Της Ιωάννας Μπινιάρη,
Ένα από τα συνταγματικώς κατοχυρωμένα δικαιώματα των διοικουμένων με τεράστια σημασία είναι και το δικαίωμα δικαστικής προστασίας, το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 20 παρ. 1 του Συντάγματος. Περιεχόμενο του δικαιώματος είναι η δυνατότητα του καθενός όχι μόνον να ζητήσει έγκαιρη και αποτελεσματική δικαστική προστασία από τα ελληνικά κρατικά δικαστήρια, αλλά και να ακουσθεί ενώπιον αυτών, καλούμενος για τον σκοπό αυτόν.
Ειδικότερα, το δικαίωμα για δικαστική προστασία αναλύεται στο δικαίωμα του καθενός να προσφύγει στη δικαιοσύνη, χωρίς να τίθενται άμεσα ή έμμεσα κωλύματα, με δικηγόρο της επιλογής του. Ακόμα, να ζητήσει προσωρινή δικαστική προστασία, μέχρι την οριστική δικαστική διάγνωση της διαφοράς, η οποία πρέπει να ολοκληρωθεί μέσα σε εύλογο κατά τις περιστάσεις χρόνο. Τέλος, να επιδιώξει την αναγκαστική εκτέλεση της ευνοϊκής, για τα συμφέροντά του, απόφασης.
Σκοπός της προσωρινής δικαστικής προστασίας είναι να προκαταβάλει τη δημιουργία ζημιογόνων καταστάσεων, μέχρι την αποπεράτωση της κύριας δίκης, και να ρυθμίσει προσωρινά μια κατάσταση, όταν συντρέχει κατεπείγουσα κατάσταση. Για αυτό το λόγο, άλλωστε, η προσωρινή δικαστική προστασία θεωρείται ότι είναι ένας θεσμός συνταγματικά κατοχυρωμένος. Μάλιστα, τόσο το Συμβούλιο της Επικρατείας αναγνωρίζει τη συνταγματική διάσταση της αίτησης αναστολής της εκτέλεσης, αλλά και το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας αναγνωρίζει τη διπλή λειτουργία της προσωρινής δικαστικής προστασίας στη διοικητική δίκη.
Οι περιορισμοί που μπορεί να θέσει ο κοινός νομοθέτης εις βάρος του δικαιώματος για δικαστική προστασία, οριστική ή προσωρινή, θα κριθούν με βάση τη γενική συνταγματική θεωρία για τους περιορισμούς των συνταγματικών δικαιωμάτων και την άρση της σύγκρουσης των συνταγματικώς προστατευόμενων έννομων αγαθών. Άρα, οι περιορισμοί του κοινού νομοθέτη στη δυνατότητα παροχής προσωρινής δικαστικής προστασίας θα κριθούν με βάση την αρχή της αναλογικότητας και τις τρεις επιμέρους της αρχές (αρχή καταλληλότητας, αναγκαιότητας και αναλογικότητας υπό στενή έννοια).
Γι’ αυτό και νόμοι που απαγορεύουν εξ αρχής την προσωρινή δικαστική προστασία στη διοικητική δίκη είναι ευθέως αντισυνταγματικοί, επειδή προσβάλλουν τον πυρήνα ενός συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος, δίχως να αφήνουν στον δικαστή περιθώρια στάθμισης του δικαιώματος αυτού με άλλα συνταγματικώς προστατευόμενα έννομα αγαθά. Ποιες είναι, όμως, οι μορφές προσωρινής δικαστικής προστασίας;
Ο Κώδικας Διοικητικής Δικονομίας προβλέπει στα άρθρα 200 επ. ως μορφές προσωρινής δικαστικής προστασίας κατά πράξεων και παραλείψεων της διοίκησης, την αναστολή εκτέλεσης διοικητικής πράξης, την προσωρινή ρύθμιση της κατάστασης και την προσωρινή επιδίκαση απαίτησης. Επίσης, προβλέπει την αναστολή εκτέλεσης δικαστικής απόφασης, κατόπιν άσκησης ένδικου μέσου. Στο πλαίσιο της διοικητικής εκτέλεσης, προβλέπεται η δυνατότητα αναστολής της με ανακοπή προσβαλλόμενης πράξης εκτελεστικής διαδικασίας και για την προσωπική κράτηση ως ειδική μορφή διοικητικής εκτέλεσης προβλέπεται η δυνατότητα προσωρινής αναστολής της προσωπικής κράτησης, η κράτηση για λόγους υγείας σε νοσοκομείο ή η απόλυση του κρατούμενου.
