Του Τάσου Μοσχονά,
Λίγοι συγγραφείς έχουν καταφέρει να διατηρήσουν μια έντονη παραφιλολογία και συζητήσεις γύρω από το όνομά τους όσο ο Τζόναθαν Φράνζεν. Ο 62χρονος Αμερικανός συγγραφέας έχει καταφέρει να κερδίσει μια θέση στο podium των κορυφαίων Αμερικανών συγγραφέων των τελευταίων 25 ετών, με κάθε του κυκλοφορία –αλλά και δημόσια τοποθέτηση– να αποτελεί αφορμή για έντονες συζητήσεις και διαξιφισμούς.
Με φανατικούς αναγνώστες, αλλά και πολέμιους, η άνοδος του Φράνζεν στο πάνθεο της αμερικανικής λογοτεχνίας του σήμερα σίγουρα δεν είναι τυχαία. Το τρίτο του μυθιστόρημα, με τίτλο Διορθώσεις, κυκλοφόρησε το 2001 και προκάλεσε πάταγο, τόσο εμπορικά όσο και σε επίπεδο κριτικών, με διθυράμβους για ένα σύγχρονο magnum opus της αμερικανικής λογοτεχνίας. Τα επόμενα βιβλία του συνεχίζουν να διακατέχονται, αν και δεν έχουν συναντήσει την ίδια επιτυχία, από μια έντονη αμερικανικότητα και από την εστίαση στην οικογένεια και τις οικογενειακές σχέσεις στις λεγόμενες Μεσοδυτικές Πολιτείες των Η.Π.Α.
Η αναγνώριση του συγγραφέα, βέβαια, έχει επισκιαστεί από την έντονη δημόσια παρουσία του και τις δηλώσεις του για θέματα που άπτονται επί παντός –από την ορνιθολογία, με την οποία έχει πάθος, μέχρι και την πολιτική ορθότητα. Ανεξάρτητα, πάντως, από τις διφορούμενες απόψεις, κανείς δε μπορεί να αρνηθεί πως όταν ο Φράνζεν κυκλοφορεί ένα βιβλίο, ο λογοτεχνικός κόσμος παρακολουθεί και διαβάζει με ευλάβεια. Στο πλαίσιο αυτό, κυκλοφόρησε πέρυσι το νέο του μυθιστόρημα, Σταυροδρόμια, ως το πρώτο μέρος μιας νέας φιλόδοξης τριλογίας, “A Key to All Mythologies”. H ελληνική έκδοση κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες σε μετάφραση του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.
Εκ πρώτης όψεως, τα Σταυροδρόμια δίνουν την εντύπωση ενός μυθιστορήματος μεγαλειώδους και φιλόδοξου. Και η εντύπωση αυτή επιβεβαιώνεται. Σε μια έκταση περίπου 700 σελίδων, ο Φράνζεν καταφέρνει να διαπλάσει με μαεστρία όχι μόνο την ιστορία και τις σχέσεις μιας οικογένειας των αρχών της δεκαετίας του ‘70 σε ένα προάστιο του Σικάγο, αλλά και σημαντικά γεγονότα του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, που καθόρισαν τη μοίρα ολόκληρων γενιών.
Στο επίκεντρο, συναντάμε την οικογένεια Xίλντεμπραντ, που κατοικεί κοντά στο Σικάγο σε μια προαστιακή γειτονιά, στην οποία κατοικούν κατά κύριο λόγο λευκοί. Ο πατέρας, Ρας, είναι πάστορας μιας φιλελεύθερης προτεσταντικής σέκτας, της «Πρώτης Μεταρρυθμιστικής Εκκλησίας». Οι φιλελεύθερες απόψεις του βρίσκονται σε σύμπλευση με κηρύγματα της τότε ανερχόμενης counter culture, που έβγαινε μαζικά στους δρόμους, για να αντιταχθεί στον πόλεμο του Βιετνάμ και να υποστηρίξει τα προσφάτως ψηφισμένα civil rights. Η μητέρα, Μάριον, βρίσκεται στο μεταίχμιο και ζει μια μυστική ζωή. Ένα δύσκολο παρελθόν έρχεται σταδιακά στην επιφάνεια, αποκαλύπτοντας τραύματα προσωπικά, αλλά και συλλογικά, με τα χρόνια κακοποίησης και οικονομικής δυσπραγίας από το Κραχ του 1929 να αφήνουν ηχηρό αποτύπωμα πάνω της και να καθορίζουν τις αποφάσεις της.
Σε δεύτερο πλάνο, τα τέσσερα παιδιά της οικογένειας. Ο μεγάλος γιος, Κλεμ, στα πρόθυρα της ενηλικίωσης, είναι φοιτητής κολεγίου, καλείται να βρει τη θέση του στον κόσμο, διακατεχόμενος από ένα συναίσθημα ηθικής απολυτότητας. Η αδερφή του, Μπέκι, είναι το πιο δημοφιλές κορίτσι στην τάξη της στο Λύκειο και εντάσσεται με σθένος σε ένα αντίθετο πλαίσιο, την ανερχόμενη αντικουλτούρα. Ο Πέρι, τρίτο παιδί της οικογένειας, ιδιοφυής και πανούργος, μαθητής, μα, ταυτόχρονα, και drug dealer σε μικρότερα παιδιά του σχολείου του, αναζητεί μια λύτρωση και μια νέα ηθική ταυτότητα. Ο μικρότερος γιος, Τζάντσον, δε μπορεί παρά να βρίσκεται σε δεύτερη μοίρα.
