Του Νίκου Μελιτσιώτη,
Ως Πόλεμος της Γρανάδας (Guerra de Granada) ορίζεται η πολεμική αναμέτρηση, που έλαβε χώρα στον χώρο της Ιβηρικής Χερσονήσου μεταξύ του Βασιλείου της Καστίλλης, του οποίου ηγείτο η Ισαβέλλα Α΄ της Καστίλλης και του Βασιλείου της Αραγονίας, με ηγέτη τον Φερδινάνδο Β΄, από τη μία και του Σουλτανάτου της Γρανάδας, με ηγέτη τον Μωάμεθ ΙΒ΄, από την άλλη. Η σύγκρουση αυτή πραγματοποιήθηκε ως τελευταία πράξη στον Πόλεμο της Ανακατάκτησης, γνωστό και με τον όρο Reconquista. Ξεκίνησε το 1482 και ολοκληρώθηκε δέκα χρόνια μετά με την πτώση της Γρανάδας και την οριστική ήττα του Σουλτανάτου.
Προκειμένου να γίνουν απόλυτα κατανοητά τα κίνητρα που οδήγησαν τους δύο βασιλείς στη σύγκρουση με το Σουλτανάτο, είναι απαραίτητη η αποσαφήνιση του όρου “Reconquista”, η οποία είχε ξεκινήσει από τα μέσα του 8ου αιώνα. Με την απόβαση και επέλαση των Αράβων, η οποία ξεκίνησε το 711, μεγάλο μέρος της Ιβηρικής Χερσονήσου περιήλθε στα χέρια τους, περιορίζοντας τους Βησιγότθους (πρόγονοι των Ισπανών) σε μία στενή λωρίδα γης στα βορειοδυτικά της χερσονήσου και συγκεκριμένα στην περιοχή που έλαβε το όνομα Asturias. Από τα μέσα του 8ου αιώνα ξεκίνησε, έτσι, μια σειρά αναμετρήσεων με σκοπό την ανάκτηση των εδαφών, στα οποία σήμερα εκτείνονται τα κράτη της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Στις περιοχές που είχαν κατακτηθεί από τους Μουσουλμάνους διαβιούσαν, εκτός από Άραβες, Μαυριτανοί, Εβραίοι και χριστιανοί υποτελείς.
Την πάλη αυτή, η οποία είχε κρατήσει αρκετούς αιώνες, έμελλε να κλείσουν η Ισαβέλλα Α΄ της Καστίλλης και ο Φερδινάνδος Β΄ της Αραγονίας, οι οποίοι είχαν θέσει ως στόχο την επίτευξη της ενότητας του βασιλείου της Ισπανίας. Έτσι, προχώρησαν στην κήρυξη του πολέμου εναντίον του Σουλτανάτου της Γρανάδας και του Μωάμεθ ΙΒ΄ “Boabdil” (ισπανική παραφθορά του πραγματικού ονόματός του, Abu Abdallah) της δυναστείας των Νασριδών. Αν και οι συγκρούσεις ήταν πολύνεκρες και εξαιρετικά δαπανηρές, δεν πραγματοποιούνταν καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Η μετακίνηση κατά τη διάρκεια του βαρύ χειμώνα κόστιζε, τόσο σε προμήθειες όσο και σε έμψυχο υλικό. Έτσι, οι κινήσεις, οι εκστρατείες και οι αναμετρήσεις πραγματοποιούνταν την άνοιξη και το καλοκαίρι.
Αν και οι Χριστιανοί ποτέ δεν αποτέλεσαν παράδειγμα ενότητας στη Μεσαιωνική Ευρώπη, εντούτοις αυτοί των βασιλείων της Αραγονίας, της Καστίλλης, της Ναβάρρας και της Πορτογαλίας ήταν σε μεγάλο βαθμό ενωμένοι. Αντίθετα, οι μουσουλμάνοι του Σουλτανάτου της Γρανάδας μαστίζονταν από εμφύλιες διαμάχες, οι οποίες τους είχαν αποδυναμώσει σε μεγάλο βαθμό. Βέβαια, σε μεγάλο βαθμό τους είχε γονατίσει οικονομικά και ο φόρος υποτέλειας που κατέβαλαν στο Βασίλειο της Καστίλλης ως εγγύηση, για να μπορέσουν να διατηρήσουν την ακεραιότητά τους.
Όσον αφορά την καθαυτό συμμαχία του Βασιλείου της Καστίλλης με αυτό της Αραγονίας, το πρώτο παρείχε την πλειοψηφία των ανδρών, ενώ κάλυψε το μεγαλύτερο ποσοστό των εξόδων, με τον Φερδινάνδο Β΄ να προσφέρει το ναυτικό του, ένα περιορισμένο ποσοστό χρηματικών πόρων και σημαντική ποσότητα όπλων. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί ο στρατηγικής σημασίας γάμος μεταξύ των δύο ρωμαιοκαθολικών ηγεμόνων το 1490. Η συνένωση των δύο ισχυρών στρατών της Ισπανίας ήταν καθοριστική για την εξέλιξη του πολέμου, ο οποίος είχε λάβει ως ένα σημείο τη μορφή μιας θρησκευτικής διαμάχης.
