Του Στυλιανού-Λάμπρου Καραγεώργη,
Στις 19 Φεβρουαρίου του 1959 υπογράφεται, επί τη βάσει της Συμφωνίας της Ζυρίχης, η Συνθήκη του Λονδίνου μεταξύ Ελλάδος-Τουρκίας-Βρετανίας και των δύο κοινοτήτων της Κύπρου. Η συνθήκη προέβλεπε την ίδρυση ανεξάρτητου κυπριακού κράτους υπό την εγγύηση των τριών παραπάνω χωρών με Έλληνα πρόεδρο και Τούρκο αντιπρόεδρο, αποκλείοντας την ένωση με άλλο κράτος ή τη διχοτόμηση.
Στο διάστημα των επόμενων 18 μηνών, που θα μεσολαβήσει μέχρι τη γενέθλια ημέρα της Δημοκρατίας της Κύπρου, στις 16 Αυγούστου του 1960, τη διακυβέρνηση της νήσου θα ασκεί ο Βρετανός κυβερνήτης sir Hugh Foot, με σταδιακή μεταβίβαση της εξουσίας στον πρόεδρο, αρχιεπίσκοπο Μακάριο, και στον αντιπρόεδρο, Fazıl Küçük. Κατά τους ίδιους μήνες θα διεξαχθούν διαπραγματεύσεις μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών για τον καταρτισμό του συντάγματος της κυπριακής πολιτείας, την έκταση των βρετανικών βάσεων στο νησί, καθώς και άλλων θεμάτων, όπως ο διαχωρισμός των δήμων, οικονομικά ζητήματα και η δημιουργία του κυπριακού στρατού.
Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, οι Τούρκοι, έχοντας συνείδηση των απρόσμενων κερδών από τις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, επιδίωκαν να επαυξήσουν τα κέρδη τους. Η τουρκική πλευρά εμφανίστηκε αδιάλλακτη, εμμένοντας σε υπερβολικές αξιώσεις, που αποσκοπούσαν στη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης των Τούρκων, εις βάρος των Ελλήνων, οι οποίοι συνεισέφεραν κατά 90% στον κρατικό προϋπολογισμό.
Σε αυτήν τους την προσπάθεια, οι Τούρκοι θα έχουν ως συμμάχους τους Βρετανούς, οι οποίοι επιθυμούσαν την παράταση του αποικιακού καθεστώτος και τη συναίνεση του Μακαρίου σε διευρυμένης έκτασης βρετανικές στρατιωτικές βάσεις. Οι Βρετανοί θα στηρίξουν τα τουρκικά αιτήματα για άμεση εφαρμογή των διατάξεων των συμφωνιών υπέρ της μειονότητας, με τους Τούρκους να υποστηρίζουν τη βρετανική πλευρά στο ζήτημα της οριοθέτησης και του μελλοντικού καθεστώτος των βάσεων.
Κατά το έτος 1959, η τουρκική ηγεσία θα αξιώσει την εξασφάλιση της εργασίας όλων σχεδόν των Τούρκων ανέργων και τη διάθεση του 30% του κρατικού προϋπολογισμού της παιδείας για την εκπαίδευση της τουρκικής μειονότητας. Τον Μάιο του 1960 θα απαιτήσει την άμεση πρόσληψη 600 Τούρκων υπαλλήλων στο δημόσιο, με βάση την αναλογία 70/30 των συμφωνιών, για τη μισθοδοσία των οποίων χρειαζόταν πρόσθετη δαπάνη 300.000 λιρών, από τις οποίες τις 270.000 καλούνταν να καλύψουν οι Έλληνες φορολογούμενοι.
