Του Βασίλη Μυρλίδη,
Η πρωτοβουλία της Κίνας “Belt and Road”, που ανακοινώθηκε το 2013 και υιοθετήθηκε από 146 χώρες (Μάρτιος 2022), συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, έχει επίσημο στόχο τη δημιουργία μιας ενοποιημένης, διευρυμένης αγοράς ως το 2049. Η Κίνα αποσκοπεί, μέσω της χρηματοδότησης έργων υποδομής σε ολόκληρη την Ευρασία και σε μέρος της Ωκεανίας, να δημιουργηθούν και να αναβαθμιστούν δομές (σιδηρόδρομοι, λιμάνια και οδικά δίκτυα), που θα διευκολύνουν τη διεξαγωγή εμπορίου μεταξύ της Κίνας και των υπόλοιπων χωρών. Φυσικά, η μείωση του κόστους διεξαγωγής του εμπορίου θα έχει ως αποτέλεσμα να αυξηθεί ο όγκος του, καθώς και να επιτευχθούν καλύτερες τιμές για τους καταναλωτές. Οι βελτιωμένες υποδομές θα επιταχύνουν την οικονομική ανάπτυξη σε ολόκληρη την Ασία, την Αφρική και την Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη, επιτυγχάνοντας, έτσι, μία win-win κατάσταση για όλους τους συμμετέχοντες.
Η Κίνα, μέσω αυτής της πρωτοβουλίας, θέλει, φυσικά, δημιουργώντας ένα «σινοκεντρικό» εμπορικό δρόμο, όχι μόνο να αποκομίσει τεράστια οικονομικά οφέλη, αλλά και να επεκταθεί πολιτικά, προωθώντας τα συμφέροντα και αυξάνοντας την ισχύ της, ειδικά σε σχέση με τον μεγάλο ανταγωνιστή της, τις Η.Π.Α.. Όπως είναι φυσικό, πολλές χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης δέχθηκαν αυτή την πρωτοβουλία με την προσδοκία των οφελών τόσο σε οικονομικό επίπεδο, άλλα και σε επίπεδο υποδομών.
Η κινεζική κυβέρνηση θεωρούσε την Ευρώπη ως μία ασφαλή περιοχή, για να επιδιώξει τα οικονομικά συμφέροντά της, δεδομένου ότι οι γεωπολιτικές εντάσεις είναι πολύ πιο ήπιες σε σχέση με αυτές που χαρακτηρίζουν τη σχέση της με τις Η.Π.Α.. Η στρατηγική που ακολούθησε η Κίνα μία δεκαετία πριν, ήταν η προσέγγιση χωρών του ανατολικού μπλοκ, κάτι που συνέβη τον Απρίλιο του 2012 με το επονομαζόμενο «Σύμφωνο της Βαρσοβίας», το οποίο έγινε γνωστό με την ονομασία 16+1, καθώς συμμετείχαν σε αυτό 16 ευρωπαϊκές χώρες και η Κίνα (το 2019 προσχώρησε η Ελλάδα και το 2021 η Λιθουανία εγκατέλειψε το Σύμφωνο).
Χρησιμοποιώντας τους 16+1 ως μόχλευση, το 2013 η Κίνα ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε. για μία ευρύτερη οικονομική συμφωνία, που έμεινε γνωστή ως «Συνολική Συμφωνία Επενδύσεων». Τον Δεκέμβριο του 2020, τα συμβαλλόμενα μέρη (Ε.Ε. και Κίνα) συμφώνησαν στις βασικές αρχές, κάτι που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως την αρχή μίας μακροπρόθεσμης οικονομικής σχέσης συνεργασίας μεταξύ τους. Παρ’ όλα αυτά, η συμφωνία δεν έχει υπογραφεί μέχρι τον Ιούνιο του 2022, κάτι πολύ λογικό, αν αναλογιστεί κανείς τα μαύρα σύννεφα που εμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια στις σχέσεις μεταξύ της Κίνας και της Ε.Ε..
