Του Γιώργου Κοσματόπουλου,
Η Αγία Σοφία αποτελεί ένα από τα εμβληματικότερα μνημεία του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού παγκοσμίως. Συμβολίζει το μεγαλείο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και έχει ταυτιστεί όχι μόνο γεωγραφικά, αλλά και συνειδησιακά με την ίδια την Κωνσταντινούπολη. Αποτελεί σημείο αναφοράς όλων των Ορθοδόξων Χριστιανών, αλλά και ένα μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Η κατασκευή, η ιστορία και το συμβολικό φορτίο που κουβαλάει αυτός ο χώρος, τέρπουν το πνεύμα και συγκινούν την ψυχή κάθε ανθρώπου που είναι σε θέση να αντιληφθεί όχι μόνο την ξεχωριστή θέση που έχει στην ιδιοσυστασία ενός έθνους, αλλά και την οικουμενική διάσταση ενός τέτοιου μνημείου.
Η Αγία Σοφία σήμερα βιώνει, δυστυχώς, έναν αργό θάνατο. Η Μεγάλη Εκκλησία, στα 1485 χρόνια της ζωής της, διήλθε από πολλές φάσεις. Στέγασε την Ορθόδοξη λατρεία, υπήρξε φωτοδότης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, γνώρισε δόξα και λάμψη, λεηλατήθηκε, βεβηλώθηκε, αποτέλεσε χώρο μαρτυρίου για τους πιστούς και λάφυρο για τους κατακτητές της. Η απώλειά της, μαζί με την Πόλη, στοίχειωσε τον ελληνισμό και η ανάκτησή της αποτέλεσε διακαή πόθο πολλών γενεών. Στη δεκαετία του 1930, ο Ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας μετετράπη σε μουσείο. Ίσως, να ήταν η καλύτερη δυνατή εξέλιξη δεδομένων των συνθηκών, μιας και είχε προηγηθεί η Μικρασιατική Καταστροφή και η κατάρρευση του αλυτρωτικού κινήματος της Μεγάλης Ιδέας.
Στο πλαίσιο, λοιπόν, του εκσυγχρονισμού και της εκκοσμίκευσης της Τουρκίας που επιχειρείτο από τον Μουσταφά Κεμάλ, η Αγία Σοφία δεν κατόρθωσε να επανακτήσει τον λειτουργικό θρησκευτικό της χαρακτήρα, αλλά απέκτησε, τουλάχιστον, την αναγνώριση που της έπρεπε ως ένα μνημείο που αποτελεί κληρονομιά του ανθρωπίνου πολιτισμού όλης της Γης. Σε σχεδόν εννιά δεκαετίες, πέρασαν τις πύλες της εκατομμύρια άνθρωποι από κάθε γωνιά του πλανήτη μας. Θαύμασαν το μεγαλείο της, διέτρεξαν νοητά μιάμιση χιλιετία ιστορίας, προσπάθησαν να τοποθετήσουν τις γνώσεις που είχαν αποκομίσει από τη μελέτη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στον συγκεκριμένο χώρο, ενώ κατάφεραν να διαπιστώσουν εκ του σύνεγγυς τη μοναδική αρχιτεκτονική της. Εκ πείρας γράφοντας, έχω να ομολογήσω ότι το πρώτο συναίσθημα που καταλαμβάνει κάποιον μπαίνοντας στην Αγία Σοφία είναι το δέος.
Αυτή η ανεκτή κατάσταση για το απόλυτο βυζαντινό σύμβολο, που αν μη τι άλλο το καθιστούσε χώρο πολιτισμού, σχετικά εύκολα προσβάσιμο για όλους, ανετράπη το 2020. Το καθεστώς Ερντογάν, σε μια πράξη θρησκευτικής, αλλά και πολιτιστικής βεβήλωσης, μετέτρεψε ξανά την Αγία Σοφία σε τζαμί. Παραληρηματικές δηλώσεις νέο-οθωμανικού μεγαλείου και ακραία εθνικιστική-ισλαμιστική προπαγάνδα έδειξαν γι’ ακόμη μία φορά το πραγματικό πρόσωπο της Τουρκίας, αυτό του κράτους-ταραξία, που βεβηλώνει κάθε έννοια νομιμότητας και τήρησης διεθνών υποχρεώσεων, αλλά και που στερείται της ικανότητας αναγνώρισης και σεβασμού των πολιτισμικών επιτευγμάτων κάθε άλλου έθνους. Πολλά είναι τα παραδείγματα στην Ιστορία, κατακτητών που σεβάστηκαν τα σημεία πολιτισμικής αναφοράς που περιήλθαν στην κατοχή τους. Η Τουρκία του Ερντογάν δεν λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο ούτε εν καιρώ –τυπικής τουλάχιστον– ειρήνης.
