Της Μαρίας Σπαράκη,
Το Ανώτατο Δικαστήριο των Η.Π.Α. για την υπόθεση Roe κατά Wade εξέδωσε μια καθοριστική απόφαση στις 22 Ιανουάριου 1973. Το δικαστήριο έκρινε ότι προστατεύεται συνταγματικά το δικαίωμα μιας γυναίκας να επιλέξει να κάνει έκτρωση. Πώς μπορεί να καταργηθεί, όμως, ένα θεμελιώδες δικαίωμα της ιδιωτικής ζωής; Μια λογική, όμως συνάμα, «παράλογη» απάντηση είναι η εξής• ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που θεμελιώθηκε!
Μετά από 50 χρόνια καταργείται το συνταγματικό δικαίωμα στην άμβλωση. Στο εξής, το δικαίωμα στις αμβλώσεις θα καθορίζεται από τις πολιτείες, εκτός αν το Κογκρέσο αποφασίζει διαφορετικά. Περιορίζεται η βούληση μιας γυναίκας να αποφασίζει η ίδια για τον εαυτό της ως υπεύθυνη ενήλικη. Μπορεί, ωστόσο, μια κυβέρνηση να αποφασίζει για το γυναικείο σώμα, χωρίς να μπορεί η ίδια η γυναίκα για τον εαυτό της;
Ελευθερία σημαίνει να έχεις το δικαίωμα της επιλογής. Η ανάθεση της απόφασης στους δικαστές της κάθε πολιτείας για το δικαίωμα στην άμβλωση αναγκάζει την εκάστοτε γυναίκα να πρέπει να διαπραγματευτεί για την ελευθερία της ενώπιον του συντηρητικού ομοσπονδιακού εφετείου της Νέας Ορλεάνης. Στο Τέξας, έχει ήδη τεθεί σε ισχύ νέος νόμος για τις αμβλώσεις, ο οποίος απαγορεύει κάθε διακοπή κύησης μετά τον εντοπισμό καρδιακού παλμού, χωρίς καν να υπάρχει ο περιορισμός των εξαιρετικών περιπτώσεων του βιασμού ή της αιμομιξίας.
Ωστόσο, ένας ακόμα παράγοντας που επηρεάζεται στο συγκεκριμένο ζήτημα είναι η σύγκρουση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αφού πρόκειται για σύγκρουση δύο έννομων αγαθών. Περαιτέρω, θα πρέπει πρώτα να εξετάσουμε την έναρξη της ζωής του εμβρύου. Ο Έλληνας νομοθέτης επιλέγει να λύσει το ζήτημα, δίνοντας προτεραιότητα στο δικαίωμα της εγκύου, στην αυτοδιάθεση, δηλαδή, του σώματός της, αν δεν έχουν συμπληρωθεί οι 3 πρώτοι μήνες της εγκυμοσύνης. Μια σημαντική παράμετρος είναι ότι, αν η εγκυμοσύνη είναι αποτέλεσμα βιασμού, αιμομιξίας ή αποπλάνησης ανήλικης ανίκανης να αντισταθεί, επεκτείνεται στις 19 εβδομάδες της εγκυμοσύνης. Υπάρχουν περιπτώσεις που έχουν εξαφανισθεί εντελώς με την κατάργηση της απόφασης Roe κατά Wade και δεν προστατεύονται πλέον. Ωστόσο, η απάντηση για το πότε ξεκινά η ανθρώπινη ζωή είναι ρευστή και διαφοροποιείται, καθώς συνδέεται άμεσα με τα «πιστεύω» του καθενός, τις κοινωνικές δομές και τα νομικά συστήματα. Σήμερα, σύμφωνα με το άρ. 304 παρ. 1 ΠΚ, η τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι 10 ετών, όταν διενεργείται χωρίς τη συναίνεση της εγκύου. Στην παρ. 2, προβλέπεται ποινή φυλάκισης έως τρία χρόνια ή χρηματική ποινή σε όποιον με τη συναίνεση της εγκύου ή των προσώπων που έχουν τη γονική μέριμνα ή επιμέλειά της, αν αυτή είναι ανίκανη να συναινέσει, διακόπτει την εγκυμοσύνη της και ποινή φυλάκισης τουλάχιστον δύο χρόνια και χρηματική ποινή, αν ενεργεί κατ’ επάγγελμα.
