Του Τάσου Γρηγοριάδη,
Στον απόηχο του στρατιωτικού θριάμβου του Ναπολέοντα Βοναπάρτη στην Ιταλία (1796-1797), ο ίδιος ξεκίνησε να προετοιμάζει μια εισβολή στις Βρετανικές Νήσους. Το βασικό, όμως, ζήτημα που ακύρωσε αυτά τα σχέδια ήταν το διαβόητο Βασιλικό Ναυτικό της Μεγάλης Βρετανίας, που μεγαλουργούσε υπό τον θρυλικό ναύαρχο Οράτιο Νέλσον. Κάπως έτσι, ο πολυμήχανος Κορσικανός πήρε το «πράσινο φως» από το Διευθυντήριο (πενταμελής θεσμός εκτελεστικής εξουσίας στη Γαλλία κατά τα έτη 1995-1999), ώστε να κατευθύνει προσωπικά εκστρατευτική δύναμη προς την Οθωμανική Αίγυπτο. Η κατάληψη της ευρύτερης περιοχής θα χάριζε παντοδυναμία στην Ανατολική Μεσόγειο, ενώ, παράλληλα, θα έδινε στη Γαλλία την ευκαιρία να επιτεθεί στο «Διαμάντι» της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, την Ινδία, μια κίνηση-ματ, που θα στραγγάλιζε οικονομικά τον μισητό τους πολέμιο.
Σύντομα συγκεντρώθηκαν 40.000 επαγγελματίες στρατιώτες, συνοδευόμενοι από 10.000 ναυτικούς και εκατοντάδες επιστήμονες όλων των ειδικοτήτων. Σκοπός των τελευταίων ήτο να μεταλαμπαδεύσουν γραπτώς όσα ανακαλύψουν στη Μέση Ανατολή και να καταβάλουν προσπάθεια «εξανθρωπισμού» του πάλαι ποτέ ακμάζοντος αιγυπτιακού λαού. Όλες οι στρατιωτικές και μη μονάδες κατέφθασαν στην Toulon και επιβιβάστηκαν σε 400 μεταγωγικά σκάφη. Στο επικίνδυνο ταξίδι θα τους συνόδευαν και 13 «πλοία της γραμμής», όπως και 14 φρεγάτες, ενώ ο προορισμός κρατήθηκε μυστικός από τις μονάδες, υπό τον φόβο υποκλοπής της πληροφορίας από τους Βρετανούς.
Μετά από μια σχετικά ήρεμη πλεύση, ο στόλος κατέφθασε και αποβιβάστηκε στην Αλεξάνδρεια της Αίγυπτου την 1η Ιουλίου του 1798. Εκείνη την ημέρα, ο Ναπολέων απευθύνθηκε στους παραβρισκόμενους, αναφερόμενος στον σεβασμό που πρέπει να επιδείξουν οι άντρες του για τη διαφορετική θρησκεία, ήθη, έθιμα, ιδιαιτερότητες και αξίες των Αιγυπτίων. Έκανε, επίσης, έκκληση να μην υπάρξει πλιάτσικο, καθώς θα ήταν ζημιογόνο για την έκβαση της εκστρατείας. Ο ίδιος οραματιζόταν μια μέρα να πολεμήσει στην παράφορα ελκυστική Μέση Ανατολή, όπως και να βαδίσει στα ίδια χώματα που θριάμβευσαν οι ρωμαϊκές λεγεώνες και ο Μέγας Αλέξανδρος (ήταν ινδάλματά του). Αξίζει να αναφερθεί πως αυτή την εποχή η Αίγυπτος, αν και υπό οθωμανική διοίκηση, ουσιαστικά απολαμβάνει μιας μορφής αυτονομία υπό την εξουσία μιας άρχουσας μαμελουκικής ελίτ.
Στη συνέχεια, ο Ναπολέων απέστειλε προκήρυξη (χωρίς μεγάλο αντίκρισμα) προς τον αιγυπτιακό λαό να πάρει τα όπλα κατά των καταπιεστών Μαμελούκων, ενώ έκανε λόγο πως σέβεται απολύτως τον Αλλάχ, τον Μωάμεθ και το Κοράνι και ότι πολεμά μόνο κατά της αδικίας και προς υπεράσπιση των δικαιωμάτων του αιγυπτιακού λαού. Λίαν συντόμως, η Αλεξάνδρεια και τα περίχωρά της βρέθηκαν σε γαλλικά χέρια και ο Ναπολέων, αφού νίκησε στη μάχη του Shubra Khit, ξεκίνησε να προελαύνει προς την ενδοχώρα. Η «ανεμοδαρμένη» γαλλική στρατιά, εξουθενωμένη από την αφόρητη ζέστη της ερήμου, αποζητούσε ξεκούραση, αλλά οι καταστάσεις δεν επέτρεπαν εφησυχασμό.
