Του Χαράλαμπου Νικολαΐδη,
Είναι γεγονός ότι ένας πόλεμος λήγει με πόνο και ανθρώπινες απώλειες που εντείνονται κατά τη διάρκεια της ειρήνης. Χώρες βουτηγμένες σε πένθος και φτώχεια προσπαθούν να ανασυνταχθούν, να αποκτήσουν ξανά το χαμένο τους γόητρο και να ακολουθήσουν τις ανάγκες και τις εξελίξεις της παγκόσμιας κουλτούρας, κρατώντας αλώβητα τα εθνικά και πολιτισμικά τους στοιχεία. Όπως μας έχει αποδείξει η Ιστορία, οι στάχτες του πολέμου ξεβράζουν διαμάντια, που είτε υπήρχαν είτε βλέπουν το φως του ήλιου για πρώτη φορά. Ένα τέτοιο παράδειγμα έλαβε χώρα στην Ιταλία.
Ο Μπενίτο Μουσολίνι πρόεδρος του Φασιστικού Κόμματος και Πρόεδρος της Ιταλίας, θα θανατωθεί και το σώμα του θα διαπομπευθεί σε κοινή θέα το 1945. Αυτό το γεγονός θα αποτελέσει σύμβολο κατά του φασισμού αλλά και σύμβολο ειρήνης. Μέχρι το 1944 οι ταινίες στην Ιταλία είχαν κατά βάση προπαγανδιστικό χαρακτήρα, εξυμνώντας το φασιστικό καθεστώς. Αλλά αυτό, όπως γνωρίζουμε, άλλαξε ραγδαία. Ο ιταλικός νεορεαλισμός ήταν ένα κινηματογραφικό κίνημα που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1920, έμεινε αιχμάλωτος από το καθεστώς του Μουσολίνι για δύο δεκαετίες, αλλά άνθησε μετά το τέλος του πολέμου.
To νεορεαλιστικό ρεύμα καθοδηγήθηκε και υποστηρίχθηκε από μια ομάδα ανθρώπων που διετέλεσαν κριτικοί κινηματογράφου ή αρθρογράφοι στο περιοδικό Cinema. Αυτοί οι άνθρωποι, μετά το τέλος του πολέμου, θεώρησαν ότι ο ιταλικός κινηματογράφος πρέπει να υιοθετήσει στοιχεία που προϋπήρχαν στο ρεύμα του ιταλικού ρεαλισμού στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Σε αυτό, βέβαια, καταλυτικό ρόλο έπαιξαν και οι ανοικτές πληγές που άφησε ο πόλεμος. Η χρήση της Σινετσιτά ως καταφύγιο προσφύγων μετά το τέλος του πολέμου οδήγησε τους Ιταλούς σκηνοθέτες να γυρίζουν τις ταινίες τους στους δρόμους, σε φυσικά στούντιο και μπροστά από πραγματικά συντρίμμια που είχε αφήσει ο πόλεμος. Αυτό ήταν ένα στοιχείο που αποτέλεσε ειδοποιό διαφορά του ιταλικού κινηματογράφου από τις χολυγουντιανές ταινίες της εποχής. Οι οικονομικές δυσπραγίες της Ιταλίας οδήγησαν τους δημιουργούς των ταινιών να προσλαμβάνουν ηθοποιούς ερασιτέχνες της εποχής (λόγω των χαμηλών μισθών που απαιτούσαν, ενώ στην συνέχεια πολλοί από αυτούς εξελίχθηκαν και αποτέλεσαν μεγάλους σταρ του ιταλικού κινηματογράφου.
Τα θέματα με τα οποία καταπιάνονταν αυτές οι ταινίες είχαν σκοπό να απεικονίσουν τα προβλήματα και τις ανάγκες των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων που υπέφεραν μετά το τέλος του πολέμου. Οι ηθοποιοί αυτών των ταινιών δεν έπαιζαν καθόλου κόντρα ρόλο. Ήταν άνθρωποι βιοπαλαιστές, που είχαν βιώσει τον πόνο του πολέμου. Οι πρωταγωνιστές πλαισιώνονταν από κομπάρσους σε πραγματικό χρόνο. Οι κομπάρσοι αυτοί είχαν χάσει μέλη των οικογενειών τους, τόσο κατά τη διάρκεια του πολέμου, όσο και κατά τις προηγούμενες δύο δεκαετίες, δηλαδή κατά τη διάρκεια της φασιστικής ηγεσίας. Επομένως, μιλάμε για βιωματικές ταινίες, οι οποίες, λόγω των ηθοποιών που συμμετείχαν αλλά και των κομπάρσων, πλησίαζαν τα όρια των ντοκιμαντέρ, με μοναδικό διαχωριστικό ανάμεσα τους το σενάριο.
Οι ταινίες αυτές, όπως αναφέρεται παραπάνω, πολλές φορές δείχνουν τα προβλήματα της εποχής και τον αγώνα που δίνουν οι ήρωες προκειμένου να ανταπεξέλθουν, περνώντας ηθικά και κοινωνικά μηνύματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ταινία του 1948, «Κλέφτες ποδηλάτων», του Βιτόριο ντε Σίκα. Η πλοκή δεν είναι ιδιαίτερα σύνθετη, αλλά θέτει πολλά ηθικά ζητήματα. Ο Αντόνιο, μέσω της δουλειάς του προσπαθεί να θρέψει την οικογένειά του. Ξαφνικά, ένας κλέφτης αρπάζει το ποδήλατο του Αντόνιο, που αποτελεί το βασικό εργαλείο της δουλείας του. Η ταινία αναλώνεται στην προσπάθεια του Αντόνιο και του γιου του να βρουν τον κλέφτη για να ξαναπάρουν το ποδήλατο. Όμως, μέσα στην απελπισία του, ο Αντόνιο κλέβει ο ίδιος ένα ποδήλατο και δέχεται την κατακραυγή του κόσμου. Καταλαβαίνουμε ότι ο ντε Σίκα προσπαθεί να μεταδώσει στο κοινό ότι κατά σε περιόδους φτώχειας όλοι είμαστε εν δυνάμει κλέφτες και παραβατικές προσωπικότητες.
Ο ιταλικός νεορεαλισμός άρχισε να παρακμάζει στις αρχές της δεκαετίας του ’50. Η οικονομική άνθηση της Ιταλίας έφερε καινούρια θέματα στο προσκήνιο, θέματα που απασχολούσαν τις μεσοαστικές τάξεις. Έτσι, το περιεχόμενο των νεορεαλιστικών ταινιών αποτελούσε πλέον κάτι ξεπερασμένο που αμαύρωνε την εικόνα της Ιταλίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Neorealism, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Italian neorealism, en.wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
- «Κλέφτης Ποδηλάτων», el.wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
- Kartal, E.,(2013), Defining Italian Neorealism: A Compulsory Movement, Kadir Has University, vol.22
