Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
Το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το καλοκαίρι του 1914 έφερε αντιμέτωπες το σύνολο των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής. Ήδη, από τις πρώτες εβδομάδες των συγκρούσεων ήταν φανερό ότι τα μαχόμενα στρατόπεδα δεν πιάστηκαν εξ απήνης. Αντιθέτως, παρατηρούμε να εφαρμόζονται στα πεδία των μαχών σχέδια τα οποία, όπως αποδείχτηκε αργότερα, είχαν σχεδιαστεί αρκετά χρόνια νωρίτερα. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελούν οι πρώτες επιχειρήσεις της Γερμανικής Αυτοκρατορίας στο Δυτικό Μέτωπο, οι οποίες ήταν προϊόν ενός σχεδιασμού που έλαβε χώρα μετά τη λήξη του γαλλοπρωσικού πολέμου (1870-1871).
Ωστόσο, η Γερμανική Αυτοκρατορία δεν περιορίστηκε στην εκπόνηση των άνωθεν σχεδίων. Αντιθέτως, προχώρησε στον σχεδιασμό της μεταπολεμικής Γερμανίας, μιας Γερμανίας η οποία θα έβγαινε νικήτρια από τον «Μεγάλο Πόλεμο». Το νέο σχέδιο περιλάμβανε μία σειρά εδαφικών, οικονομικών και εμπορικών αλλαγών που θα συνόδευαν την επικράτηση της Γερμανίας στα πεδία των μαχών. Οραματιστής του νέου πλάνου υπήρξε ο Kurt Riezler. Ο τελευταίος κατάφερε να εκπονήσει το εξεταζόμενο σχέδιο λίγες μόλις εβδομάδες μετά την έναρξη του πολέμου, τον Σεπτέμβριο του 1914. Για αυτόν τον λόγο έλαβε την ονομασία “Septemberprogramm”.
Τι προέβλεπε, όμως, το Septemberprogramm; Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα μεγάλο μέρος αυτού του προγράμματος αφορούσε έναν από τους βασικότερους αντιπάλους της Γερμανικής Αυτοκρατορίας, τη Γαλλία. Έτσι λοιπόν, υπήρχαν μία σειρά όρων που στόχευαν σε μία γενική αποδυνάμωση της μεταπολεμικής Γαλλίας. Συγκεκριμένα, προβλεπόταν η παραχώρηση των περιοχών της βόρειας Γαλλίας στη Γερμανία ή το Βέλγιο. Προκειμένου να απαλλαγεί από έναν σοβαρό αντίπαλο στα δυτικά της σύνορα. Για τον λόγο αυτό, επιθυμούσε την καταστροφή των οχυρώσεων της βόρειας Γαλλίας.
Επιπλέον, η Γαλλία θα έπρεπε να καταβάλει πολεμικές αποζημιώσεις ύψους 10 δισεκατομμυρίων γερμανικών μάρκων. Ωστόσο, πέρα από αυτό το δυσθεώρητο ποσό, η Γαλλία θα όφειλε να καταβάλει αποζημιώσεις στους Γερμανούς βετεράνους του πολέμου, καθώς και να αποπληρώσει το τότε εθνικό χρέος της Γερμανίας. Ο στόχος αυτών των οικονομικών μέτρων ήταν ο μαρασμός της γαλλικής οικονομίας, μειώνοντας έτσι τον ανταγωνισμό για τη γερμανική οικονομία.
Όσον αφορά το βελγικό κράτος, λόγω του οποίου είχε εισέλθει στον πόλεμο η Βρετανική Αυτοκρατορία, η Γερμανία επιθυμούσε την προσάρτηση ενός σημαντικού ποσοστού των εδαφών του. Η υπολειπόμενη βελγική επικράτεια θα καθίσταντο ένα κράτος υπό την κηδεμονία της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Μάλιστα, η τελευταία θα μετέφερε στρατιωτικές μονάδες στην περιοχή και θα κατασκεύαζε ναυτικές βάσεις. Επρόκειτο για μία πολύ σημαντική απόφαση, καθώς μέχρι την κήρυξη του πολέμου το Βέλγιο βρισκόταν σε καθεστώς ουδετερότητας. Το Λουξεμβούργο θα προσαρτιόνταν πλήρως στη Γερμανική Αυτοκρατορία, ενώ η Ολλανδία θα τύγχανε ευνοϊκότερης μεταχείρισης από τα προαναφερθέντα κράτη, έχοντας μόνο την υποχρέωση να συσφίξει τις σχέσεις της με τη Γερμανία.
