Της Ισιδώρας Ανδρέου,
Ο γλύπτης Λύσιππος, γνωστός και ως γλύπτης του Μεγάλου Αλεξάνδρου, έχει φιλοτεχνήσει ένα από τα σπουδαιότερα αγάλματα του μυθικού ήρωα Ηρακλή και έχει μείνει στην ιστορία ως αγαλματικό ίνδαλμα ζηλευτό από κάθε θεατή. Ο λόγος για το χάλκινο πρωτότυπο γλυπτό, που στη συνέχεια αντιγράφηκε σε μάρμαρο του κουρασμένου Ηρακλή. Το άγαλμα είναι γνωστό και ως Ηρακλής του Φαρνέζε, και είναι αρκετά πιο μεγάλο από το αυθεντικό. Το άγαλμα τοποθετήθηκε στα λουτρά του Καρακάλα, όπου και βρέθηκε το 1545, και είναι ο λόγος που φιλοτεχνήθηκε σε πολύ μεγαλύτερο μέγεθος. Το κεφάλι του αγάλματος ανακαλύφθηκε πρώτο και ξεχωριστά σε ένα πηγάδι, ενώ τα πόδια στην αρχή ανήκαν σε σύγχρονο γλύπτη και αντικαταστάθηκαν από τα αυθεντικά όταν συνεχίστηκαν οι ανασκαφές στα λουτρά πιο εκτεταμένα. Περιήλθε στη συλλογή του διπλωμάτη Αλεσάντρο Φαρνέζε από τον οποίο και διατηρεί τη σημερινή του ονομασία. Το 1757, μεταφέρθηκε στο Μουσείο της Νάπολης και έκτοτε εκτίθεται εκεί.
Το μαρμάρινο άγαλμα για το οποίο μιλάμε, είναι ο Ηρακλής που απεικονίζεται φαινομενικά κουρασμένος ύστερα από τον προτελευταίο του άθλο, και μιλάμε φυσικά για τον μύθο των μήλων των Εσπερίδων. Το γλυπτό αποτελεί αντίγραφο από το χέρι του γλύπτη Γλύκωνα σε μάρμαρο. Ο ημίθεος των μυθικών ετών έχει αποτυπωθεί από τον δημιουργό του με μοναδικό τρόπο. Απεικονίζεται όρθιος, με το ένα πόδι λυγισμένο σε στάση ανάπαυσης, και στηρίζεται στο ρόπαλό του που είναι καλυμμένο με το δέρμα του λιονταριού της Νεμέας, το οποίο είχε εξοντώσει στον πρώτο του μύθο. Φέρει το δεξί του χέρι πίσω από την πλάτη του κρατώντας τα μήλα των Εσπερίδων, γεγονός που μαρτυρά πως απεικονίζεται μετά τον εντέκατό του άθλο, γι’ αυτό και δείχνει αρκετά κουρασμένος.
Στηρίζον σκέλος αποτελεί το δεξί κάτω άκρο της μορφής, ενώ στη στήριξή της συμμετέχει, πέραν και του αριστερού κάτω άκρου, και το ίδιο το ρόπαλο, πάνω στο οποίο γέρνει ελαφρώς ο ήρωας. Απεικονίζεται εντελώς γυμνός, όπως άλλωστε συνηθίζεται, με το σώμα του να διαγράφεται έντονο και μυώδες, εξιδανικευμένο και με τρόπο εγκωμιαστικό για τον εικονιζόμενο ημίθεο. Η κεφαλή του αγάλματος γέρνει ελαφρώς αριστερά, με τους βοστρύχους να καλύπτουν ελάχιστα το μέτωπο, αλλά όλη την κεφαλή του. Το πλάσιμο στο πρόσωπο είναι αδρό, απεικονίζοντας κάθε λεπτομέρεια του δέρματος του μυθικού ήρωα, με τον γλύπτη να δίνει μία έκφραση στη μορφή που δείχνει μεγάλη κούραση.
