Της Ειρήνης Διακρούση,
Το Σχέδιο Μάρσαλ είναι ένα πρόγραμμα που διήρκησε από τον Απρίλιο του 1948 έως τον Δεκέμβριο του 1951 και χρηματοδοτήθηκε από τις Η.Π.Α. Σχεδιάστηκε για την ανάκαμψη των οικονομιών των χωρών της δυτικής και νότιας Ευρώπης, προκειμένου να αποκατασταθεί η πολιτική σταθερότητα των κρατών αυτών. Η ιδέα για το Σχέδιο Μάρσαλ ξεκίνησε από το ετήσιο Συμβούλιο του Δέλτα, στο Delta State University του Μισισιπή στις 8 Μαΐου 1947, σε μια ομιλία που εκφώνησε ο Υφυπουργός Εξωτερικών των Η.Π.Α., Dean Acheson. Τόνισε πως η τελική ανάκαμψη της Ευρώπης και της Ασίας εξαρτιόταν από την ανοικοδόμηση της Δυτικής Γερμανίας και της Ιαπωνίας, δύο χωρών-εργοστασίων για τις ηπείρους τους. Η οικονομική ενίσχυση, βέβαια, δεν θα αφορούσε μόνο αυτές τις δύο χώρες, αλλά θα επεκτεινόταν σε όλη την Ευρώπη.
Οι Η.Π.Α. φοβούνταν ότι η δεινή κατάσταση των ευρωπαϊκών χωρών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο θα ενίσχυε την απήχηση κομμουνιστικών κομμάτων και οργανώσεων, που υποστηρίζονταν από τη Σοβιετική Ένωση. Ο Harry Truman, Πρόεδρος των Η.Π.Α., επεσήμανε την πολιτική αστάθεια που δημιουργούσε ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Ελλάδα και την πίεση που ασκούνταν στην Τουρκία να προσχωρήσει στην Ε.Σ.Σ.Δ. Αυτό ονομάστηκε Δόγμα Τρούμαν και είχε ως αποτέλεσμα την έγκριση βοήθειας και στις δύο χώρες αξίας 400.000.000 δολαρίων, πετυχαίνοντας την απώθηση των κομμουνιστικών δυνάμεων.
Ο φόβος, όμως, των Αμερικανών ηγετών για την ανάδειξη κομμουνιστικών κομμάτων σε όλη την Ευρώπη αυξανόταν, οδηγώντας στη δημιουργία ενός πιο δομημένου σχεδίου, του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Ανάκαμψης (ERP) ή αλλιώς του Σχεδίου Μάρσαλ. Στις 5 Ιουνίου 1947, ο George C. Marshall, Υπουργός Εξωτερικών των Η.Π.Α., σε ομιλία του στο Πανεπιστήμιο του Harvard, πρότεινε την ιδέα του σχεδίου αυτού. Το σχέδιο παρουσιάστηκε από μια επιτροπή 16 χωρών στο Κογκρέσο των Η.Π.Α., όπου και εγκρίθηκε στις 3 Απριλίου 1948. Στο σχέδιο συμμετείχαν οι ακόλουθες χώρες: Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Γαλλία, Ελλάδα, Ισλανδία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Νορβηγία, Πορτογαλία, Σουηδία, Ελβετία, Τουρκία, Ηνωμένο Βασίλειο και Δυτική Γερμανία.
Υπό τον Paul G. Hoffman, η Διοίκηση Οικονομικής Συνεργασίας (ECA) διένειμε την επόμενη τετραετία οικονομική βοήθεια αξίας 13 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Οι άμεσες επιχορηγήσεις αντιπροσώπευαν τη συντριπτική πλειονότητα της ενίσχυσης, ενώ το υπόλοιπο δόθηκε με τη μορφή δανείου. Για να τονιστεί η σημασία της βοήθειας, το ποσό αυτό ανήλθε σε ένα 5% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος των Η.Π.Α. εκείνη την εποχή. Μεγαλύτερα ποσά δόθηκαν σε βιομηχανικές χώρες, όπως η Δυτική Γερμανία και η Μεγάλη Βρετανία, διότι η ανάκαμψη των μεγαλύτερων εθνών θα ήταν απαραίτητη για τη συνολική ευρωπαϊκή ανάκαμψη.