Το δικαίωμα στη ζωή του άρθρου 5 παρ. 2 του Συντάγματος κατοχυρώνεται ως θεμελιώδες αμυντικό ατομικό δικαίωμα. Στο πλαίσιο αυτής της υποκειμενικής λειτουργίας του δικαιώματος, δεν προστατεύεται η ζωή στην αφηρημένη της έννοια, αλλά η συγκεκριμένη ζωή του εκάστου ανθρώπου. Στο ελληνικό δίκαιο, δεν έχει διατυπωθεί με ακρίβεια ο χρόνος κατά τον οποίο θεωρείται ότι υπάρχει άνθρωπος ως έμβια ύλη. Ωστόσο, βάσει πάγιας νομολογίας συμπεραίνεται πως το άτομο υφίσταται από την έναρξη του τοκετού και την εμφάνισή του στον εξωτερικό κόσμο. Εκείνη τη στιγμή το έμβρυο αποκτά αυτοτελή οντότητα και υπάρχει στον κοινωνικό κόσμο. «Έως τότε, το έμβρυο θεωρείται ως ιδιότητα του γυναικείου σώματος, αφού συνδέεται οργανικά με το σώμα της μητέρας», σύμφωνα με τον Βλαχόπουλο. Επομένως, όταν παραβιάζεται η δυνατότητα του ατόμου να αποφασίζει αυτοβούλως για το σώμα του, παραβιάζεται υπέρμετρα η ελευθερία του και η αυτονομία του και πιο συγκεκριμένα, το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμά του στην ιδιωτική ζωή άρ. 9 παρ. 1 του Συντάγματος.
Η κατάργηση της απόφασης Roe κατά Wade δημιουργεί αμφιβολίες σχετικά με την ακεραιότητα των δικαστηρίων των Η.Π.Α. Η θεμελίωση ενός δικαιώματος σημαίνει προστασία. Έχει χρονικό όριο, όμως, αυτή η προστασία ή διέπεται από το στοιχείο της διάρκειας και της μονιμότητας;
Βασικές έννοιες έχουν πλέον διαστρεβλωθεί. Τηρουμένης της αρχής της αναλογικότητας, είναι παράλογη η ανάθεση της απόφασης στην πολιτεία, εξαιτίας της αδυναμίας ενός κράτους να ελέγξει την κατάχρηση του δικαιώματος να οδηγηθούμε στην αντίπερα όχθη. Η διερεύνηση των ακροτήτων και ο περιορισμός τους είναι υποχρέωση του κράτους και δεν μπορεί να θεωρηθεί μέθοδος επίλυσης η κατάργηση και η τροποποίηση των νομοθετημάτων που οδηγούν στην παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό, όμως, το οποίο θα πρέπει να μας ανησυχεί είναι η ασταθής βάση των δικαιωμάτων μας.
Μήπως, τελικά, πρόκειται για έννοιες του κράτους που απλά εξυπηρετούν κάποια συμφέροντα, κατασκευάσματα, δηλαδή, που τροποποιούνται ανάλογα με τους εξωτερικούς παράγοντες και τις συνθήκες, ή για θεμελιώδεις αξίες που θα πρέπει να γίνονται απολύτως σεβαστές;
Μια απόφαση καινοτόμα αποτελεί πλέον τροχοπέδη πολίτικων κινήτρων και συνθήκων. Πώς ξέρουμε για πόσο χρονικό διάστημα προστατευόμαστε και κατά πόσο, όταν καταπατώνται συνταγματικά δικαιώματα, θα θεωρείται νόμιμο; Και εν τέλει, ποιος ορίζει το «νόμιμο»; Η επιθυμία της εγκύου γυναίκας είναι αρκετή, για να θεωρείται η έκτρωση ως νόμιμη. Ο κάθε άνθρωπος είναι ιδιοκτήτης του προσώπου του και το σώμα του είναι το κάδρο του εαυτού του, σύμφωνα με το άρθρο 9 του Συντάγματος.
Συμπερασματικά, παρότι η Ε.Ε. δεν οφείλει να έχει κοινή νομοθεσία περί άμβλωσης, οφείλει να είναι θεματοφύλακας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως είναι η σωματική ακεραιότητα, το δικαίωμα στην πληροφόρηση και η απαγόρευση των διακρίσεων. Ωστόσο, τι ισχύει με τα δικαιώματα στις Η.Π.Α., όπου πλέον προσδιορίζονται από εξωτερικές συνθήκες ανάλογα τον δικαστή, την πολιτεία, την κυβέρνηση;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σπύρος Β. Βλαχόπουλος, Κώστας Χ. Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα. Εκδόσεις Σάκκουλα, 2017
- Χριστίνα Ακριβοπούλου, Το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή. Εκδόσεις Σάκκουλα, 2012
