Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Η περίοδος της ισχύος του Τρίτου Ράιχ ήταν, όπως όλοι γνωρίζουν, μια ανελέητη εποχή διώξεων κατά των Εβραίων. Η μειονότητα αυτή θεωρήθηκε, βάσει της ρητορικής του ναζιστικού κόμματος, υπαίτια για πολλά από τα δεινά που πέρασε ο γερμανικός λαός τα προηγούμενα χρόνια και υπέστη αδυσώπητη σκληρότητα, βασανιστήρια και μαζικές εκτελέσεις. Μαζί με αυτούς που καταδιώχθηκαν από τους Ναζί ήταν και πολλοί καλλιτέχνες και άνθρωποι του πνεύματος. Μια ιστορία για πολλούς από αυτούς μας λέει το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα.
Το έργο της Julie Orringer τιτλοφορείται Φάκελος Απόδρασης και κυκλοφόρησε το 2021 από τις Εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση της Θεοδώρας Δαρβίρη. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα, το οποίο, όμως, βασίζεται σε πέρα για πέρα αληθινά ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα. Γεννημένη το 1973, η Julie Orringer είναι Αμερικανίδα συγγραφέας. Παρακολούθησε το Πανεπιστήμιο Κορνέλ και το Εργαστήριο Συγγραφέων της Αϊόβα. Διδάσκει και ζει στο Μπρούκλιν με τον σύζυγό της, τον επίσης συγγραφέα Ryan Harty.
Ο Φάκελος Απόδρασης, με πρωτότυπο τίτλο The Flight Portfolio, αφηγείται την ιστορία της προσπάθειας ενός νεαρού Αμερικανού να σώσει τις ζωές καλλιτεχνών και συγγραφέων που προσπαθούν να ξεφύγουν από τους Ναζί, μετά την εισβολή στη Γαλλία. Ο Varian Fry, δημοσιογράφος και συντάκτης με σπουδές στο Χάρβαρντ, κατάλαβε ότι το σκοτάδι που πέφτει πάνω από την Ευρώπη θα ήταν καταστροφικό τόσο σε γενικό επίπεδο όσο και για τον κόσμο του πνεύματος και αποφάσισε να αναλάβει δράση. Με μια ομάδα ομοϊδεατών Νεοϋορκέζων, σχημάτισε την Επιτροπή Διάσωσης Έκτακτης Ανάγκης, αποστολή της οποίας ήταν να βοηθήσει τους απειλούμενους καλλιτέχνες και συγγραφείς να μεταναστεύσουν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1940, ο Varian πέταξε στη Μασσαλία ως επιτόπιος αρχηγός της Επιτροπής. Μέσα στο χάος της Γαλλίας εν καιρώ πολέμου και σε πείσμα των περιοριστικών πολιτικών μετανάστευσης των Ηνωμένων Πολιτειών, προμηθεύτηκε πλαστά διαβατήρια, εξασφάλισε βίζες, έψαχνε δρόμους διαφυγής μέσω των Πυρηναίων και δια θαλάσσης και καθημερινά έπαιρνε αδύνατες αποφάσεις για το ποιος έπρεπε να σωθεί — όλα υπό βαθιά πίεση και σε μια κατάσταση αμετάκλητης προσωπικής αλλαγής. Μεταξύ των πολλών διανοούμενων που κατάφερε να διασώσει ήταν η Hannah Arendt, ο Franz Werfel, ο Andre Breton, ο Max Ernst και ο Marc Chagall. Παράλληλα με την ιστορία των διανοούμενων που όλοι γνωρίζουμε, εξελίσσεται και η ερωτική ιστορία του πρωταγωνιστή με έναν άλλον άνδρα, εντάσσοντας το έργο τόσο στην κατηγορία των έργων για το Ολοκαύτωμα όσο και στα έργα με LGBT+ θεματικές. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα πολύπλευρο, που αναδεικνύει ηθικά ζητήματα, αλλά και θέματα που αφορούν τα πιο βαθιά και διαχρονικά συναισθήματα της αγάπης.
Μέσα από το μυθιστόρημα, ο αναγνώστης περιηγείται στη Μασσαλία του 1941, τόσο τις ζωές των απλών ανθρώπων όσο και τις βίλες των διανοουμένων που διαμόρφωσαν τη σκέψη του 20ού αιώνα. Η Julie Orringer δεν αποφεύγει το βασικό ηθικό ερώτημα που ανακύπτει – το αντίθετο μάλιστα, κάνει τους ίδιους τους ήρωές της να προβληματίζονται για αυτό. Είναι, άραγε, σωστό να προσπαθεί κανείς να σώσει μόνο διανοούμενους και καλλιτέχνες που ο ίδιος θεωρεί σημαντικούς; Ο ίδιος ο πρωταγωνιστής της Orringer δείχνει να ξέρει ότι δεν είναι, αλλά, παρόλα αυτά, να θεωρεί ότι πρέπει να το πράξει, ίσως και στην προσπάθεια να σώσει ό,τι μπορεί από τον πολιτισμό. Ένας άλλος χαρακτήρας της Επιτροπής ξέρει ότι αυτό που κάνει είναι σχεδόν απάνθρωπο – αλλά αυτό είναι και ένα από τα κεντρικά θέματα του έργου.
Στον πυρήνα του μυθιστορήματος βρίσκεται ένα απαιτητικό ηθικό ερώτημα: Πώς ζυγίζουμε τις ανθρώπινες ζωές; Είναι η ζωή ενός μεγάλου καλλιτέχνη πιο πολύτιμη από αυτή ενός απλού ανθρώπου; Και πώς θα μπορούσαν οι προσωπικές μας ανησυχίες να διαμορφώσουν τις δικές μας πράξεις και τις τύχες των άλλων; Πρόκειται για ένα βιβλίο που, παρά τη μεγάλη του έκταση, διαβάζεται χωρίς να καταλαβαίνει κανείς πώς περνά τις σελίδες. Τα ηθικά και φιλοσοφικά ερωτήματα συμπληρώνουν μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα πλοκή, δικαιώνοντας πολλούς κριτικούς που θεωρούν το μυθιστόρημα ένα από τα καλύτερα έργα της Orringer.
