Της Άννας-Μαρίας Παρασκευόπουλου,
Το ιερό της Βραυρώνος είναι ένα από τα σημαντικότερα και αρχαιότερα ιερά της Αττικής. Ήταν χτισμένο στην ανατολική ακτή της Αττικής κοντά στη θάλασσα, υπαγόταν στον δήμο Φιλαΐδων που βρίσκεται στα δυτικά. Η Βραυρώνα αποτελούσε μια από τις 12 προϊστορικές πόλεις της Αττικής, πριν γίνει ο συνοικισμός τους.
Συγκεκριμένα, το ιερό της Αρτέμιδος δημιουργήθηκε στη γεωμετρική περίοδο (9ος ή 8ος αιώνας π.Χ.), ενώ υπάρχουν ίχνη παρουσίας από όλες τις φάσεις της εποχής του χαλκού, ενώ, επιπλέον, έχουν βρεθεί και ανασκαφεί μυκηναϊκοί θαλαμωτοί τάφοι. Πολλά είναι σε αριθμό τα πρώιμα αναθήματα που εντοπίστηκαν σε κοντινή απόσταση από την ιερή πηγή π.χ. κεραμική, κοσμήματα κ.α. Η Άρτεμις λατρευόταν ως θεά του κυνηγιού, της βλάστησης, αλλά, επίσης, ήταν και προστάτιδα του τοκετού και των νεογνών. Πρώτη ιέρεια του ιερού ήταν η Ιφιγένεια, η οποία πέθανε και θάφτηκε στο ιερό, τιμάται και εκείνη ως θεά του τοκετού.
Ιδιαίτερα για τις γυναίκες, το ιερό είχε εξέχουσα θέση στη ζωή τους, γιατί μόνο μέσω του εξευμενισμού και της θεάς ο τοκετός θα ήταν καλός. Όσες γυναίκες κατάφερναν και είχαν υγιή τοκετό και γέννα, αφιέρωναν τα ρούχα τους στην Άρτεμη, αντίθετα, όσες πέθαιναν κατά τη διάρκεια, αφιερώνονταν στην Ιφιγένεια. Έχουν έρθει στο φως τέτοιοι κατάλογοι αναθημάτων και αγάλματα μικρών αγοριών και κοριτσιών, τα οποία προσέφεραν στη θεά ως δείγμα ευγνωμοσύνης οι γονείς.
Μάλιστα, στο Βραυρώνιο διακονούσαν για έναν χρόνο κορίτσια ηλικίας 7 έως 10 ετών, με την ονομασία «άρκτοι». Αυτός ήταν ένας τρόπος για τον προσεταιρισμό και καθησυχασμό της Αρτέμιδος, προκειμένου να γλυτώσουν τον λοιμό που είχε σταλεί στην Αθήνα, αποτέλεσμα της ύβρεως των Αθηναίων προς τη θεά, αφού είχαν σκοτώσει μια αρκούδα μέσα στο ιερό της. Μικρών διαστάσεων κρατήρες έχουν ανακαλυφθεί με αναπαραστάσεις μικρών κοριτσιών που τρέχουν ή παίζουν γύρω από έναν βωμό. Αντίστοιχα, υπάρχουν και σε άλλα σημαντικά ιερά της Αρτέμιδος, όπως η Μουνιχία και το Βραυρώνιο της Ακρόπολης.
