Του Νίκου Διονυσάτου,
Ο Mark Rutte εξελέγη για πρώτη φορά Πρωθυπουργός της Ολλανδίας το μακρινό 2010. Το παγκόσμιο πολιτικό στερέωμα ήταν εντελώς διαφορετικό τότε, και ο Rutte, το είδε να αλλάζει ριζικά, μαζί με τον μοναδικό ίσως έτερο πολιτικό επιζώντα αυτής της περιόδου, Victor Orban, ο οποίος το 2010 εκλεγόταν κι εκείνος για πρώτη φορά στην ηγεσία της Ουγγαρίας. Με την αποχώρηση της χαλκέντερης Angela Merkel τον Δεκέμβριο του 2021 λοιπόν, ο Rutte, παρέμεινε ως μια από τις ισχυρότερες και διαχρονικότερες πολιτικές προσωπικότητες της Ευρώπης, κρατώντας την Ένωση δεμένη στις πιο δύσκολες στιγμές της.
Αυτή η μακροζωία της πρωθυπουργίας Rutte δεν οφείλεται ωστόσο αποκλειστικά στην ίδια την χαρισματική ιδιοσυγκρασία του Ολλανδού φιλελεύθερου πολιτικού, αλλά και στον ίδιο τον τρόπο λειτουργίας του ολλανδικού μοντέλου διακυβέρνησης, και φυσικά την κουλτούρα γύρω από την πολιτική η οποία επικρατεί γενικά στις Κάτω Χώρες. Σε ό,τι έχει να κάνει με την κουλτούρα των Ολλανδών γύρω από την πολιτική, καταρχάς παρατηρεί κανείς εύκολα το φαινόμενο του έντονου κατακερματισμού των ψήφων σε μια πληθώρα διαφορετικών κομμάτων κατά τις εκλογικές αναμετρήσεις. Πιο συγκεκριμένα, στην Ολλανδική Βουλή σήμερα εκπροσωπούνται 17 διαφορετικά κόμματα, ενώ αν συνυπολογίσει κανείς τις έδρες της Γερουσίας και του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, συνολικά 21 (!) ολλανδικά κόμματα εκπροσωπούνται με κάποιας μορφής εκλεγμένο αντιπρόσωπο στην κεντρική πολιτική σκηνή της χώρας. Έτσι, στην Ολλανδία είναι πολύ διαδεδομένη, πέραν τον βασικών μεγαλύτερων ιδεολογικών κομμάτων, και η ύπαρξη των λεγόμενων “one–issue parties”, μονοθεματικών δηλαδή κομμάτων, με σχετικά πιο περιορισμένη ατζέντα.
Σε αυτά τα κόμματα επικρατεί απίστευτη ποικιλομορφία, από το Volt, που στηρίζει ανάμεσα σε άλλα, ουσιαστικά, την ενοποίηση και ομοσπονδοποίηση της Ευρώπης σε ένα κράτος, μέχρι το Plus 50, ένα κόμμα που αγωνίζεται αποκλειστικά για τα συμφέροντα των συνταξιούχων, ή το Denk, το κόμμα της τουρκικής κοινότητας της χώρας, το οποίο αξίζει ένα άρθρο από μόνο του στο μέλλον. Αυτή η νοοτροπία φυσικά των Ολλανδών να ψηφίζουν, με άξονα καθαρά τα ατομικά τους ζητήματα και ανάγκες, δεν είναι τυχαία, καθώς συνδυάζεται με την έντονα προτεσταντική και εμπορικά καπιταλιστική παράδοση των Κάτω Χωρών, που διέθεταν κατά το παρελθόν μια από τις πρώτες φιλελεύθερες δημοκρατίες, αλλά και μια εκτεταμένη εμπορική και αποικιακή αυτοκρατορία στη διάθεσή τους. Η έντονα ατομιστική προσέγγιση των ψηφοφόρων έχει να κάνει λοιπόν τόσο με τη θρησκευτική ταυτότητα της Ολλανδίας, ως προτεσταντική κατά το παρελθόν, και σήμερα βασικά αγνωστικιστική κοινωνία, αλλά και με τη ραγδαία εξέλιξη που γνώρισε η φιλελεύθερη αστική δημοκρατία σε αυτή τη μεριά του χάρτη κατά τους τελευταίους αιώνες. Όπως είναι φυσικό επομένως, με τους ψηφοφόρους να ευνοούν τον πολύ έντονο πλουραλισμό και κατακερματισμό των πολιτικών δυνάμεων, το εκλογικό σύστημα προσαρμόστηκε αντιστοίχως.