Σε λειτουργικό επίπεδο, η τουρκοκυπριακή ηγεσία επεδίωξε τη διεύρυνση του διαχωρισμού, δίνοντας οδηγίες προς τα μέλη της μειονότητας να καταβάλουν τους φόρους στα τουρκικά δημαρχεία. Στα τέλη του 1959, θα εκδοθεί νόμος του Βρετανού κυβερνήτη, που νομιμοποιούσε τους χωριστούς τουρκικούς δήμους στις πέντε μεγαλύτερες πόλεις του νησιού, με τις ελληνικές αρχές να μην τον αναγνωρίζουν. Τον Μάιο του 1960, ο δήμαρχος της Λεμεσού θα καταγγείλει πως Έλληνες επιχειρηματίες εξαναγκάστηκαν να καταβάλουν χρήματα στο τουρκικό δημαρχείο προς εξασφάλιση άδειας λειτουργίας.
Την άνοιξη του 1960, η Ένωση Τούρκων Αστυνομικών θα καλέσει τους αστυνομικούς της μειονότητας να εγκαταλείψουν την ενιαία εταιρεία, στην οποία υπάγονται και Έλληνες, και να συστήσουν τουρκική. Παράλληλα, οι αστυνομικές αρμοδιότητες θα διαχωριστούν στην Αμμόχωστο, όπου στον σταθμό των Βαρωσίων θα υπηρετούν Έλληνες, Τούρκοι και Βρετανοί, ενώ στην παλαιά Αμμόχωστο μόνο Τούρκοι.
Ταυτόχρονα, οι Τούρκοι, έχοντας στο πλευρό τους τον Βρετανό κυβερνήτη, θα επιδοθούν σε μία προσπάθεια εδαφικής διχοτόμησης μέσω της συστηματικής αγοράς γαιών στην ακτή της Κυρήνειας έναντι της Τουρκίας. Με σκοπό τη δημιουργία αμιγώς τουρκικών περιοχών και μελλοντικού προγεφυρώματος, οι Τούρκοι θα αγοράσουν σε τιμές υπεραξίας τις ελληνικές και βρετανικές περιουσίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της τουρκικής πολιτικής είναι η εξαγορά μεγάλης έκτασης αγελαδοτροφίας στην Κυρήνεια τον Αύγουστο του 1959 και η καταστροφή κτήματος Έλληνα, ο οποίος αρνήθηκε να το πουλήσει.
Στις 7 και 8 Ιουνίου 1959, ο Τούρκος πολιτικός Rauf Denktaş θα εκφωνήσει δριμύτατους λόγους εναντίον των Ελλήνων, τονίζοντας πως οι Τούρκοι είναι έτοιμοι να χύσουν το αίμα τους, αν χρειαστεί. Παράλληλα, θα αρθρογραφήσει στην εφημερίδα του, καλώντας τη νεολαία να μην λησμονήσει πως η Κύπρος προηγουμένως ήταν τουρκική. Τον Αύγουστο, ο τουρκικός τύπος θα κάνει πρώτη φορά λόγο για ένωση της Κύπρου με την Τουρκία. Τρεις μήνες αργότερα, ακόμα και μετά από λόγους του Küçük περί ειρηνικής συνύπαρξης των δύο κοινοτήτων, μέλη της Tουρκοκυπριακής Οργάνωσης Νεολαίας (KTGT) επεξηγούσαν στους Τούρκους πως ο Küçük αναγκαζόταν να ομιλεί κατά αυτόν τον τρόπο δημοσίως, αλλά τίποτα δεν είχε αλλάξει έναντι των Ελλήνων.