Αξίζει να αναφέρουμε πως πλησίον του αρχαιολογικού χώρου έχει ανεγερθεί ένα σύγχρονο μουσείο, τα εγκαίνια του οποίου έγιναν το 1969 και σε αυτό εμπεριέχονταν ευρήματα τόσο από τον παρακείμενο χώρο της Βραυρώνας όσο και από την περιοχή της Μεσογαίας. Η ιστορία της περιοχής ξεδιπλώνεται σε πέντε αίθουσες και ένα αίθριο. Ένα εύρημα που ξεχωρίζει για την σημασία του είναι το μαρμάρινο «Ανάγλυφο των Θεών», στο οποίο εικονίζει τον μύθο γύρω από την ίδρυση του ιερού. Βλέπουμε, επίσης, από τα αναθήματα του 5ου και 4ου αι. π.Χ. οικογένειες να συμμετέχουν σε πομπές που είναι έτοιμες να πραγματοποιήσουν θυσία, λατρευτικά αγάλματα της Αρτέμιδος, τα οποία ήταν ενδεδυμένα με πραγματικά ρούχα, ενώ υπήρχαν και αγγεία που σχετίζονταν με τη θεά.
Αναντίρρητα, το πρωιμότερο οικοδόμημα είναι ένας δωρικός ναός πρόστυλος με τρίκλιτο σηκό και άδυτο, χτίστηκε στη θέση ενός αρχαϊκού ναού τον 6ο αιώνα π.Χ. Το ιερό, δυστυχώς, λεηλατήθηκε το 480 π.Χ. εξαιτίας της περσινής εισβολής, η οικοδομική δραστηριότητα, όμως, συνεχίστηκε μετά από αυτό. Εντυπωσιακή είναι η δωρική στοά σε σχήμα Π και πλαισίωνε τη μεγάλη κλειστή εσωτερική αυλή. Άρχισε να κατασκευάζεται κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, χωρίς, όμως, να ολοκληρωθεί ποτέ.
Είναι αξιοσημείωτο ότι στη στοά εξέθεταν πολλά αφιερώματα του ιερού, συγκεκριμένα, πίσω από την κιονοστοιχία της πρόσοψης ανάμεσα σε αυτά ήταν ανάγλυφα και μικρά αγάλματα. Υπήρχαν δωμάτια εστίασης στο πίσω μέρος της στοάς, έφεραν στο εσωτερικό τους ξύλινες κλίνες και το χαρακτηριστικό υπερυψωμένο βάθρο. Μια όμορφη επιμήκης αυλή βρισκόταν πίσω από τα βόρεια δωμάτια με είσοδο από τη βασική στοά. Βόρεια της αυλής εμφανίζεται μια δεύτερη στοά, κυρίως για τη στήριξη της στέγης. Στο δάπεδο, όμως, βρέθηκαν λίθοι με εγκοπές, που ίσως μαρτυρούν την ύπαρξη σανίδων, για την τοποθέτηση των ενδυμάτων προς τη θεά.
Έπειτα, τον 5ο αιώνα π.Χ., χτίζεται η υπέροχη λίθινη γέφυρα, κάτω από την οποία ρέουν τα νερά της ιερής πηγής. Τα αποτυπώματα των αμαξοστοιχιών φανερώνουν ότι η πρόσβαση στο ιερό γινόταν από την ενδοχώρα. Μαρτυρίες κάνουν λόγο και για άλλα κτίρια που χρειάζονταν επισκευή.
Εν τέλει, το ιερό εγκαταλείφθηκε τον 3ο αιώνα π.Χ., όπως και αρκετά σημεία ακόμα στην Αττική, λόγω της επικράτησης των Μακεδόνων στην περιοχή. Μετέπειτα, οι προσχώσεις του ποταμού Ερασίνου κάλυψαν το ιερό. Ανύπαρκτη σχεδόν είναι η οικοδομική δραστηριότητα και στα ρωμαϊκά χρόνια. Βρέθηκε δυτικότερα μια παλαιοχριστιανική βασιλική, με περιορισμένη χρήση του αρχαίου υλικού. Αναμφισβήτητη απόδειξη ότι το ιερό είχε χαθεί στη λήθη του χρόνου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Gruben, G. (2015), Ιερά και ναοί των Αρχαίων Ελλήνων, Εκδόσεις Ψυχογιός
- Βασιλική Σκαράκη, «Ναός Αρτέμιδος στον αρχαιολογικό χώρο Βραυρώνας», Odysseus.culture, διαθέσιμο εδώ