Στην Ολλανδία επικρατεί μια μορφή ακραίας κατά κάποιον τρόπο απλής αναλογικής, χωρίς εθνικό όριο εκλογιμότητας, αν θέλαμε να το θέσουμε με ελληνικούς, μη δόκιμους σε άλλες περιπτώσεις όρους, η οποία όχι απλώς πολλαπλασιάζει κατακόρυφα τις διαφορετικές μειοψηφούσες φωνές που εκπροσωπούνται σε κεντρικό επίπεδο, αλλά καθιστά αδύνατον σε κάποιο κόμμα να αναλάβει από μόνο του τη διακυβέρνηση της χώρας. Τα ποσοστά μάλιστα των κομμάτων είναι συνήθως τέτοια που οι συνεργασίες μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων αναγκαστικά μπορεί να γίνουν και εξαιρετικά ευφάνταστες, και ευρείς ιδεολογικά. Κανένα μάλιστα κόμμα δεν έχει καταφέρει να κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών και να σχηματίσει κυβέρνηση μόνο του, από την εκλογική αναμέτρηση του 1894. Και, λαμβάνοντας ως δεδομένο ότι το σημερινό εκλογικό σύστημα της χώρας υιοθετήθηκε το 1918, μάλλον ταιριαστό υπήρξε στο πολιτικό κατεστημένο της βορειοευρωπαϊκής χώρας τελικά. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι είναι και εξίσου πρακτικό όταν έρχεται η ώρα σχηματισμού νέας κυβέρνησης.
Μετά τις εκλογές του Μαρτίου του 2021, στην Ολλανδία ξέσπασε μια από τις μεγαλύτερες πολιτικές κρίσεις της ιστορίας της, καθώς ο ήδη επί 11 χρόνια Πρωθυπουργός Rutte, και πρώτος στις εκλογές με μια πύρρειο νίκη, δεν μπορούσε να προχωρήσει στην ανασύσταση του κεντροδεξιού συνασπισμού που διέθετε προεκλογικά. Τελικά, και έπειτα από απίστευτες πιέσεις και πολιτική αστάθεια, ο Rutte κατάφερε να σχηματίσει τη νέα του κυβέρνηση, 9 ολόκληρους μήνες αργότερα, τον Δεκέμβριο του 2021, με το δικό του κεντροδεξιό κόμμα και τα ίδια άλλα τρία κεντρώα και κεντροδεξιά κόμματα που κυβερνούσε και κατά την προηγούμενη θητεία του. Αυτή η τραυματική εμπειρία, από κοινού με τις νέες προκλήσεις που βιώνει η ολλανδική κοινωνία στα πλαίσια των “cultural wars” και τη σταθερή κατάπτωση της ολλανδικής αριστεράς, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, έχει οδηγήσει πολλούς στο να αμφισβητήσουν την αξία του εκλογικού συστήματος της χώρας, τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό.
Η ολλανδική αριστερά –η οποία, εάν υπολογίσει κανείς το ποσοστό που πήραν όλα τα (πολλά) αριστερά κόμματα της ολλανδικής Βουλής μαζί, πήρε περίπου μόλις το 20% των ψήφων– προσπαθεί να συνέλθει και να συσπειρωθεί σε κάποιον κοινό σχηματισμό, ωστόσο η αρνητική woke δημοσιότητα που λαμβάνουν τα μικρά αριστερά κόμματα στο ευρύ κοινό, σε συνδυασμό με την προδοτική, κατά έναν τρόπο, για πολλούς, συνεργασία των σοσιαλδημοκρατών του PvdA, του Εργατικού Κόμματος της Ολλανδίας, με τη φιλελεύθερη δεξιά του Rutte, την περίοδο 2012-2017, μάλλον αποθαρρυντικά μηνύματα στέλνουν για το άμεσο μέλλον αυτού του πολιτικού χώρου, σε εθνικό τουλάχιστον επίπεδο. Σε ό,τι έχει να κάνει τώρα με το άλλο άκρο του πολιτικού φάσματος, η σκληρή ακραία και συντηρητική δεξιά φάνηκε επίσης αποδυναμωμένη, από τη ρήξη μεταξύ του σκληροπυρηνικού Κόμματος της Ελευθερίας, του Geert Vilders, ή Trump της Ολλανδίας, με μια πτέρυγα της παράταξής του, η οποία αποσχίστηκε και δημιούργησε το κόμμα JA21, που μάζεψε πολλές αγανακτισμένες ψήφους εκ δεξιών, εκλέγοντας τους πρώτους του αντιπροσώπους στη Βουλή το 2021.