Όσον αφορά την αναστολή εκτέλεσης διοικητικών πράξεων που προσβάλλονται με αίτηση ακυρώσεως ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, αυτή ρυθμίζεται από το άρθρο 52 του προεδρικού διατάγματος (Π.Δ. 18/89, έτσι όπως αυτό τροποποιήθηκε και εμπλουτίστηκε με το άρθρο 35 Ν. 2721/1999). Στο σημείο αυτό, είναι πολύ σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι, προκειμένου να προσβληθεί μια διοικητική πράξη, ακόμη και εφαρμόζοντας το δικαίωμα προσωρινής δικαστικής προστασίας, αυτή πρέπει να είναι εκτελεστή. Στο πλαίσιο της προσωρινής δικαστικής προστασίας, ως εκτέλεση νοείται το σύνολο των πράξεων που τείνουν να πραγματώσουν το ρυθμιστικό περιεχόμενο της διοικητικής πράξης.
Οι πράξεις αυτές είναι δυνατόν να προέρχονται τόσο από τη διοίκηση όσο και από ιδιώτη. Πράξεις δύνανται να είναι είτε νέες διοικητικές πράξεις είτε υλικές ενέργειες της διοίκησης ή του ιδιώτη. Η αναστολή της εκτέλεσης επιφέρει απαγόρευση τέλεσης των παραπάνω πράξεων. Παράλληλα, δημιουργεί υποχρέωση αναδρομικής άρσης όλων των αρνητικών συνεπειών από τη μέχρι τώρα πραγμάτωση της προσβαλλόμενης διοικητικής πράξης, στον βαθμό που οι αρνητικές αυτές συνέπειες δύνανται να αρθούν.
Με την παραπάνω έννοια της εκτέλεσης, ο υπέρ ου η αναστολή προστατεύεται από κάθε αρνητική για αυτόν επενέργεια της διοικητικής πράξης. Από την άλλη πλευρά, στις τριτενεργείς διοικητικές πράξεις, η αναστολή της εκτέλεσης δεν καλύπτει εκείνες τις ωφέλειες του δικαιούχου που δεν προσβάλλουν δικαιώματα και έννομα συμφέροντα του υπέρ ου η αναστολή άμεσα, έμμεσα ή ανακλαστικά. Με τον τρόπο αυτόν, επέρχεται μια δίκαιη εξισορρόπηση των συγκρουόμενων ιδιωτικών συμφερόντων.
Η έννοια αυτής της εκτέλεσης προσήκει αποκλειστικά για τον χώρο της προσωρινής δικαστικής προστασίας και δεν πρέπει να συγχέεται με την εκτέλεση στο πλαίσιο διοικητικού καταναγκασμού. Ομοιάζει με την καταχρηστική έννοια της εκτέλεσης του ουσιαστικού δικαίου, αφού αποβλέπει στη μη πραγμάτωση του σκοπού της υπό αναστολή τελούσας πράξης, είναι όμως αφενός ευρύτερη, διότι περιλαμβάνει και τη δράση του ωφελούμενου αποδέκτη της διοικητικής πράξης, αφετέρου διάφορη ως προς τα αποτελέσματά της.
Συνεπώς, η προσωρινή δικαστική προστασία δεν είναι ανεξάρτητη και αποσυνδεδεμένη από την οριστική. Όλες οι μορφές προσωρινής δικαστικής προστασίας προϋποθέτουν την άσκηση προσφυγής ή αγωγής, ενώ ταυτόχρονα είναι πολύ σημαντική η ύπαρξη εννόμου συμφέροντος και η ευδοκίμηση του κύριου ενδίκου βοηθήματος. Έτσι, γίνεται αντιληπτό ότι σκοπός της διοικητικής δίκης είναι πρωταρχικά η παροχή πλήρους και αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας στον διοικούμενο και παρεμπιπτόντως ο έλεγχος της νομιμότητας της διοικητικής δράσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Π. Δ. Δαγτόγλου, Διοικητικό Δικονομικό Δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2014
-
Επ. Σπηλιωτόπουλος, Εγχειρίδιο Διοικητικού Δικαίου, τόμος Β΄, 15η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2015
-
Διοικητική Δικονομία – Προσωρινή δικαστική προστασία, διαθέσιμο εδώ
-
ΚΔιοικΔ 200 επ. Προσωρινή δικαστική προστασία κατά τον κώδικα διοικητικής δικονομίας, διαθέσιμο εδώ
