αρκετά), η μακρόχρονη διαμονή σε μια σκηνή μέσα στις λάσπες και το κρύο, αλλά και η άρνηση του ελληνικού κράτους να τους ενσωματώσει στην ελληνική κοινωνία, δεν θύμιζε σε καμία περίπτωση την αλληλεγγύη που δεσμεύτηκαν ορισμένα πολιτικά πρόσωπα να δείξουν, στην αρχή της προσφυγικής κρίσης.
Κατά τη γνώμη μου, μπορεί η Ελλάδα να βρέθηκε (και να συνεχίζει) σε μια δυσμενή θέση λόγω της οικονομικής κρίσης από την οποία επλήγη, θα έπρεπε, όμως, σε μία κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, όπως είναι η προσφυγική κρίση, να θεωρείται αυτονόητο το να δείξει η ελληνική πολιτεία πρακτικά την αλληλεγγύη της στους πρόσφυγες και να μην κατευθύνει πρακτικές, που θέτουν σε κίνδυνο ζωές και προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Μας έκλεψαν όλα τα υπάρχοντά μας, έγγραφα και κινητά ενώ μας χτύπησαν όλους»: Μαρτυρίες προσφύγων – θυμάτων επαναπροωθήσεων, The Press Project, διαθέσιμο εδώ
- Τα αίτια και ο παγκόσμιος χάρτης της σύγχρονης μεταναστευτικής κρίσης, The Press Project, διαθέσιμο εδώ
- ΕΔΔΑ: Ιστορική απόφαση καταδίκης για το ναυάγιο στο Φαρμακονήσι, efsyn. gr, διαθέσιμο εδώ
- Syria Refugee Crisis Explained, UNHCR, διαθέσιμο εδώ