Γύρω από τους χαρακτήρες, ο καθένας από τους οποίους αναζητά μια δική του ελευθερία και μια ξεχωριστή ταυτότητα στον κόσμο, περιστρέφονται και άλλα πρόσωπα, με κυριότερο τον ανταγωνιστή του Ρας, Ρικ Άμπροουζ, επικεφαλής των «Σταυροδρομιών», οργάνωσης νέων της Πρώτης Μεταρρυθμιστικής Εκκλησίας. Ο Ρικ αποτελεί μια ριζοσπαστική φιγούρα, που έρχεται σε άμεση αντιπαράθεση με τον Ρας, καθώς ασκεί μια ιδιαίτερη γοητεία στα παιδιά, που συμμετέχουν με θέρμη στις επιτυχημένες δραστηριότητες και κατασκηνώσεις της οργάνωσης, ανατρέποντας τις ισορροπίες και της αλληλεξαρτήσεις της οικογένειας.
Το πολυσχιδές μυθιστόρημα σίγουρα επιχειρεί, με μαεστρία, να αναδείξει το Σικάγο και τις Μεσοδυτικές Πολιτείες των αρχών της δεκαετίας του ‘70. Με συχνές, όμως, αναδρομές, γυρνά τον χρόνο πίσω σε προηγούμενες δεκαετίες, ώστε να αναδείξει τη γέννηση της κουλτούρας του καταναλωτισμού, της μεταπολεμικής Αμερικής και των αξιών της. Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο διακριτά μέρη, τα «Χριστούγεννα» και το «Πάσχα», ονοματοδοσίες με ιδιαίτερο, όπως θα ανακαλύψει κανείς, νόημα. Η αντικουλτούρα, η μόδα και η μουσική της εποχής έρχονται να συμπληρώσουν το κάδρο, στο οποίο φαινομενικά πρωταγωνιστούν θρησκευτικές προτεσταντικές σέκτες, στο επίκεντρο, όμως, όλων βρίσκεται η μεγαλύτερη και η πρώτη στη ζωή των ανθρώπων: η οικογένεια.
Η οικογένεια γεννά και σκοτώνει, δημιουργεί ευκαιρίες και τις ανατρέπει, και, στην περίπτωση του μυθιστορήματος, γεννά ισχυρούς δεσμούς αλληλεξάρτησης με ποικίλες συνέπειες για τα μέλη της. Ο Φράνζεν, με αριστοτεχνικό τρόπο, αναδεικνύει αυτούς τους δεσμούς και αφιερώνει αξιόλογο και ισότιμο χρόνο στην ανάπτυξη κάθε χαρακτήρα της οικογένειας, πλην του μικρότερου Τζάντσον. Κοινό σημείο όλων; Μια κατάσταση μετάβασης, ένα «σταυροδρόμι». Άλλοι χαρακτήρες μεταβαίνουν στην ενήλικη ζωή και στις ευθύνες της, άλλοι στην επιλογή ενός διαφορετικού τρόπου ζωής, άλλοι στην ανατροπή χρόνιων συνθηκών και συμβάσεων. Κανείς, όμως, δεν βρίσκεται εκεί, παρά στη μέση, στο ταξίδι, με τους όποιους ενθουσιασμούς και δυσχέρειες αυτό συνεπάγεται. Όπως ακριβώς η δεκαετία του ‘70 αποτελεί από μόνη της μια μετάβαση από τα ριζοσπαστικά ‘60s στα υπερκαταναλωτικά αμερικανικά ‘80s, έτσι και τα μέλη της οικογένειας Χίλντεμπραντ καλούνται να βρουν τη δική τους θέση σε έναν κόσμο μεταβαλλόμενο.
Ο Φράνζεν με τα Σταυροδρόμια καταφέρνει να συνθέσει ένα σύγχρονο αμερικανικό οικογενειακό έπος, που σκιαγραφεί την ευρύτερη κοινωνική πραγματικότητα της εποχής, μέσα από την ενδελεχή παρουσίαση μιας μικρής ομάδας. Μέσα από αυτήν την εστίαση, αλλά και το ιδιαίτερο χιούμορ και τη γραφή του, φαίνεται πως στοχοθετεί την τριλογία του με το πρώτο του βιβλίο, στην παρουσίαση σύγχρονων αμερικανικών οικογενειακών «επών» σε στιγμές ηθικής κρίσης. Και είναι σχεδόν σίγουρο, με βάση τα Σταυροδρόμια, πως είναι από τους πλέον κατάλληλους Αμερικανούς συγγραφείς για να φέρει εις πέρας αυτό το φιλόδοξο και μεγαλόπνοο σχέδιο.