Οι δυνάμεις που απασχολήθηκαν ήταν πολυάριθμες και από τις δύο πλευρές, με τους Ισπανούς να υπερτερούν αριθμητικά και τους Γραναδίνους να υποφέρουν, πέραν των εσωτερικών διαμαχών, τόσο από έλλειψη ενισχύσεων όσο και από τη χολέρα, η οποία δεν έκανε διακρίσεις σε αμυνόμενους και επιτιθέμενους και κόστισε και στις δύο παρατάξεις. Να τονιστεί ότι παρά το γεγονός πως οι συνθήκες ήταν ακατάλληλες και η επικοινωνία των δυνάμεων διεξαγόταν μετ’ εμποδίων, τα βασιλικό ζεύγος βρισκόταν κοντά στους χώρους διεξαγωγής των επιχειρήσεων, οδηγώντας και εμψυχώνοντας τους στρατιώτες στην πορεία τους προς τη νίκη.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετούς αυτής αναμέτρησης, μάχες-σταθμοί για την έκβασή της διεξήχθησαν στην Κόρδοβα, στη Μάλαγα, στην Μπάθα, στη Σαραγόσα και φυσικά στην ίδια τη Γρανάδα. Η πολιορκία της Μάλαγας, του επινείου της Γρανάδας πραγματοποιήθηκε το 1487. Παρά το γεγονός πως οι υπερασπιστές αντέταξαν ισχυρή αντίσταση, οι ενισχύσεις υπό τον al-Zaghal δεν ήταν οι αναμενόμενες, καθώς μέρος αυτών έμεινε πίσω, για να λάβει μέρος στις εμφύλιες διαμάχες με τον Μωάμεθ ΙΒ΄. Η πολιορκία διήρκησε από τις 7 Μαΐου έως τις 18 Αυγούστου 1487. Η πεισματώδης αντίσταση των υπερασπιστών εξόργισε τον Φερδινάνδο, ο οποίος τους τιμώρησε είτε υποδουλώνοντας είτε θανατώνοντάς τους.
Η επόμενη μεγάλη πολιορκία ήταν αυτή της Μπάθα, του ισχυρότερου οχυρού του al-Zaghal το 1489. Τα ισχυρά τείχη και η οχυρή τοποθεσία της πόλης κόστισαν αρκετό χρόνο και πολλά χρήματα στους Καστιγιάνους, με την ίδια τη βασίλισσα να καταφτάνει στο πεδίο προς ενίσχυση του ηθικού. Η αποφασιστικότητα των πολιορκητών και η απουσία ενισχύσεων οδήγησε τον al-Zaghal σε παράδοση με ευνοϊκούς όρους, παρά το γεγονός πως η φρουρά ήταν ικανή να αντισταθεί για αρκετό καιρό ακόμη.
Με την σύλληψη του al-Zaghal ο πόλεμος έδειχνε να φτάνει στο τέλος του. Όμως ο Μωάμεθ ΙΒ΄, ο οποίος είχε συμμαχήσει με τους Ισπανούς προκειμένου να εξαφανίσει τον αντίπαλό του, δυσαρεστήθηκε έντονα από το γεγονός πως τα εδάφη που θα του αποδίδονταν περιήλθαν στο Βασίλειο της Καστίλλης. Έτσι, το 1491 επαναστάτησε, με τη μοίρα του όμως να είναι προδιαγεγραμμένη. Η Γρανάδα πολιορκήθηκε για 8 μήνες και μετά από την ιδιότυπη Συνθήκη της Γρανάδας, η οποία έδινε 2 μήνες στην πόλη, η τελευταία παραδόθηκε με ευνοϊκούς όρους στις 2 Ιανουαρίου 1492. Αξίζει να σημειωθεί πως στην αναμέτρηση αυτή ξεχώρισε η χρήση από πλευράς ισπανικών δυνάμεων των πυροβόλων όπλων και, πιο συγκεκριμένα, των κανονιών και των αρκεβουζίων. Η παράδοση της Γρανάδας τερμάτισε την αναμέτρηση και κυρίως την αραβική παρουσία αιώνων στην Ιβηρική Χερσόνησο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Hillgarth, J. N. (1978), The Spanish Kingdoms: 1250–1516. Volume II: 1410–1516, Castilian Hegemony. Oxford: Clarendon Press, Oxford University Press
- Clark, James (2011), Florins, Faith and Falconetes in the War for Granada, 1482-92. Colorado: University of Colorado Boulder
