Του Λάμπρου Καρασμάνη,
Το σωτήριο έτος 1979, στο πλαίσιο πολιτικών αναταραχών στο κέντρο της Ιρανικής πρωτεύουσας, Τεχεράνης, μεγάλες λαϊκές μάζες διαδηλωτών, κινητοποιημένες πέριξ της πρεσβείας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, εισέβαλαν σε αυτήν καταλαμβάνοντας το κτίριο και θέτοντας το προσωπικό υπό καθεστώς ομηρίας.
Η αντίδραση των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν άμεση, αλλά άκαρπη, καθώς η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν είχε κλείσει κάθε δίαυλο επικοινωνίας και ως όλα έδειχναν, τουλάχιστον ανεχόταν, αν όχι υποστήριζε, τις παραπάνω πράξεις. Εντός του μήνα Νοέμβρη και δεδομένης της αδιαλλαξίας των Ιρανικών αρχών, οι Ηνωμένες Πολιτείες απευθύνθηκαν στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (International Court of Justice) για τη διευθέτηση της υπόθεσης, το οποίο σύντομα έκρινε ότι δύναται να την αναλάβει. Στο παρόν άρθρο θα ανατρέξουμε στο πολιτικό και ιστορικό υπόβαθρο που δημιούργησε τις απαραίτητες συνθήκες για να συμβούν τα παραπάνω.
Σύνοψη της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας του Ιράν
Προτού προχωρήσουμε στα γεγονότα τις 4ης Νοέμβρη του 1979, καθώς και στη διαδικασία που ακολουθήθηκε, κρίνεται χρήσιμη, ιδιαίτερα για την ηθική αιτιολόγηση της στάσης του Ιράν έναντι του δικαστηρίου, μια συνοπτική αναφορά στο ταραγμένο πολιτικό σκηνικό της χώρας από τη δεκαετία του ’50 και μετά.
Το Ιράν βρισκόταν υπό καθεστώς συνταγματικής μοναρχίας. Μετά το 1941, έχουμε συνύπαρξη μονάρχη και δημοκρατικά εκλεγμένου Κοινοβουλίου, με αυξημένες εξουσίες και προνόμια υπέρ του πρώτου. Μονάρχης ήταν ο Σάχης Mohammad Reza Pahlavi, κληρονόμος και συνεχιστής της δυναστείας των Παχλαβί (Pahlavi Dynasty), που σε παλαιότερα έτη είχε ανέλθει στον θρόνο κατόπιν πραξικοπήματος εναντίον της δυναστείας των Καζάρων.
Το έτος 1951, Πρωθυπουργός του Ιράν εξελέγη δημοκρατικά ο Μohammad Mossadegh, ο οποίος προχώρησε σε μια σειρά μεταρρυθμίσεων με στόχο την εξασθένηση των εξουσιών του μονάρχη, καθώς και την κρατικοποίηση των πετρελαϊκών πόρων, που μέχρι τότε βρίσκονταν σε βρετανικά κυρίως χέρια με τις ευλογίες του Σάχη (Anglo – Iranian Oil Company – κομμάτι της σημερινής British Petroleum Company, ή αλλιώς BP).
Ο διαγκωνισμός των συμφερόντων πάνω από την υπεδαφικώς πλούσια γη της άλλοτε Περσίας οδήγησε σε ένα νέο πραξικόπημα, αυτή τη φορά ενορχηστρωμένο από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, τη Μεγάλη Βρετανία και τον οίκο των Pahlavi.
Από τις 15 Αυγούστου του 1953 και μέχρι τις 19 του ιδίου μήνα, πραγματοποιήθηκαν παραλλήλως δυο, παραστρατιωτικού τύπου και πορτοκαλί χρώματος, επιχειρήσεις. Η επιχείρηση Αίας (Operation Ajax) από την πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και η επιχείρηση Μπότα (Οperation Boot) από τη Μεγάλη Βρετανία. Η επιτυχής ολοκλήρωση των παραπάνω οδήγησε στην αποκαθήλωση του Mossadegh από την πρωθυπουργία, καθώς και στον σχηματισμό νέας κυβέρνησης, που είχε την εύνοια του Σάχη και των δύο μεγάλων δυνάμεων.
Μια δεκαετία αργότερα, το 1963, το Ιράν προχώρησε σε μια σειρά αναμορφωτικών κινήσεων επί μεγάλου πολιτικού και κοινωνικού φάσματος. Πρόκειται για τη λεγόμενη Λευκή Επανάσταση (White Revolution), που έλαβε το όνομά της από την αναίμακτη εφαρμογή των νέων διατάξεων, αναίμακτη τουλάχιστον σε πρώτη φάση. Οι μεταρρυθμίσεις στόχευαν στη βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης και μόρφωσης του λαού του Ιράν, την αναδιανομή γης, τη θεμελίωση νέων δομών και πρακτικών διανομής των δημοσίων αγαθών, καθώς και στον εκσυγχρονισμό του Ιρανικού δημοσίου. Αν και ο Σάχης αποσκοπούσε στο να βελτιώσει το δημόσιο προφίλ του και την απήχησή του στις λαϊκές κυρίως τάξεις, οι μεταρρυθμίσεις έπεσαν στη δυσμένεια του λαού και σε καμία περίπτωση δεν πέτυχαν τον στόχο τους είτε εκ του αποτελέσματος είτε μέσω της λαϊκής αποδοχής.
