Της Σταυρούλας Παπαποντικού,
Αφορμής δοθείσης της πρόσφατης οικονομικής κρίσης που έφερε η νόσος Covid-19, πολλοί ερευνητές και επιστήμονες οικονομικών, κοινωνιολογικών και πολιτικών επιστημών φέρνουν στο προσκήνιο των συζητήσεων το μοντέλο του John Maynard Keynes. Ωστόσο, αν και διδάσκεται ο κεϋνσιανισμός σήμερα στα οικονομικά πανεπιστήμια, δίνοντας κάποια χρήσιμα πρακτικά μακροοικονομικά υποδείγματα (λόγου χάριν υπόδειγμα IS-LM, AD-AS), για τη μελέτη της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής, αμφισβητείται η θεωρητική του προσέγγιση ως προς την ορθότητά της.
Στη δεκαετία του ’30, η μακροοικονομική δυσλειτουργία του συστήματος της ελεύθερης αγοράς προβλημάτισε τους τότε κλασικούς οικονομολόγους, βάσει των οποίων οι μισθοί και οι τιμές προσαρμόζονται γρηγορότερα οπότε, κατά συνέπεια, οι αγορές βρίσκονται σχεδόν πάντα σε ισορροπία. Βάσει των ίδιων, οι οικονομικοί κύκλοι αντιπροσωπεύουν την καλύτερη δυνατή αντίδραση της οικονομίας σε δυσλειτουργίες όπως η μείωση της παραγωγικότητας, οπότε αντιτίθενται στις προσπάθειες της κυβέρνησης να εξομαλύνει τον κύκλο. Στον αντίποδα, οι κεϋνσιανοί θεωρούν δύσκολη την έγκαιρη αντίδραση των αγορών της ελεύθερης οικονομίας σε όποιες διαταραχές προκληθούν.
Το βιβλίο του Keynes του 1936, The General Theory of Employment, Interest, and Money, χαρακτήριζε την αγορά ως θεμελιωδώς ασταθή, ενώ διαφημιζόταν η κυβέρνηση ως σταθεροποιητής. Μία εκ των θεμελιωδών ιδεών του κεϋνσιανισμού είναι ότι οι μισθοί και οι τιμές χαρακτηρίζονται από «ακαμψία» ή σταθερότητα, εφόσον δεν προσαρμόζονται γρήγορα στα επίπεδα της αγοράς. Η ακαμψία μισθών και τιμών συνεπάγεται το γεγονός ότι η οικονομία μπορεί να βρίσκεται εκτός γενικής ισορροπίας για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Στο ίδιο σύγγραμμα αμφισβήτησε τον πυρήνα των νεοκλασικών ιδεών που υποστήριζαν ότι οι ελεύθερες αγορές μπορούν να παρέχουν βραχυπρόθεσμα έως μεσοπρόθεσμα πλήρη απασχόληση, εφόσον οι εργαζόμενοι ήταν ευέλικτοι στις μισθολογικές τους απαιτήσεις. Η δική του θέση ήταν ότι βραχυπρόθεσμα έως μεσοπρόθεσμα η συνολική ζήτηση (D total) καθορίζει το συνολικό επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας και ότι η ανεπαρκής συνολική ζήτηση θα μπορούσε να τελεσφορήσει σε φαινόμενα κρίσης και ακμάζουσας ανεργίας. Στην περίπτωση αυτή, το μέγεθος της συνολικής ζήτησης επηρεάζεται και από τη εξαγωγική δραστηριότητα, το μέγεθος της οποίας βασίζεται στην ανταγωνιστικότητα των εγχώριων προϊόντων, συγκριτικά με αυτά που πωλούνται στην αλλοδαπή.
Ο Keynes δεν τάχθηκε, ωστόσο, υπέρ της κρατικοποίησης παραγωγικών συντελεστών ή περιορισμού της ατομικής ιδιοκτησίας. Μολαταύτα, υπέδειξε τη δημοσιονομική πολιτική ως μέσο για την καλύτερη λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος. Η θεωρία του Keynes συνιστά μια βραχυχρόνια και στατική ανάλυση οικονομικών φαινομένων που επιχείρησε να αποσαφηνίσει τον τρόπο καθορισμού του εισοδήματος και της απασχόλησης τόσο σε μια κλειστή οικονομία όσο και σε μια ανοιχτή οικονομία.
