Της Δήμητρας Αργυρού,
Η ανακριτική διείσδυση, δηλαδή η χρήση ανακριτικών υπαλλήλων, είτε άλλων έμπιστων σε αυτούς προσώπων (ιδιωτών) που συνεργάζονται με τις ανακριτικές αρχές, με σκοπό τη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων για μια υπόθεση, θεωρείται ως ένα από τα επαχθέστερα ανακριτικά μέτρα, καθώς εγκυμονεί κινδύνους προσβολής θεμελιωδών δικαιωμάτων του ατόμου.
Το πρόσωπο που αναλαμβάνει να δράσει μυστικά και συγκεκαλυμμένα για να διεισδύσει στην εκάστοτε εγκληματική οργάνωση ονομάζεται agent provocateur (προβοκάτορας). Η περίπτωση του προβοκάτορα είναι μια ιδιάζουσα μορφή ηθικής αυτουργίας, επειδή, στην ουσία, «προκαλεί» εγκληματικότητα.
Αναλυτικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 46 παρ.2 του Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.): «Όποιος με πρόθεση προκάλεσε σε άλλον την απόφαση να τελέσει κάποιο έγκλημα, με σκοπό να τον καταλάβει, ενώ αποπειράται να τελέσει το έγκλημα, ή ενώ επιχειρεί αξιόποινη προπαρασκευαστική του πράξη και με τη θέληση να τον ανακόψει από την αποπεράτωση του εγκλήματος, τιμωρείται με την ποινή του αυτουργού, μειωμένη στο μισό.».
Με βάση τα παραπάνω, αντιλαμβανόμαστε ότι προβοκάτορας είναι ένα πρόσωπο που επιθυμεί να δράσει για να προλάβει το έγκλημα. Για παράδειγμα, προβοκάτορας θεωρείται αυτός που έπεισε κάποιον να κλέψει ένα αντικείμενο ή να πουλήσει ναρκωτικές ουσίες, με απώτερο σκοπό να τον καταγγείλει στις Αρχές, ή ακόμα και να τον συλλάβει επ’ αυτοφώρω.
Μια υπόθεση ηθικού προβοκάτορα που αξίζει να σημειωθεί είναι η «Teixeira de Castro κατά Πορτογαλίας», η οποία απασχόλησε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων των Ανθρώπων (Ε.Δ.Δ.Α.). Συγκεκριμένα, στην εν λόγω υπόθεση, αστυνομικοί, παριστάνοντας τους ενδιαφερόμενους αγοραστές ναρκωτικών ουσιών, προσπάθησαν να αγοράσουν από τον V.S. χασίς. Ο V.S. εντούτοις δεν κατάφερε να τους εξυπηρετήσει. Στη συνέχεια, οι ίδιοι αστυνομικοί τον προσέγγισαν εκ νέου, αλλά αυτήν την φορά για αγορά ηρωίνης. Για ακόμη μια φορά, ο V.S. δεν κατείχε κάποια ναρκωτική ουσία. Ωστόσο, μετά από πιέσεις των αστυνομικών (προβοκατόρων) τους ανέφερε το όνομα του Teixeira ως προσώπου που θα ήταν ενδεχομένως σε θέση να ικανοποιήσει τα αιτήματά τους. Πράγματι, ο Teixeira τους προμήθευσε με ναρκωτική ουσία, τότε οι αστυνομικοί αποκάλυψαν την ταυτότητα τους και τον συνέλαβαν για διακίνηση ναρκωτικών.
Ο Teixeira προσέφυγε στο Ε.Δ.Δ.Α., το οποίο και τον δικαίωσε. Το δικαστήριο απεφάνθη ότι οι ενέργειες των δυο μυστικών αστυνομικών υποκίνησαν ουσιαστικώς το έγκλημα, καθώς δεν ανέκυψε οποιοδήποτε στοιχείο από το οποίο να προκύπτει ότι ο Teixeira θα προέβαινε στη τέλεση του εγκλήματος αυτού εξαρχής.
Συμπεραίνουμε, λοιπόν, πως η εν λόγω απαξία της ηθικής αυτουργίας του προβοκάτορα, δεν αίρει το άδικο της πράξης του τρίτου, έχει όμως πολύπλευρες συνέπειες και γι αυτό θα πρέπει να πραγματοποιείται με φειδώ, σε συγκεκριμένες μόνο περιπτώσεις και με προκαθορισμένες αυστηρές προϋποθέσεις, με βάση και την αρχή της αναλογικότητας του άρθρου 25 παρ.1 του Συντάγματος.