Το Ηνωμένο Βασίλειο έλαβε το ένα τέταρτο της συνολικής βοήθειας, δηλαδή 3,5 δισεκατομμύρια δολάρια συν το δάνειο που είχε λάβει το 1946, 3,75 δισεκατομμυρίων δολαρίων, 50 ετών, με χαμηλό επιτόκιο 2%. Η Δυτική Γερμανία θεωρήθηκε απαραίτητη για την οικονομική σταθερότητα της Ευρώπης όχι μόνο λόγω της βιομηχανίας της, αλλά και λόγω της ιδιόμορφης θέσης της, καθώς η ανάκαμψή της θα επέφερε επίπληξη στην άλλη πλευρά του «σιδηρού παραπετάσματος», στην κομμουνιστική Ανατολική Γερμανία. Γι’ αυτό έλαβε το 11% της οικονομικής ενίσχυσης, δηλαδή 1,4 δισεκατομμύρια δολάρια, εκ των οποίων το 40% των χρημάτων διατέθηκαν στη στέγαση των προσφύγων και του πληθυσμού. Η Γαλλία έλαβε το 22% των αμερικανικών πιστώσεων, δηλαδή 4,5 δισεκατομμύρια δολάρια. Ωστόσο, δεν επωφελήθηκαν εξίσου τα έθνη που ήταν σύμμαχοι του Άξονα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως η Ιταλία, τα οποία έλαβαν μικρότερη κατά κεφαλήν βοήθεια.
Το Σχέδιο Μάρσαλ ήταν επιτυχημένο. Οι εμπλεκόμενες δυτικοευρωπαϊκές χώρες παρουσίασαν αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος τους κατά 15% έως 25% κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Το σχέδιο συνέβαλε, επίσης, στην ανάκαμψη των βιομηχανιών χημικών, μηχανικών και χάλυβα. Όμως, η βοήθεια αυτή επέβαλε στη Δυτική Ευρώπη έναν προσανατολισμό προς μια διαρκή ευρωπαϊκή οικονομική κοινότητα, καθώς θεώρησε την Ευρώπη ως σύνολο. Το σχέδιο θεωρείται βασικός καταλύτης στον σχηματισμό του Οργανισμού του Βορειοανατολικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ), μιας στρατιωτικής συμμαχίας μεταξύ των βορειοαμερικανικών και των ευρωπαϊκών χωρών που ιδρύθηκε το 1949.
Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι η Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών των Η.Π.Α. (CIA) έλαβε το 5% των κεφαλαίων που διατέθηκαν στο πλαίσιο του Σχεδίου Μάρσαλ. Η CIA χρησιμοποίησε αυτά τα κεφάλαια για να ιδρύσει επιχειρήσεις-βιτρίνες σε πολλές χώρες, με στόχο την προώθηση των αμερικανικών συμφερόντων. Η υπηρεσία, επίσης, φαίνεται να χρηματοδότησε την αντικομουνιστική εξέγερση στην Ουκρανία, η οποία εκείνη την εποχή ήταν μέλος της Σοβιετικής Ένωσης.
Κλείνοντας, το Σχέδιο Μάρσαλ έχει δεχτεί τόσο θετική όσο και αρνητική αποτίμηση. Από τη μία, οι μελετητές υποστηρίζουν ότι ενέτεινε περαιτέρω τις εντάσεις μεταξύ των Η.Π.Α. και της Σοβιετικής Ένωσης, τονίζοντας τη δράση της CIA. Από την άλλη, όμως, πολλοί ιστορικοί συμφωνούν ότι το Σχέδιο Μάρσαλ ήταν επιτυχημένο στην αποκατάσταση της γεωργικής και βιομηχανικής παραγωγής των χωρών αυτών, καθώς και στην αποτροπή της εφαρμογής επιζήμιων μέτρων λιτότητας για την αντιμετώπιση των φθινουσών οικονομικών συνθηκών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- brittanica.com, Marshall Plan. Διαθέσιμο εδώ
- history.com, Marshall Plan. Διαθέσιμο εδώ
- nationalww2museum.org, The Marshall Plan and Postwar Economic Recovery. Διαθέσιμο εδώ
- borgenproject.org, The Historical Impacts of the Marshall Plan. Διαθέσιμο εδώ
- histoire-pour-tous.fr, Le Plan Marshall redredder l’Europe (1947-1952). Διαθέσιμο εδώ