Κεντρικό πρόσωπο ενάντια των παραπάνω μεταρρυθμίσεων ήταν ο Sayyid Ruhollah Musavi Khomeini, γνωστός στη Δύση ως Ayatollah Khomeini, θρησκευτικός ηγέτης του Ισλάμ, που αποκήρυξε τόσο τον Σάχη όσο και τους Aμερικανούς συμμάχους του. Οι αντιδράσεις του Khomeini όχι μόνο απονομιμοποίησαν την όλη μεταρρυθμιστική προσπάθεια στα μάτια του λαού του Ιράν, αλλά οδήγησαν και σε λαϊκές εξεγέρσεις, προϊόντα αποδοκιμασίας ενάντια στον Σάχη, που σαν αποτέλεσμα είχαν την έντονη καταστολή των διαδηλώσεων από τον Iρανικό στρατό και την Iρανική μυστική αστυνομία (SAVAK) με τη συνεπικουρία Aμερικανικών δυνάμεων. Διαφορετικές πήγες αναφέρουν διαφορετικό αριθμό θυμάτων με αρκετά μεγάλη απόκλιση μεταξύ τους και καθώς δεν υπήρξε επίσημη συμψηφιστική καταμέτρηση των δολοφονηθέντων διαδηλωτών, θα αρκεστούμε απλά στην αναφορά της εφαρμογής θανάσιμης κρατικής και συμμαχικής βίας εναντίον του λαού του Ιράν.
Ο Ayatollah Khomeini τέθηκε υπό κράτηση και καθώς είχε τη συμπάθεια του λαού, δεν εκτελέστηκε, αλλά εξορίστηκε. Έμεινε για ένα μικρό διάστημα στην Τουρκία, ύστερα στο Ιράκ και τέλος, κατόπιν αποπομπής του, από τον Saddam Hussein (τότε αντιπρόεδρο του Ιράκ), στη Γαλλία, προτού επιστρέψει και πάλι στο Ιράν, κατά τη διάρκεια της Ιρανικής Επανάστασης του 1978-1979.
Η επιστροφή του Khomeini στο Ιράν
Η παραπάνω επανάσταση, γνωστή και ως Ισλαμική Επανάσταση του ’79, έλαβε χώρα σε πολλά, αν όχι σε όλα, αστικά κέντρα του Ιράν. Κράτησε από τις 7 Ιανουαρίου του έτους 1978 μέχρι και τις 11 Φεβρουαρίου του επόμενου έτους. Πρόκειται για ακόμα μια σειρά λαϊκών κινητοποιήσεων ενάντια στη δυναστεία των Pahlavi και της δοτής τους κυβέρνησης. Στη διάρκειά της επετεύχθη η εκτόπιση του Σάχη, η αποδυνάμωση των υποστηρικτών του, η μετατροπή του Ιράν σε Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν με νέο θεοκρατικό σύνταγμα και ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη τον Ayatollah Khomeini, ο οποίος επέστρεψε στη χώρα στις αρχές του Φλεβάρη του 1979.
Τέλος, ο ίδιος ο Khomeini έχρισε Πρωθυπουργό τον Mehdi Bazargan και επισφράγισε την πρωθυπουργία αυτού, λίγες μέρες πριν την επίσημη διάλυση της τελευταίας Ιρανικής κυβέρνησης, που αναγνώριζε τον Σάχη. Παρατίθεται απόσπασμα από τον λόγο του Khomeini:
«Μέσω της καθοδήγησης που μου προσφέρει ο Ιερός Νομοθέτης (ο Προφήτης), ονομάζω τον Bazargan ηγέτη και καθώς είμαι εγώ αυτός που του δίνει τον τίτλο αυτό, πρέπει να τον υπακούσετε. Το έθνος όλο οφείλει να τον υπακούσει. Αυτή δεν είναι μια συνηθισμένη κυβέρνηση, αλλά μια κυβέρνηση στη βάση της Σαρία. Οιασδήποτε αντιτίθεται στην κυβέρνηση αυτή, αντιτίθεται στη Σαρία του Ισλάμ. Επανάσταση ενάντια στην κυβέρνηση του Θεού είναι επανάσταση ενάντια στο Θεό. Η επανάσταση ενάντια του Θεού είναι βλασφημία».
Τα παραπάνω ακολουθήθηκαν από μια διαρκώς κλιμακούμενη αντιδυτική στάση της κυβέρνησης και των ιρανικών θεσμών, οδηγώντας σε μια σειρά από εκρηκτικές εξελίξεις που θα παραθέσουμε σε επόμενο άρθρο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- James Risen, Secrets of History: The C.I.A. in Iran — A special report.; How a Plot Convulsed Iran in ’53 (and in ’79), The New York Times, Διαθέσιμο εδώ
- Iran Hostage Crisis Fast Facts, CNN, Διαθέσιμο εδώ