Και στα δύο στρατόπεδα, δεξιά και αριστερά από τον συνασπισμό του Rutte, λοιπόν, επικράτησε διάθεση αλλαγών, μετά τα αποτελέσματα της περασμένης χρονιάς, ενώ δεν είναι δύσκολο να βρει κανείς επικριτές του συγκεκριμένου εκλογικού συστήματος σε διεθνές επίπεδο. Τα αποτυχημένα παραδείγματα χωρών με έντονα μη-πλειοψηφικά και συνεργατικά εκλογικά συστήματα, όπως η Ιταλία ή το Ισραήλ, αποτελούν για πολλούς πολιτικούς αναλυτές ανά τον κόσμο αποδείξεις, ειδικά κατά την περίοδο παρατεταμένων κρίσεων που βιώνει ο πλανήτης τώρα, ότι χρειαζόμαστε ισχυρές μονοκομματικές και συγκεντρωτικές κυβερνήσεις, οι οποίες θα μπορέσουν να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στις προκλήσεις των καιρών. Φυσικά, έτσι μπορεί να πέσει κανείς στην παγίδα του αυταρχισμού, της απολυταρχίας και τελικά της κατάλυσης της ίδιας της δημοκρατίας. Τα περισσότερα ολοκληρωτικά καθεστώτα αναδείχθηκαν σε συνθήκες ακραίας κρίσης και πόλωσης, κάτι το οποίο συμβαίνει και σήμερα. Κατά την άποψή μου, επομένως, ο πλουραλισμός και η όσο το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτική λειτουργία της δημοκρατίας είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για τη δημιουργία και τη συνέχιση ενός υγιούς πολιτικά μοντέλου, πάντοτε λαμβάνοντας υπόψιν πρωτίστως την πολιτική κουλτούρα και αντίληψη που επικρατεί σε κάθε κοινωνία, και ακολούθως την υιοθέτηση μιας όσο το δυνατόν λειτουργικότερης διαδικασίας σχηματισμού κυβέρνησης, μονοκομματικής ή πολυκομματικής.
Ως κατακλείδα, και ολοκληρώνοντας τη σύντομη αυτή ανάλυση πάνω στο μοντέλο διακυβέρνησης της Ολλανδίας, θα φέρω την συζήτηση στην ελληνική περίπτωση και τις επερχόμενες κάλπες της απλής αναλογικής. Σε ένα σενάριο που έτσι κι αλλιώς διαφέρει από άποψη συνθηκών και συστήματος, σε σχέση με το ολλανδικό μοντέλο, προφανώς, μένει να δούμε ποιες από τις αντικρουόμενες αναλύσεις υπέρ ή κατά των συστημάτων απλής αναλογικής, θα επαληθευτούν. Θα προκύψει μια ασυνήθιστη, για την Ελλάδα, μέχρι την τελευταία δεκαετία, συνεργασία μεταξύ δύο ή τριών πολιτικών κομμάτων, ή θα επικρατήσει το παραδοσιακό μοντέλο της μονοκομματικής διακυβέρνησης μετά τη δεύτερη κάλπη της ενισχυμένης αναλογικής; Για την ώρα, οι περισσότεροι συμφωνούν στο δεύτερο, λαμβάνοντας υπόψιν και τη βαριά μονοκομματική παράδοση που έχει γνωρίσει αυτός εδώ ο τόπος, στο παρελθόν του σαφούς ιδεολογικού, πολιτικού και κοινωνικού δικομματισμού…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Political Process in the Netherlands , Encyclopedia Britannica, διαθέσιμο εδώ
- House of Representatives of the Netherlands Political Parties of the Netherlands, διαθέσιμο εδώ
-
Rutte says Netherlands needs to ‘find its character again’ after pandemic crisis, Dutch News, διαθέσιμο εδώ