Αναλύοντας το κεϋνσιανό μοντέλο, διακρίνει κανείς ότι συναρτάται από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
- Πρώτον, με σταθερό το επίπεδο των μισθών, η απασχόληση και το προϊόν εξαρτώνται από τη συνολική ζήτηση στην αγορά προϊόντων, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να επιτευχθεί ισορροπία με ακούσια ανεργία.
- Δεύτερον, το επιτόκιο (r) ισορροπεί την πραγματική ζήτηση και προσφορά του χρήματος, που συνεπάγεται το γεγονός ότι μια αύξηση στο προσφερόμενο χρήμα μπορεί να έχει πραγματικές επιπτώσεις. Εάν με τη σειρά του μεταβληθεί το επιτόκιο, μπορεί να υπάρχει επίδραση στις επενδύσεις και, συνεπώς, στη συνολική ζήτηση, στο προϊόν και την απασχόληση.
- Τρίτον, μια μείωση στις επενδύσεις είναι ανάλογη της μείωσης συνολικής ζήτησης και συνεπακόλουθα με μείωση για το προϊόν και την απασχόληση. Έπειτα, κρίνεται σημαντικό να αναφερθεί ότι το επίπεδο του προϊόντος (όχι το επιτόκιο), συνιστά το μέγεθος που πρέπει να μεταβληθεί για να ισορροπήσει τις προγραμματισμένες αποταμιεύσεις με τις προγραμματισμένες επενδύσεις.
Από το πρώτο και το τρίτο χαρακτηριστικό, μπορεί να συνάγει κάποιος το συμπέρασμα ότι η δημοσιονομική πολιτική μπορεί να επηρεάσει το επίπεδο της συνολικής ζήτησης και το επίπεδο της απασχόλησης.
Ακαμψία πραγματικού μισθού (real–wage rigidity)
Οι κεϋνσιανοί οικονομολόγοι εισάγουν την ακαμψία των μισθών στην ανάλυσή τους, κυρίως λόγω της διαφωνίας τους με την κλασική ερμηνεία της ανεργίας. Οι κλασικοί υποστηρίζουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της ανεργίας προκύπτει από την αποτυχημένη ταύτιση εργαζομένων και θέσεων εργασίας (ανεργία τριβής ή διαρθρωτική ανεργία). Από την άλλη, οι οπαδοί του Keynes δεν αμφισβητούν ότι αυτή η αποτυχημένη ταύτιση αποτελεί σημαντική αιτία ανεργίας, αλλά αμφιβάλλουν αν είναι η μοναδική. Τάσσονται, εν ολίγοις, υπέρ της άποψης ότι η ανεργία δεν οφείλεται μόνο στην έλλειψη ταύτισης μεταξύ εργαζομένων και θέσεων εργασίας, απορρίπτοντας την κλασική άποψη ότι οι πραγματικοί μισθοί προσαρμόζονται για να εξισώσουν τις ζητούμενες και προσφερόμενες ποσότητες εργασίες. Η ιδέα ότι ο πραγματικός μισθός κινείται με «βραδύτητα», ώστε να μπορέσει να διατηρήσει την ισότητα μεταξύ ζητούμενης και προσφερόμενης ποσότητας εργασίας, ονομάζεται «ακαμψία πραγματικού μισθού».
Κατά τους Α. Abel, B. Bernanke, D. Croushore (2017), έχει δοθεί πληθώρα ερμηνειών για την εν λόγω ακαμψία, ακόμη και σε περίπτωση ύπαρξης υπερβάλλουσας προσφοράς εργασίας. Επικρατέστερες αποτελούν οι εξής:
- Ύπαρξη θεσμικών και νομικών παραγόντων που κρατούν τους μισθούς υψηλούς, λόγου χάριν, νόμοι για το κατώτατο ύψος μισθών και συλλογικές συμβάσεις εργασίας.
- Μια επιχείρηση μπορεί, επίσης, να προσφέρει έναν υψηλότερο πραγματικό μισθό από αυτόν που υποχρεούται, μειώνοντας το κόστος διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού (turnover costs).
- Παροχή κινήτρων, καθώς οι καλοπληρωμένοι εργαζόμενοι θα έχουν μεγαλύτερο κίνητρο να αυξήσουν την αποδοτικότητά τους.