Επιπροσθέτως, πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν και το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα δικαστικής προστασίας στο άρθρο 20 παρ.1 του Συντάγματος, το αυξημένης τυπικής ισχύος άρθρο 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ, το δικαίωμα του κατηγορουμένου σε μια δίκαιη δίκη, αλλά και το δικαίωμα σιωπής και μη αυτοενοχοποίησης του, όπως προβλέπεται στο άρθρο 104 του Κώδικα Ποινικής Διαδικασίας (Κ.Π.Δ.), καθώς και το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου. Τέλος, οι αρχές θα πρέπει φυσικά να σέβονται τη σημασία της ανθρώπινης αξίας (άρθ. 2 παρ. 1 του Συντ.) και το κατά πόσο αυτή καταπατάται με την εφαρμογή αυτών των «ιδιαίτερων» τεχνικών.
Εντούτοις, προβλέπονται ειδικές ανακριτικές πράξεις, οι οποίες αίρουν το αξιόποινο της συμπεριφοράς του προβοκάτορα, εφόσον έχουν τηρηθεί οι προϋποθέσεις που θέτει ο Νόμος. Η διενέργεια τέτοιων ανακριτικών πρακτικών, πρέπει να ελέγχεται in concreto κάθε φορά, ως προς το αν η αστυνομία ή οι ανακριτικοί υπάλληλοι έδρασαν σύννομα, χωρίς να παγιδεύουν, με οποιοδήποτε κόστος, τον δράστη ή τους δράστες των εγκλημάτων.
Σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις του άρθρου 254 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (Κ.Π.Δ.), αίρεται το αξιόποινο ειδικών ανακριτικών πράξεων, όπως της συγκαλυμμένης έρευνας και της ανακριτικής διείσδυσης, εφόσον τηρηθούν οι κάτωθι προϋποθέσεις:
1) Να αφορά αδίκημα από τα περιοριστικώς προβλεπόμενα στην παρ.1 του άρθ. 254 ΚΠΔ (π.χ. τρομοκρατική ή εγκληματική οργάνωση).
2) Να υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για την τέλεση των ανωτέρω πράξεων.
3) Η τέλεση των εγκλημάτων να ήταν προαποφασισμένη από τους υπό διερεύνηση δράστες. Η «προαπόφαση των δραστών» τίθεται ως προϋπόθεση νομιμότητας, προκειμένου να διασφαλισθεί το γεγονός ότι η εγκληματική δράση δεν ήταν αποτέλεσμα επιρροής ή και της επιρροής του αστυνομικού οργάνου, ή ανακριτικού υπαλλήλου, ή ιδιώτη, και άρα αυτό δεν έδρασε ως agent provocateur (προβοκάτορας-ηθικός αυτουργός).
4) Αιτιολογημένο βούλευμα του αρμόδιου δικαστικού συμβουλίου (σε εξαιρετικές περιπτώσεις ο εισαγγελέας ή ο ανακριτής) που να διατάζει την συγκεκριμένη ανακριτική ενέργεια.
5) Η συμπεριφορά του ανακριτικού οργάνου να είναι παθητική. Ως τέτοια νοείται η συμπεριφορά, στην οποία δεν υπάρχει αιτιώδης παραγωγική συμμετοχή από τη συμπεριφορά του διωκτικού οργάνου, στη διαμόρφωση της βούλησης του κατηγορουμένου. Η μομφή θα πρέπει να μπορεί να αποδοθεί προσωπικά στον κατηγορούμενο και όχι σε πράξεις του διωκτικού οργάνου.
6) Οι ανωτέρω προϋποθέσεις πρέπει να συρρέουν σωρευτικώς.
Καταληκτικά, η χρήση των ανακριτικών μεθόδων θα πρέπει πάντοτε να βρίσκεται εντός σαφών ορίων και να λαμβάνει χώρα με σεβασμό στις θεμελιώδεις αρχές όπως της αναλογικότητας, της ανθρώπινης αξίας, του δικαιώματος, του δικαιώματος μη αυτοενοχοποίησης κτλ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΑΝΑΚΡΙΤΙΚΗ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ: ΤΑ ΡΕΥΣΤΑ ΟΡΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΠΑΓΙΔΕΥΣΗ, διαθέσιμο εδώ
- Η έννοια του προβοκάτορα στο ποινικό δίκαιο, διαθέσιμο εδώ
-
Αστυνομική Διείσδυση – “Agent Provocateur”, διαθέσιμο εδώ