Θα ακολουθήσει εκστρατεία του τύπου και προτροπές της τουρκικής ηγεσίας για οικονομική συναλλαγή μόνο με Τούρκους και στις 3 Φεβρουαρίου του 1960 ο Küçük θα δηλώσει πως η τουρκική μειονότητα αναμένει στο νησί τις 300.000 Τουρκοκυπρίων που διαβιούν στην Τουρκία, μετά την εγκαθίδρυση του κυπριακού κράτους, προκαλώντας τις διαμαρτυρίες του ελληνικού πληθυσμού. Τον Μάιο ο Denktaş, σε εκδήλωση της KTGT, τόνιζε πως οι Τούρκοι είναι έτοιμοι να πεθάνουν, για να υποστηρίξουν τα δικαιώματα και την τιμή τους, δίνοντας πρώτα ένα καλό μάθημα στους Έλληνες. Ο ίδιος, σε ομιλία του στην Πάφο, καλούσε τους Τούρκους, σε περίπτωση που παρανομήσουν, να φέρουν αντίσταση στους Έλληνες αστυνομικούς και να αρνηθούν τη δίκη από Έλληνα δικαστή. Τον Ιούνιο, ο τουρκικός τύπος θα διαδώσει ψευδείς ειδήσεις για εισαγωγή οπλών από την Ελλάδα και άφιξη Ελλαδιτών αξιωματικών προς οργάνωση αντάρτικου, κάνοντας λόγο ακόμα και για επικείμενη σφαγή των Τούρκων από τους Έλληνες της Κύπρου.
Αντίστοιχες ομιλίες, σαν αυτές των Τουρκοκυπρίων ηγετών, υπήρχαν και από ελληνικής πλευράς, αλλά με ήπια φρασεολογία. Χαρακτηριστικά στις 15 Μαΐου του 1960, ο επίσκοπος Κυρήνειας Κυπριανός, σε συγκέντρωση της εκκλησίας στην πόλη Μόρφου, θα ζητήσει από τη νεολαία να παραμείνει πιστή στην Ελλάδα, τονίζοντας πως ο προαιώνιος πόθος για ένωση θα πραγματοποιηθεί. Παρομοίως, κατά την είσοδό του στο χωρίο Μυρτού, θα καλέσει τον λαό να παραμείνει πιστός στο σύνθημα «Ένωση και μόνο Ένωση».
Απότοκος του δυναμιτισμένου κλίματος θα είναι ανθελληνικές ενέργειες από μέλη της μειονότητας. Το καλοκαίρι του 1959, νεαροί Τούρκοι θα αφαιρέσουν τις ελληνικές επιγραφές των οδών στην περιοχή του ξενοδοχείου Ledra Palace και θα τις αντικαταστήσουν με τουρκικές, ενώ η KTGT θα επιβάλει χρηματικά πρόστιμα σε όσους μουσουλμάνους χρησιμοποιούν την ελληνική γλώσσα. Στις 23 Αυγούστου, στο χωρίο Άρσος της επαρχίας Λάρνακας θα σημειωθούν επεισόδια μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, όταν οι δεύτεροι θα επιχειρήσουν να κατεβάσουν ελληνικές σημαίες από κατοικίες. Το φθινόπωρο, συνεργεία του τουρκικού δημαρχείου θα τοποθετήσουν τουρκικές πινακίδες σε οδούς περιοχών της Λευκωσίας, όπου διέμεναν Έλληνες. Τη νύχτα της 16ης Δεκεμβρίου, μέλη της τουρκικής νεολαίας θα προβούν σε παρόμοια ενέργεια στην περιοχή του Αποστόλου Παύλου, στη Λευκωσία. Τέλος, τον Απρίλιο του 1960, ομάδες Τούρκων στην περιοχή του Δημοτικού Δάσους θα καταστρέψουν δημοτικές πινακίδες που έφεραν ελληνικές ονομασίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ηλιάδης, Μάνος (2007), Το απόρρητο ημερολόγιο της ΚΥΠ για την Κύπρο, Αθήνα: Εκδ. Σιδέρης
- Κρανιδιώτης, Νίκος (1985), Ανοχύρωτη Πολιτεία, Κύπρος 1960-1974, τ. Α΄, Αθήνα: Εκδ. Εστία
- Λάµπρου, Γιάννης (2008), Ιστορία του Κυπριακού, Τα χρόνια µετά την ανεξαρτησία, 1960-2008, Αθήνα: Εκδ. Πάργα