Σύμφωνα με τον μύθο, σε μία μακρινή χώρα υπήρχε ένας κήπος με μία τεράστια μηλιά που έκανε χρυσά μήλα. Στον κήπο αυτόν κατοικούσαν οι νύμφες Εσπερίδες, οι οποίες ήταν οι μόνες που μπορούσαν να κόψουν τα χρυσά μήλα. Όποιος έτρωγε από αυτά, θα παρέμενε νέος στους αιώνες των αιώνων και δεν θα γερνούσε ποτέ. Σκοπός του Ηρακλή ήταν να αποκτήσει τα μήλα αυτά και να τα πάει στον Ευρυσθέα. Το δένδρο προστάτευε ένα φίδι με εκατό κεφάλια τυλιγμένο στον κορμό του, προκειμένου να μην το απειλήσει πλησιάζοντάς το ποτέ κανείς.
Σύμφωνα με τον μύθο, καθώς προχωρούσε στη χώρα των Εσπερίδων, ο Ηρακλής πέρασε από τον Καύκασο, το βουνό που ο Δίας είχε αλυσοδέσει τον ευεργέτη των ανθρώπων, τον Προμηθέα, ως τιμωρία που τους χάρισε τη φωτιά· και σαν να μην έφτανε αυτό, ένας αετός του έτρωγε καθημερινά το συκώτι του, το οποίο αναγεννιόταν στο σώμα του από την αρχή. Ο Ηρακλής, συγκινημένος από το βάσανο του Προμηθέα, σκότωσε με ένα βέλος τον αετό και τον απελευθέρωσε. Στη συνέχεια, ο ευεργέτης των ανθρώπων συνόδευσε τον μυθικό ήρωα, ως ανταπόδοση στη χώρα των Εσπερίδων. Τον συμβούλευσε να μην μπει ο ίδιος στον κήπο, αλλά να το κάνει ο Άτλαντας, το φορτίο του οποίου θα κρατούσε για λίγο ο Ηρακλής έως ότου να του φέρει τα μήλα.
Ο Άτλας, όμως, επιστρέφοντας από τον κήπο, αρνήθηκε να δώσει τους καρπούς στον μυθικό ήρωα. Τότε ο ίδιος, επιστρατεύοντας την ευστροφία του, σκαρφίστηκε ένα κόλπο και ξεγέλασε τον Άτλαντα, λέγοντάς του να αλλάξουν για λίγο θέση, ώστε να βολέψει καλύτερα τον Ουρανό στην πλάτη του. Ο Άτλαντας έπεσε την παγίδα του Ηρακλή δραπετεύοντας από την αιώνια καταδίκη. Στο τέλος του μύθου, ο ήρωας φτάνει στις Μυκήνες και δίνει τα μήλα στον Ευρυσθέα, ο οποίος τα έδωσε πίσω στον Ηρακλή ως δώρο. Ο ίδιος, όμως, δεν τα κράτησε, αλλά τα πήγε στον Όλυμπο και στη συνέχεια η Αθηνά τα επέστρεψε στον κήπο ων Εσπερίδων, όπου έπρεπε να βρίσκονται.
Το μέγεθος της σημασίας του μύθου αποτυπώνεται στο λεπτομερές μαρμάρινο γλυπτό που απεικονίζει τον ημίθεο Ηρακλή σε στάση ανάπαυσης. Το μαλακό πλάσιμο της έκφρασης, αλλά και τα αδρά χαρακτηριστικά του επιβεβαιώνουν την άποψη αυτήν. Το άγαλμα, φυσικά, ξεχωρίζει και για τους έντονους μύες, οι οποίοι απεικονίζονται με μεγάλη λεπτομέρεια. Είναι χωρίς αμφιβολία ένα θαυμαστό έργο του Γλύκωνα με πολύ καλή σχηματοποίηση του σώματος του κουρασμένου Ηρακλή. Δείχνει τη δύναμη του ήρωα, ο οποίος στέκει αγέρωχος με τους τετραγωνισμένους του μύες να ξεχωρίζουν και να καθιστούν το εν λόγω άγαλμα σημαντικό γλυπτό και άξιο θαυμασμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
Ο κουρασμένος Ηρακλής που κρατά με το δεξί χέρι τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων. Το σπουδαίο έργο του γλύπτη του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τι λέει ο μύθος, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ.