Αρχικά, οι στρατηγικοί στόχοι της Κίνας για επέκταση της επιρροής της στον Ειρηνικό Ωκεανό και οι βλέψεις για επανένωση με την Ταϊβάν απέχουν πολύ από τα βασικά συμφέροντα της Ευρώπης. Στη συνέχεια, οι στόχοι που τέθηκαν, στο πλαίσιο της συμφωνίας 16+1, είχαν πιο πολύ τη μορφή υποσχέσεων και δεν ήταν ρεαλιστικά επιτεύξιμοι. Οι χώρες τις Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης που συμμετέχουν στη συμφωνία 16+1, προσδοκούσαν τα κινεζικά κεφάλαια να αναζωογονούσαν παλιά εργοστάσια και ανεκπλήρωτα έργα, που δεν υπήρχαν υποψήφιοι επενδυτές για αυτά. Στην πραγματικότητα, ελάχιστες κινεζικές εταιρείες ενδιαφέρθηκαν να επενδύσουν σε αυτές τις χώρες, καθώς δεν θεωρούσαν ότι οι αγορές τους είναι ανεπτυγμένες και θα τους αποφέρουν κερδοφορία. Ακόμα και η σιδηροδρομική σύνδεση υψηλής ταχύτητας από το Βελιγράδι στη Βουδαπέστη αξίας 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που συζητήθηκε για πρώτη φορά το 2013 και διαφημίστηκε ως η μεγαλύτερη πρωτοβουλία έργου στα πλαίσια της πρωτοβουλίας «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος», μία δεκαετία αργότερα είναι ακόμα ημιτελής, με πολλές καταγγελίες για διαφθορά και έλλειψη διαφάνειας. Επίσης, ένα μεγάλο έργο που κατέληξε σε φιάσκο, είναι η υποτιθέμενη επέκταση αξίας 15,6 δις δολαρίων του πυρηνικού σταθμού Cernavoda στη Ρουμανία από τους Κινέζους. Τελικά, το έργο ανέλαβε αμερικανική κοινοπραξία, ενώ, παράλληλα, η ρουμανική κυβέρνηση απαγόρεψε στις κινεζικές εταιρείες να συμμετέχουν σε κρατικούς διαγωνισμούς δημοσίων υποδομών.
Ο κεντρικός σχεδιασμός της Κίνας οδηγεί σε οικονομικά λάθη. Τα πρώτα σημάδια μπορούν να παρατηρηθούν από το μεγάλο χρέος της εταιρείας κατασκευής ακινήτων Evergarden και από το ότι πολλά κινεζικά έργα δεν αξιοποιούνται. Οι ανησυχίες της Ευρώπης δεν περιορίζονται, όμως, μόνο στις οικονομικές αποτυχίες της Κίνας. Το Πεκίνο χρησιμοποιεί σαν μόχλευση την οικονομική του ισχύ, για να περιορίσει τις επικρίσεις σχετικά με το καθεστώς της, τις πολιτικές της και την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Χαρακτηριστικό γεγονός που αναδεικνύει τη σκληρή στάση του Πεκίνου, είναι η Περίπτωση της Λιθουανίας (χώρας που συμμετείχε στους 16+1). Πέρυσι, η Λιθουανία επέτρεψε στην Ταϊβάν να ανοίξει μια αντιπροσωπεία, που είχε στο όνομά της τη λέξη «Ταϊβάν» (οι περισσότερες χώρες χρησιμοποιούν τη λέξη «Ταϊπέι», που είναι η πρωτεύουσα της Ταϊβάν, ώστε να μην προσδώσουν κρατική οντότητα στην Ταϊβάν). Η Κίνα αμέσως απέβαλλε τη Λιθουανία από τους 16+1 και απάντησε με οικονομική απαγόρευση των προϊόντων που κατασκευάζονται στη Λιθουανία. Ακόμα, απείλησε τις άλλες χώρες με την απαγόρευση προϊόντων, ακόμα και αν αυτά περιείχαν έστω και ένα συστατικό που παράγεται στη Λιθουανία.