Ακαμψία τιμών (price stickiness)
Οι κεϋνσιανοί υποστηρίζουν πως οι τιμές αλλά και οι μισθοί χαρακτηρίζονται βραχυχρόνια από «ακαμψία» (fixed or sticky prices) και δεν προσαρμόζονται γρήγορα στα επίπεδα της αγοράς, κάτι που μπορεί να φέρει την οικονομία εκτός γενικής ισορροπίας. Η ακαμψία που γεννάται από τους μισθούς αποτελεσματικότητας είναι μια πραγματική ακαμψία, εφόσον παραμένει σταθερός ο πραγματικός μισθός και όχι ο ονομαστικός. Οι κεϋνσιανές θεωρίες σημειώνουν, επίσης, τις ονομαστικές ακαμψίες που παρατηρούνται, όταν οι τιμές ή οι μισθοί δεν μεταβάλλονται σε ονομαστικούς όρους και δεν αντιδρούν άμεσα σε μεταβολές προσφοράς και ζήτησης. Επιπρόσθετα, οι οπαδοί της Κεϋνσιανής σχολής συχνά αναφέρονται στην ανελαστικότητα ονομαστικών τιμών ως «ακαμψία των τιμών».
Αν οι τιμές χαρακτηρισθούν ως άκαμπτες, το επίπεδο τιμών δεν μπορεί να προσαρμοστεί άμεσα για να αντισταθμίσει τις μεταβολές προσφοράς χρήματος και, συνεπώς, το χρήμα δεν είναι ουδέτερο. Έτσι, η σημασία της ακαμψίας των τιμών έγκειται στη βοήθεια που μας προσφέρει για να εξηγήσουμε τη μη ουδετερότητα του χρήματος. Τέλος, απαντώντας στην υποθετική ερώτηση «γιατί οι τιμές είναι άκαμπτες;», οι κεϋνσιανοί στηρίζονται σε δύο βασικές ιδέες: Πρώτον, όταν οι περισσότερες επιχειρήσεις καθορίζουν ενεργά τις τιμές προϊόντων τους, αντί να θεωρούν ότι τους δίδονται από την αγορά και όταν οι επιχειρήσεις μεταβάλλουν τις τιμές τους, υφίστανται κόστος τιμοκαταλόγου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Andrew B. Abel, Ben S. Bernanke, Dean Croushore, Μακροοικονομική, Εκδόσεις Κριτική, Γ΄ Έκδοση, 2017.
- Ιουστίνος Ζήσης, Σύγκριση των Μακροοικονομικών Υποδειγμάτων Keynes- Κλασικής σχολής υπό το πρίσμα των νεώτερων μακροοικονομολόγων, Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Οικονομική Επιστήμη, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, 2009, Διαθέσιμο εδώ
- Καθ. Λευτέρης Τσουλφίδης, Ο Κεϋνς και η Μεγάλη Κρίση, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
- Roger W. Garrison, The Absurdity of Keynesian Economics, Mises Wire, 2018, Διαθέσιμο εδώ
- Γεωργία Ντάτσιου, Η Κεϋνσιανή Προσέγγιση της αγοράς εργασίας και ανεργίας, socialpolicy.gr,2017, Διαθέσιμο εδώ
- Γιώργος Πρωτονοτάριος, Το Αιώνιο Οικονομικό Δίλημμα -Κέυνς εναντίον Άνταμ Σμίθ, Capital Invest, Διαθέσιμο εδώ
- Ευθύμης Μαραμής, Ο παραλογισμός των οικονομικών του J. M. Keynes, 2020, Ελεύθερη Αγορά , Διαθέσιμο εδώ
- Δημήτρης Α. Ιωάννου, Όταν έκλαψε ο Κέυνς, Capital, 2016, Διαθέσιμο εδώ
- Δημήτρης Παπαδάκης, Κρατικός παρεμβατισμός με ένα «άρρωστο» κράτος;, 2020, Διαθέσιμο εδώ
- Δήμητρα Αθανασία, Κραχ Του ’29, Το New Deal Και Ο Keynes, Power Politics, 2017, Διαθέσιμο εδώ
- Angry Bear Blog, How Keynesian Policy Led Economic Growth In the New Deal Era: Three Simple Graphs, Insider, 2011, Διαθέσιμο εδώ
- Καθ. Γεώργιος Αλογοσκούφης, Keynes, John Maynard (1883-1946), Διεθνής Οικονομική, Διαθέσιμο εδώ