Έκτοτε, η Μεγάλη Εκκλησία, αργοπεθαίνει βασανιστικά. Δεν είναι, όμως, μόνο οι «κιτς» εκδηλώσεις του «κατά φαντασίαν Σουλτάνου» που προσβάλουν βάναυσα την αισθητική του μνημείου. Προστίθεται και η συνεχής κακοποίησή του από τις τουρκικές αρχές και τους πολίτες, που προκαλούν βλάβες πιθανότατα ανεπανόρθωτες. Καταστροφικές φθορές των ανεκτίμητης αξίας ψηφιδωτών, εικόνων και τοιχογραφιών του Ναού. Ο βανδαλισμός της Αυτοκρατορικής Πύλης και της ιστορικής δεξαμενής νερού, την οποία μετέτρεψαν σε… θήκη για όσα υποδήματα δεν κρεμούν οι Τούρκοι προσκυνητές στις πόρτες! Ακόμη, το πλιάτσικο μουσουλμάνων που ξύνουν τους τοίχους και παίρνουν τμήματα αυτών σαν λάφυρα και η καταστροφή μαρμάρων του δαπέδου από καθαριστικό μηχάνημα, μεταξύ πολλών άλλων.
Καθίσταται φανερό, λοιπόν, ότι ο Ερντογάν και όσοι συγκροτούν το καθεστώς του, επιθυμούν τον αφανισμό της Αγίας Σοφίας. Τόσο από ιδεοληψία και θρησκευτικό φανατισμό όσο κι από ενσυνείδητη επικοινωνιακή προσπάθεια διέγερσης των εθνικιστικών και ισλαμιστικών αντανακλαστικών τμημάτων της τουρκικής κοινωνίας, προκειμένου να επιτύχουν τις πολιτικές τους επιδιώξεις. Παραδίδει, κάπως έτσι, ο Ερντογάν ένα σύμβολο του Χριστιανισμού, με ξεχωριστή σημασία για τον Ελληνισμό, προς λαφυραγώγηση στον όχλο του. Να ικανοποιηθούν με τη βεβήλωσή και τη λεηλασία του και, εν τέλει, να το καταστρέψουν, έχοντας ονειρώξεις ότι έτσι καταστρέφουν εμμέσως την Ελλάδα και επιβάλλουν το Ισλάμ. Ενδεικτικό της ακρότητας των ενεργειών του αποτελεί το γεγονός ότι πολλά από τα ανωτέρω περιστατικά έχουν κοινοποιηθεί από Τούρκους ειδικούς. Φωτεινές εξαιρέσεις ίσως, που σίγουρα πάντως δεν μπορούν να ανατρέψουν την κατάσταση, στην οποία βρίσκεται η τουρκική κοινωνία.
Η Ελλάδα οφείλει να αντιδράσει με όλους τους δυνατούς τρόπους, προκειμένου να διασώσει την Αγία Σοφία. Αποτελεί ζήτημα τιμής και υποχρέωσης, τόσο έναντι των προγόνων μας όσο και έναντι των επομένων γενεών. Διότι η Αγία Σοφία και η Κωνσταντινούπολη αποτελούν σφραγίδες στην πιστοποίηση της διαχρονικότητας του Ελληνισμού, που εκφράζει το Βυζάντιο. Οφείλει δε το σύνολο του πολιτισμένου κόσμου και ειδικά της Δύσης να προστατεύσει αυτό το μνημείο, ένα κομμάτι των βασικών του πυλώνων (Αρχαία Ελλάδα-Ρώμη-Χριστιανισμός). Δεν δικαιούμαστε, βεβαίως, να αισιοδοξούμε. Τούτο, διότι η Δύση βρίσκεται σε βαθιά πολιτισμική παρακμή στην εποχή μας. Τρανταχτό δείγμα αυτής παρακμής είναι η αδυναμία να προστατεύσει τα σύμβολα της ιστορικής της ταυτότητας, όταν δεν τα αποκαθηλώνει η ίδια στο όνομα της πολιτικής ορθότητας, των συμπλεγμάτων ενοχής και της άκρατης σχετικοποίησης. Ελπίδα, πάντως, αντλούμαι σίγουρα από την ίδια τη φύση της Αγίας Σοφίας, η οποία περικλείει κάτι ανώτερο, που θα συνεχίσει να υπάρχει ακόμα και αν η βαρβαρότητα Ερντογάν την ξεθεμελιώσει…
