Της Δήμητρας − Αδελαΐδας Αργυρίου,
Όλοι γνωρίζουμε πως το ανθρώπινο σώμα διαθέτει πέντε αισθήσεις, δηλαδή την απτική, την ακουστική, την οπτική, τη γευστική και την οσφρητική αίσθηση. Μέσω των αισθήσεων, το άτομο μπορεί να προσαρμόζεται στο εξωτερικό του περιβάλλον (φυσικό, κοινωνικό κ.λπ.), αλλά και να αλληλεπιδρά με αυτό. Στην πραγματικότητα, όμως, οι αισθήσεις μας είναι επτά και αυτό διότι υπάρχουν και άλλες δύο αισθήσεις, λιγότερο γνωστές αλλά εξαιρετικά σημαντικές: η αιθουσαία και η ιδιοδεκτική αίσθηση. Η αιθουσαία και η ιδιοδεκτική αίσθηση εδράζονται, αντιστοίχως, στο αιθουσαίο σύστημα (ημικύκλιοι σωλήνες και ωτολιθικά όργανα στο έσω ους) και το ιδιοδεκτικό σύστημα (αρθρώσεις, τένοντες και χόνδροι).
Ειδικότερα, η λειτουργία του αιθουσαίου αισθητηριακού συστήματος περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1873 στη Βιέννη από τον Josef Breuer. Γιατρός στην ειδικότητα, συνεργαζόταν εκείνη την περίοδο με τον Sigmund Freud για την περιγραφή της υστερίας. Επίσης, το αιθουσαίο σύστημα θεωρείται πως αποτέλεσε βασικό ανατομικό σύστημα που οδήγησε στην εξέλιξη των έμβιων όντων στον πλανήτη. Το 1906, ο νευροφυσιολόγος Charles Scott Sherrington εισήγαγε τον όρο ιδιοδεκτικό σύστημα, βασιζόμενος σε παλαιότερες μελέτες.
Η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση αποτελεί μία δυναμική νευροβιολογική διαδικασία, όπου τα αισθητηριακά ερεθίσματα που λαμβάνουμε από το περιβάλλον, μέσω των επτά αισθητηριακών μας συστημάτων, επεξεργάζονται και οργανώνονται στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Κατ’ επέκταση, το άτομο οδηγείται σε προσαρμοστικές αισθητικοκινητικές συμπεριφορές και άρα, σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Μέσω της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα ωριμάζει, ενώ μπορούμε να προσαρμοστούμε στο εξωτερικό περιβάλλον κατάλληλα.
Η θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, αρχικά, αναπτύχθηκε τη δεκαετία του ‘70 από την A. Jean Ayres, Αμερικανίδα εργοθεραπεύτρια και νευροεπιστήμονα. Σημαντικό στοιχείο αυτής της θεωρίας είναι η αρχή της πλαστικότητας του εγκεφάλου, δηλαδή της ικανότητας του να αλλάζει δομή βάσει των ερεθισμάτων που δεχόμαστε και των εμπειριών μας. Βασικές αρχές της θεωρίας της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης είναι πως, πρώτον, όλα τα αισθητηριακά συστήματα είναι αλληλοεξαρτώμενα στην ανάπτυξη αντιληπτικών ικανοτήτων. Δεύτερον, τα αισθητηριακά ερεθίσματα επεξεργάζονται, οργανώνονται και ενσωματώνονται στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Τρίτον, η προσαρμοστική αισθητικοκινητική συμπεριφορά είναι σημαντική για την ενσωμάτωση των αισθήσεων και την οργάνωση της συμπεριφοράς και, σε επόμενο στάδιο της μάθησης, είτε αυτή είναι κινητική είτε ακαδημαϊκή.
Πώς, όμως, η μάθηση σχετίζεται με την Αισθητηριακή Ολοκλήρωση; Αυτό συμβαίνει, διότι η μάθηση είναι μία εγκεφαλική λειτουργία που εξαρτάται από την ικανότητα του εγκεφάλου μας να δέχεται, να επεξεργάζεται, να οργανώνει και να ενσωματώνει αισθήσεις από το εξωτερικό περιβάλλον και μέσω της κίνησης του σώματος. Όλες αυτές οι πληροφορίες χρησιμοποιούνται, ώστε να μπορούμε να προγραμματίζουμε τις συμπεριφορές και τις αντιδράσεις μας, προωθώντας έτσι την προσαρμοστικότητα μας. Εφόσον καταφέρουμε την πρώτη φορά να προσαρμοστούμε σε μία συνθήκη, ξεκινά να ενεργοποιείται η διαδικασία της μάθησης, καθώς πλέον κατέχουμε τη σχετική εμπειρία που συνδέεται με συγκεκριμένους συνδυασμούς αισθητηριακών ερεθισμάτων.