Η ταχεία προέλαση σταμάτησε στη Γκίζα, περίπου 15 χιλιόμετρα από τις μεγαλοπρεπείς πυραμίδες, με τους 25.000 άντρες της στρατιάς να παρατάσσονται για μάχη. Απέναντί τους κινήθηκαν περίπου 21.000 Μαμελούκοι, ενισχυμένοι από περίπου 40.000 ενισχύσεις καθ’ οδόν. Η «Μάχη των Πυραμίδων», όπως έμεινε γνωστή, ήταν μια ξεκάθαρη επικράτηση του Ναπολέοντα με μόλις 300 νεκρούς Γάλλους, έναντι 6.000 Αιγυπτίων, με την τεχνολογική αντίθεση ανάμεσα στους αντιμαχόμενους να κρίνει την έκβαση της σύγκρουσης.
Ο δρόμος για το Κάιρο ήταν πλέον ορθάνοιχτος και οι Μαμελούκοι μπέηδες, Μουράτ και Ιμπραήμ, εγκατέλειψαν την πόλη, η οποία παραδόθηκε στους Γάλλους. Ο Ναπολέων εγκατέστησε νέα ηγεσία, αποκήρυξε τον φεουδαρχισμό και τη δουλεία, ενώ παρουσιάστηκε ως απελευθερωτής και λυτρωτής των Αιγυπτίων. Επιπροσθέτως, εξέδωσε 2 εφημερίδες, εγκαινιάζοντας νέα πιεστήρια (η πρώτη εμφάνιση Τύπου στη χώρα) και εκκίνησε την ανοικοδόμηση γαλλικής προελεύσεως υποδομών (βιβλιοθήκες, μουσείο, βοτανικός κήπος, εγκαταστάσεις περίθαλψης κ.α.), με τη συνδρομή των Γάλλων επιστημόνων που συνόδευαν τη στρατιά. Προσπάθησε με δωρεές και ομιλίες να κολακεύσει Αιγυπτίους, αλλά οι προσπάθειές του δεν καρποφόρησαν όσο θα επιθυμούσε.
Εντούτοις, την 1η Αυγούστου του 1798 στον κόλπο του Aboukir, θα διαδραματιζόταν μια σύγκρουση-ταφόπλακα στις γαλλικές φιλοδοξίες. Ο Οράτιος Νέλσον είχε ανακαλύψει την τοποθεσία του γαλλικού στόλου και είχε καταστρώσει σχέδιο, προκειμένου να τον αφανίσει. Η επονομαζόμενη «Μάχη του Νείλου» θα κρινόταν από την άριστη στρατηγική του Νέλσον, που περικύκλωσε τον προσαραγμένο γαλλικό στόλο, «εξαϋλώνοντάς» τον. Μόλις 4 μαχητικά πλοία επιβίωσαν και υποχώρησαν άμεσα, επιβεβαιώνοντας για άλλη μια φορά την παντοκρατορία του βρετανικού ναυτικού. Η καταστροφή αυτή καθήλωσε τον Ναπολέοντα στη Μέση Ανατολή, διέκοψε την εφοδιαστική «αλυσίδα» που είχε δημιουργήσει, απέκοψε την έλευση ενισχύσεων και αποτέλεσε αφορμή για τοπικές εξεγέρσεις εναντίον του.
Έχοντας κατευνάσει το ταραχώδες κλίμα στο Κάιρο, ο Ναπολέων πέρασε την Ερυθρά Θάλασσα και το Σουέζ στα τέλη του 1798. Τότε, ο ίδιος οραματίστηκε τις κολοσσιαίες προοπτικές κατασκευής μιας ναυτικής διόδου, στο σημείο που βρίσκεται η σημερινή διώρυγα του Σουέζ. Με τα νέα της ναυμαχίας του Νείλου να φτάνουν στα αυτιά του, ο Σουλτάνος Σελίμ Γ΄ αποφάσισε να αποστείλει ισχυρές αριθμητικά δυνάμεις στην περιοχή, για να αποτρέψει την άνοδο των Γάλλων προς τη Συρία. Διασχίζοντας τη Γάζα και κερδίζοντας έδαφος, ο Ναπολέων έφτασε στην πόλη της Γιάφας (σημερινό Τελ Αβίβ) και ξεκίνησε την πολιορκία της τον Μάρτιο του 1799. Το αίτημα για παράδοση της πόλης δεν βρήκε αντίκρισμα και σε μερικές ημέρες η οθωμανική αντίσταση κάμφθηκε. Ακολούθησαν ειδεχθείς εκτελέσεις 4.000 Οθωμανών αιχμαλώτων, που κρίθηκαν επικίνδυνοι για πιθανή επικείμενη αναζωπύρωση επαναστατικών τάσεων στην περιοχή.