Έτσι, αισίως φτάνουμε στο 2022, με το μεγαλύτερο γεγονός να είναι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Το γεγονός αυτό δημιούργησε επιπλέον κινδύνους, αλλά και ευκαιρίες για το Πεκίνο. Η Κίνα ακολουθεί πολιτική αποστασιοποίησης, καθώς το να δεχτεί τις δυτικές κυρώσεις στη Ρωσία θα επιβράδυνε την πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» και θα δυσχέραινε τη μετακίνηση εμπορευμάτων μέσω της Ρωσίας. Ακόμα, για αυτήν οι κυρώσεις αποτελούν μέσο των Η.Π.Α, για να επιβάλουν τη γεωπολιτική τους κυριαρχία, οπότε το να τις δεχόταν θα ήταν εις βάρος της οικονομικής και γεωπολιτικής ασφάλειάς της. Από την άλλη, οι στενοί δεσμοί του Πεκίνου με τη Μόσχα αποτελούν προβληματική εικόνα για τη φήμη της Κίνας στις προηγμένες δυτικές δημοκρατίες, άλλωστε, με αυτές ακριβώς έχει τις μεγαλύτερες οικονομικές σχέσεις, και όχι με τη Ρωσία. Έτσι, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ωθήσει την Κίνα να αυξήσει την επιρροή της στην Ωκεανία και στην κεντρική και νότια Ασία.
Οι επιπτώσεις του πολέμου για την Κίνα, στο πεδίο της οικονομίας, δεν είναι τόσο έντονες όσο για τις χώρες τις Ευρώπης, παρ’ όλα αυτά, η Κίνα αντιμετωπίζει οικονομική επιβράδυνση. Η ανάπτυξη αναμένεται λίγο πάνω από 2%, σαφώς χαμηλότερη από τον στόχο του 5,5%. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η επιβράδυνση αυτή προέρχεται από τα σκληρά lockdown στα πλαίσια της μηδενικής ανοχής στον Covid-19. Τα μεγαλύτερα λιμάνια και εμπορικά κέντρα παρέμειναν κλειστά στα πλαίσια του εγκλεισμού και οι εξαγωγές σε προϊόντα τεχνολογίας σημείωσαν μείωση. Η Κεντρική Τράπεζα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας μείωσε τα επιτόκια, ώστε να ωθήσει τη χορήγηση πιστώσεων και κυρίως στεγαστικών δανείων, σε αντίθεση με τις μεγάλες οικονομίες του κόσμου που προέβησαν σε αύξηση των επιτοκίων.
Τέλος, μπορούμε να συμπεράνουμε πως παρόλο που η οικονομική, στρατιωτική και πολιτική ισχύς του Πεκίνου της εγγυώνται την προσοχή του κόσμου, το ευρωπαϊκό της σχέδιο χαρακτηρίζεται αποτυχημένο και καταδεικνύει την ανικανότητα της Κίνας να κερδίσει σταθερούς εταίρους μεταξύ των προηγμένων δημοκρατιών, κάτι που θα επηρεάσει αρνητικά τη μακροπρόθεσμη επιρροή της στον κόσμο. Η Ε.Ε. οφείλει να είναι τρομερά προσεκτική στη συνεργασία της με την Κίνα. Η πρωτοβουλία «Μια Ζώνη, Ένας Δρόμος» έχει χρονικό ορίζοντα το 2049, παρ’ όλα αυτά, ο αναποτελεσματικός κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας ενδέχεται να της δημιουργήσει οικονομικά προβλήματα στο μέλλον. Το αυταρχικό πολιτικό καθεστώς και η αδυναμία του Πεκίνου να τηρήσει τις υποσχέσεις του δεν τον καθιστούν αξιόπιστο εταίρο. Η Ε.Ε. και, κατ’ επέκταση, η Ελλάδα πρέπει, πρώτα, να διασφαλιστούν, ελέγχοντας τις κινεζικές επενδύσεις και διατηρώντας την αυτονομία τους σε στρατηγικούς τομείς, και, έπειτα, να επιδιώξουν να επωφεληθούν οικονομικά και να πετύχουν κλιματικούς στόχους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Has China Lost Europe?, Foreign Affairs, διαθέσιμο εδώ
- China’s Strategic Calculations in the Russia-Ukraine War, Wilson Center, διαθέσιμο εδώ
- Belt and Road Initiative, Beltroad-initiative.com, διαθέσιμο εδώ
- Σε μοναχικό δρόμο η Κίνα, με μειώσεις επιτοκίων αλλα και οικονομική επιβράδυνση, Η Καθημερινή (έντυπη μορφή)