Όπως είναι γνωστό, η Γερμανική Αυτοκρατορία διαδραμάτιζε πρωταγωνιστικό ρόλο και στο Ανατολικό Μέτωπο, απασχολώντας εκεί ένα μεγάλο μέρος του στρατού της. Επομένως, ήταν λογικό το εξεταζόμενο σχέδιο να ρύθμιζε ζητήματα στα ανατολικά σύνορα της ευρωπαϊκής υπερδύναμης. Συγκεκριμένα, στόχευε στη δημιουργία ορισμένων κρατών-δορυφόρων μεταξύ Γερμανικής και Ρωσικής Αυτοκρατορίας, ώστε να αποφευχθεί μία μελλοντική άμεση σύγκρουση μεταξύ των 2 δυνάμεων.
Όπως αναφέρθηκε και στο προηγούμενο άρθρο, ένας βασικός λόγος που οδηγήθηκε η Γερμανία στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν η αδυναμία της να προχωρήσει στην ίδρυση αποικιών, όπως είχαν κάνει η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία. Η αδυναμία αυτή θα εξαλειφόταν μέσω του Septemberprogramm. Ειδικότερα, προβλεπόταν η προσάρτηση μιας εκτεταμένης επικράτειας στην Αφρική, με τα νεοαποκτηθέντα εδάφη να προσαρτώνται από τη Γαλλία και το Βέλγιο. Τέλος, ορίστηκε η δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Οικονομικής Ένωσης στην οποία θα είχε κυριαρχικό ρόλο η Γερμανική Αυτοκρατορία. Στην Ένωση αυτή θα ήταν μέλη κράτη σύμμαχα των Γερμανών, όπως ήταν η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, καθώς και χώρες που ανήκαν στο αντίπαλο στρατόπεδο, όπως ήταν η Γαλλία. Στόχος της Γερμανίας ήταν η παρασκηνιακή οικονομική κυριαρχία των κρατών-μελών, ώστε να ενισχυθεί η γερμανική οικονομία.
Όπως ενδεχομένως να έχετε αντιληφθεί, οι άνωθεν όροι άφηναν ανεπηρέαστη τη Βρετανική Αυτοκρατορία. Οι Γερμανοί θεωρούσαν ότι μετά την στρατιωτική επικράτησή τους και την αποδυνάμωση του βασικού της συμμάχου, της Γαλλίας, θα μπορούσαν να ξεκινήσουν με τους Βρετανούς διαπραγματευτικές συζητήσεις. Αυτές θα αποσκοπούσαν στη μείωση της δυναμικής της θαλάσσιας υπερδύναμης. Επίσης, γίνεται αντιληπτό ότι το Septemberprogramm αποτελούσε ένα σημαντικό βήμα για την εκπλήρωση της θεωρίας του «Ζωτικού Χώρου», του “Lebensraum”.
Ο Kurt Riezler θεωρούσε ότι το πρόγραμμα που είχε σχεδιάσει θα μπορούσε να τεθεί σε εφαρμογή μετά την ήττα της Γαλλίας. Ωστόσο, η ανακοπή τη γερμανικής προέλασης και η είσοδος στον λεγόμενο «πόλεμο των χαρακωμάτων», ανέλαβαν την εφαρμογή των προαναφερθέντων όρων. Η συνθήκη του Brest-Litovsk το 1918, φαίνεται να αποτελεί την πρώτη εφαρμογή του προγράμματος στην πράξη, με τη δημιουργία αρκετών κρατών μεταξύ Γερμανίας και Ρωσίας. Ωστόσο, η λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε τη Γερμανική Αυτοκρατορία στο στρατόπεδο των ηττημένων. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, βρισκόμενη σε αυτή τη δυσχερή θέση δεν ήταν σε θέση να επιβληθεί στις διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν. Επομένως, το Septemberprogramm «θάφτηκε» μαζί με τις γερμανικές επεκτατικές φιλοδοξίες στα χαρακώματα του Δυτικού Μετώπου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Feuchtwanger, Edgar (2001), Imperial Germany 1850-1918, London, New York: Routledge
- Karau, D. Mark (2015), Germany’s Defeat in the First World War, Santa Barbara: ABC-CLIO