Ακολούθως, οι Γάλλοι πέρασαν από τη Ναζαρέτ και την Τύρο, μέχρις ότου αφίχθησαν στον νευραλγικό λιμένα της Άκρας. Ωστόσο, εκεί τους ανέμενε ο Jezzar Πασάς, επικεφαλής της νεοσύστατης επίλεκτης μονάδας των “Nizam-I Cedid”. Ο έλεγχος της πόλης προσέφερε στους Οθωμανούς ναυτική υποστήριξη, ενισχύσεις και εφόδια, προερχόμενα είτε από την Κωνσταντινούπολη είτε από το βρετανικό ναυτικό. Ωστόσο, υπερεκτιμώντας τις δυνατότητές του, ο Jezzar Πασάς αποφάσισε να στείλει 35.000 στρατιώτες στην περιοχή που είχε οχυρωθεί ο Ναπολέοντας, ώστε να εξαλείψει τον γαλλικό κίνδυνο. Τελικά, την έκβαση της «Μάχης του Όρους Θαβώρ» (Απρίλιος 1799) θα καθόριζε η τακτική των Γάλλων, σε συνδυασμό με την ανοργάνωτη επίθεση των Οθωμανών. Οι μόλις 4.000 Γάλλοι θα κατάφερναν να σκοτώσουν περίπου 5.000 επιτιθέμενους με ελάχιστες απώλειες.
Παρ’ όλα αυτά, η Άκρα θα παρέμενε «εκτός εμβέλειας», καθώς παρά την πολιορκία, εφοδιαζόταν κανονικά από θαλάσσης. Κατά τον Μάιο, αποφασίστηκε μια τελική έφοδος, καθώς αχνοφαίνονταν στον ορίζοντα οθωμανικές ναυτικές ενισχύσεις. Παρά τις σφοδρές μάχες, η έλευση Βρετανών στρατιωτών ενίσχυσε τους αμυνόμενους, ενώ, παράλληλα, ασθένειες ταλάνιζαν τα γαλλικά στρατεύματα, αναγκάζοντας τον Ναπολέοντα να ανακαλέσει την πολιορκία και να υποχωρήσει.
Επιστρέφοντας στην Αίγυπτο, ο Ναπολέων, απογοητευμένος, αναλογιζόταν τις επόμενές του κινήσεις, όμως οι αντίπαλοί του αποφάσισαν να δράσουν αποφασιστικά και να κινηθούν εναντίον του. Οι Οθωμανοί (με τη συνδρομή Βρετανών και Ρώσων) αποβίβασαν 10.000-20.000 στρατιώτες στο Aboukir (Ιούλιος 1799), για να τερματίσουν οριστικά τη γαλλική εκστρατεία στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, οι στρατιωτικές μανούβρες του Ναπολέοντα οδήγησαν στη συντριβή των Οθωμανών του Mustapha Πασά, προτού προλάβουν να λάβουν θέσεις μάχης οι επίλεκτοί μαζί με το πυροβολικό τους. Όμως, τότε ήρθε η ώρα που ο Ναπολέων αποφάσισε να αναχωρήσει για τη Γαλλία, ώστε να αποκτήσει πραξικοπηματικά το «τιμόνι της χώρας» και να τη θέσει υπό τον πλήρη έλεγχό του.
Πίσω στην Αίγυπτο άφησε μια μικρή δύναμη με επικεφαλής τον Kléber, που, όμως, σύντομα υπέκυψε στην ισχύ των Βρετανών, χάνοντας οριστικά την Αίγυπτο. Εν τέλει, η ναπολεόντεια εκστρατεία στη Μέση Ανατολή θεωρείται εκ του αποτελέσματος στρατηγικά αποτυχημένη, με μόνο θετικό αντίκτυπο τη γέννηση της Αιγυπτιολογίας και άλλων –σχετικών με τη Μέση Ανατολή– επιστημών στη «Γηραιά Ήπειρο».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Aksan, Virginia (2013), Ottoman Wars, 1700-1870: An Empire Besieged, New York: Routledge
- Chambers, Amber, The Twilight of Napoleon’s Egyptian Campaign (1798-1801): Introduction, Louisiana State University. Διαθέσιμο εδώ
- Molinero, Miguel-Angel (2021), Napoleon’s military defeat in Egypt yielded a victory for history, National Geographic. Διαθέσιμο εδώ
