Tης Περσεφόνης Βλαχούτσικου,
Έχοντας τις παραπάνω θεματικές ως υπόβαθρο, αφετηρία μας πρέπει να είναι μια διερεύνηση της μεταβαλλόμενης ιστορικής σχέσης ανάμεσα στην ανθρωπολογία και τους κόσμους της τέχνης και της νεωτερικότητας. Η παραδοσιακή ανθρωπολογία της τέχνης εξετάζει διαπολιτισμικά τις καλλιτεχνικές παραδόσεις και αισθητικές. Αναπτύχθηκε μέσα από τις κατηγορίες και τις πρακτικές των ίδιων των δυτικών κόσμων της τέχνης. Αυτή η ανάπτυξη ποικίλλει όμως, ανάλογα με τη φύση του μέσου, όπως η μουσική, οι εικαστικές τέχνες, η φωτογραφία, ο κινηματογράφος.
Παρατηρούμε πως ακόμα και οι ανθρωπολόγοι παρήγαγαν ένα ποικίλο σύνολο εργασιών και έδωσαν έμπρακτα παραδείγματα ευρύτατων κριτικών προσεγγίσεων. Το μεγαλύτερο τμήμα της παραδοσιακής ανθρωπολογίας της τέχνης προσέλαβε τη μορφή της κριτικής, εκθέτοντας τη δυσκολία που προκύπτει κατά τη διαπολιτισμική μετάφραση. Οι έννοιες που αφορούν την τέχνη προσδίδουν δραστηριότητες και πολιτισμούς με τους δικούς τους όρους. Από αυτή την άποψη, η υφιστάμενη ανθρωπολογία της τέχνης διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, παρέχοντας ερεθίσματα στις καλλιτεχνικές πρωτοπορίες.
Εκτός αυτού, δεν είναι σπάνιες οι φορές που η ανθρωπολογική γραφή παρουσιάζεται ως προβληματική σε πολλές συζητήσεις. Δέχεται επιθέσεις για την αντικειμενικότητά της, αλλά και επειδή θεωρείται ότι συνθέτει έναν λόγο «ετεροίωσης», ο οποίος εκφέρεται από τις νέες επικριτικές διατυπώσεις για την ενασχόληση του κόσμου της τέχνης με το «εξωτικό» – διατυπώσεις που εναντιώνονται και ως έναν βαθμό ριζώνουν στον ακαδημαϊκό κόσμο. Επίσης, στις σύγχρονες μέρες, η ανθρωπολογία αποδίδει σπουδαιότητα στην πρωτοπορία, την αδιαμεσολάβητη εμπειρία, στο δυναμικό.
Όπως υποστήριξε η Diane Losche το 1993, «τα ζητήματα της πολυπολιτισμικότητας και της μετανεωτερικότητας αναδεικνύουν αυτό που ίσχυε πιθανότατα πριν ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, ότι, δηλαδή, κατά κάποιον τρόπο λόγοι και θεωρίες διαφορετικών πολιτισμών, οι οποίοι φαινομενικά γειτνιάζουν, είναι τόσο ξένοι και «εξωτικοί» ο ένας για τον άλλο όσο και δύο ξένες και όχι ιδιαίτερα φιλικές μεταξύ τους χώρες». Επομένως, αντιμετωπίζει κανείς δυσκολία και προκλήσεις, όταν καλείται να κατανοήσει τη διαφορά μεταξύ του λόγου της ανθρωπολογίας και του κόσμου της τέχνης, καθώς χρειάζεται να αποκτήσει γνήσια στάση και να αναγνωρίσει ότι τα όρια της τέχνης με εκείνα της ανθρωπολογίας δεν υπήρξαν ποτέ ξεκάθαρα.
Ταυτόχρονα, η τέχνη και η ανθρωπολογία αποτελούν συναφή πεδία λόγου, όπου διακυβεύεται η κατανόηση ή η κριτική σχετικά με την πολιτισμική δραστηριότητα. Ριζώνουν σε μία κοινή παράδοση για όλους τους ανθρώπους, άρα και τοποθετούνται κριτικά απέναντι στη «νεωτερικότητα». Για παράδειγμα, το κεντρικό ζήτημα όσον αφορά το κίνημα της μοντέρνας τέχνης, το οποίο υπήρξε ως μία άμεση επανάσταση ενάντια στο παραδοσιακό και το κλασικό, είναι το όριο μεταξύ της «τέχνης» και της «μη τέχνης». Το εγχείρημα που υπήρξε ήταν να καταληφθεί ένας ξεχωριστός πολιτισμικός τομέας. Βέβαια, από τότε που ο Kant οριοθέτησε φιλοσοφικά ως αυτόνομο τον αισθητικό τομέα της ανθρώπινης κρίσης, η αισθητική του κάθε ατόμου σχετικά με την πολιτισμική ζωή δεν υπήρξε ποτέ σταθερή ούτε ουδέτερη.
Σύμφωνα με τους περισσότερους ανθρωπολόγους, η αυτονόητη κατηγορία της τέχνης αναφέρεται σε μια σφαίρα ομορφιάς μακριά από ωφελιμιστικούς σκοπούς και αντιπροσωπεύεται κυρίως από τη ζωγραφική, τη γλυπτική και τη μουσική. Αυτή η κατηγορία εφαρμόζεται και στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Αν επιχειρήσει κανείς να διαχωρίσει την αισθητική διάσταση εκτός του πολιτισμού και των τεχνών, θα φανεί πως ο ίδιος αυτός ο διαχωρισμός διαπλέκεται στην καθημερινότητα με τρόπους ορισμού των πληθυσμών, για παράδειγμα, την τάξη, τη φυλή, το φύλο και τον πολιτισμό. Συνεπώς, ρητά ή άρρητα, οι αισθητικές κρίσεις και εκτιμήσεις για την καλλιτεχνική αξία είναι ένας τρόπος να υποβληθεί σε εξέταση η πολιτισμική ιδιαιτερότητα. Οι αισθητικές κρίσεις, επίσης, συνδέονται με κοινωνικές διακρίσεις που είχαν πολιτική ουσία.
Η αυτονομία, λοιπόν, των εννοιών της τέχνης και της ανθρωπολογίας ενισχύουν την πνευματικότητα και τη δημιουργικότητα. Αν δεν αποτελούσαν βάση των θεωριών των περισσότερων κριτικών και ανθρωπολόγων, η θεωρία που προέκυπτε θα ήταν ελλιπής. Ο κάθε πολιτισμός έχει ξεχωρίσει και ακόμα συνεχίζει να ξεχωρίζει και να εξελίσσεται με βάση τις πρωτοπορίες, τις νέες ιδέες πάνω στην τέχνη και την ανθρωπολογία. Οι δύο αυτές επιστήμες είναι πάντα ικανές να δίνουν έμφαση ακόμα και στην πολιτική, κάνοντας κριτική μέσα από τα κείμενα και τα έργα τέχνης σε οτιδήποτε μπορεί να θεωρηθεί «υψηλό» ή «κυρίαρχο», καθώς θέτουν και μία εναλλακτική δυναμική γνώμη, που ενδιαφέρεται για την αναγνώριση του «ταπεινού», του «άλλου».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ανθρωπολογία και Σύγχρονη τέχνη, Επιμέλεια: Ελπίδα Ρίκου, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