Ας σκεφτούμε, για παράδειγμα, την πρώτη φορά που ανεβήκαμε σε ποδήλατο. Κάνοντας μία ενδεικτική επισκόπηση των ερεθισμάτων που δεχόμασταν εκείνη τη στιγμή, ενδεικτικά θα λέγαμε πως, ως προς το απτικό σύστημα, λαμβάναμε πληροφορίες από το ότι κρατάμε το τιμόνι με κάποια ανάλογη δύναμη και πως νιώθουμε να καθόμαστε στη σέλα και να έχουμε τα πόδια στα πετάλια. Ως προς το οπτικό σύστημα, βλέπαμε όλα τα στοιχεία του χώρου όπου βρισκόμασταν στην πρώτη μας διαδρομή, όπως και τον δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσουμε, αλλά και τα πιθανά εμπόδια. Ως προς το ακουστικό σύστημα, λαμβάναμε ερεθίσματα από τη φωνή του γονέα μας που μας έδινε οδηγίες για το τι θα έπρεπε να κάνουμε. Από το αιθουσαίο σύστημα λαμβάναμε πληροφορίες για την ταχύτητα που κινούμασταν, ώστε να πατήσουμε φρένο αν χρειαζόταν, ενώ από το ιδιοδεκτικό μας σύστημα νιώθαμε την κίνηση που έκαναν τα πόδια μας στα πετάλια, προσπαθώντας παράλληλα να κρατήσουμε σε ισορροπία το σώμα μας, προσαρμόζοντάς το κατάλληλα πάνω στο ποδήλατο. Ήταν μία αρκετά απαιτητική διαδικασία, που όμως, λόγω της συνεχούς μας έκθεσης στα παραπάνω αισθητηριακά ερεθίσματα και μέσω της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, καταφέραμε να μάθουμε να κάνουμε ποδήλατο.
Και τι συμβαίνει εάν, για κάποιους λόγους, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί σωστά η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση; Σε πολλές περιπτώσεις παρατηρούνται δυσκολίες ως προς την Αισθητηριακή Ολοκλήρωση. Πιο συγκεκριμένα, μπορούμε να διακρίνουμε τους εξής τύπους διαταραχών Αισθητηριακής Ρύθμισης:
- Διαταραχή Επεξεργασίας, που διακρίνεται επιμέρους σε Χαμηλή Καταγραφή Ερεθισμάτων, Υψηλή Καταγραφή Ερεθισμάτων και σε Αισθητηριακή Αναζήτηση
- Διαταραχή Αισθητηριακής Διάκρισης
- Διαταραχή Κινητικού Ελέγχου, που διακρίνεται επιμέρους σε Διαταραχή Στάσης και Δυσπραξία
Επίσης, είναι αρκετά συχνό να συναντήσουμε αισθητηριακού τύπου δυσκολίες ή και διαταραχές στα άτομα με Αναπτυξιακές Διαταραχές, όπως η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινοτητικότητας (Δ.Ε.Π.-Υ.), ο Αυτισμός κ.ο.κ.. Οι διαταραχές Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τα άτομα ως προς την εμπλοκή τους σε καθημερινά έργα και δραστηριότητες, αλλά και την κοινωνική τους συμμετοχή. Τα παραπάνω οδηγούν, κατ’ επέκταση, σε αρνητικές συνέπειες στην ψυχολογία τους, αλλά και την ποιότητα ζωής τους, αφού πολλές φορές παρατηρείται απόσυρση ή/και κοινωνικός αποκλεισμός τους.
Υπάρχει κάποια θεραπεία για τα παραπάνω; Η Ayres, εκτός από τη θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, ανέπτυξε και ένα Πλαίσιο Αναφοράς, το οποίο μπορεί να εφαρμοστεί από εργοθεραπευτές, που έχουν παρακολουθήσει τον κατάλληλο κύκλο εκπαιδεύσεων πάνω στη μέθοδο της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης. Το Πλαίσιο Αναφοράς της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης βασίζεται στην αρχή της πλαστικότητας του εγκεφάλου και απευθύνεται κυρίως σε άτομα βρεφικής, νηπιακής, παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Τα άτομα που αντιμετωπίζουν δυσκολίες Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης μπορούν να αξιολογηθούν από εργοθεραπευτή και στη συνέχεια, να παρακολουθήσουν εξατομικευμένες εργοθεραπευτικές συνεδρίες βασισμένες στο Πλαίσιο Αναφοράς της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης.
Στα πλαίσια της Εργοθεραπείας, λοιπόν, οι εργοθεραπευτές βασιζόμενοι στην αρχή της πλαστικότητας του εγκεφάλου, στα πλαίσια των συνεδριών με τη χρήση ειδικού εξοπλισμού, παρέχουν ερεθίσματα, με έναν δομημένο τρόπο. Επομένως, γίνονται σταδιακά τα κατάλληλα βήματα, που θα διευκολύνουν την πραγματοποίηση της διαδικασίας της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, σε επίπεδο εγκεφάλου. Έτσι, μέσω της θεραπείας Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, προάγονται οι δεξιότητες των ατόμων, ενισχύοντας σταδιακά το κίνητρο, αλλά και την αυτόνομη εμπλοκή τους σε έργα και δραστηριότητες που έχουν νόημα για αυτά, απολαμβάνοντας κατά αυτό τον τρόπο, κάθε πτυχή της ζωής τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Bundy A. C. & Shelly L. J., Sensory Integration Theory and Practice Third Edition, F. A. Davis, Philadelphia, 2020
- The origins of vestibular science, nyaspubs.onlinelibrary.wiley.com. Διαθέσιμο εδώ
- Sensory Integration, elepap.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Μυλωνάδης Δ., Sensory Integration, Paediatrics Module 1, Λονδίνο, 2022
- Μυλωνάδης Δ., Sensory Integration, Paediatrics Module 2, Λονδίνο, 2022
