Της Ιωάννας Μπινιάρη,
Ένα από τα σημαντικότερα δικαιώματα που δίνονται στον διοικούμενο, στα πλαίσια της διοικητικής διαδικασίας, είναι αναμφισβήτητα και το δικαίωμα προηγούμενης ακρόασης. Αυτό κατοχυρώνεται στο άρθρο 20 παρ. 2 του Συντάγματος, όπου προβλέπεται ότι: «το δικαίωμα της προηγούμενης ακρόασης του ενδιαφερομένου ισχύει και για κάθε διοικητική ενέργεια ή μέτρο που λαμβάνεται σε βάρος των δικαιωμάτων ή συμφερόντων του». Παράλληλα, το δικαίωμα προηγούμενης ακρόασης ρυθμίζεται ειδικότερα στο άρθρο 6 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, όπου ορίζεται ότι «οι διοικητικές αρχές, πριν από κάθε ενέργεια ή μέτρο σε βάρος των δικαιωμάτων ή συμφερόντων συγκεκριμένου προσώπου, οφείλουν να καλούν τον ενδιαφερόμενο να εκφράσει τις απόψεις του, εγγράφως ή προφορικώς, ως προς τα σχετικά ζητήματα».
Η άσκηση του εν λόγω δικαιώματος, λοιπόν, συνίσταται στη δυνατότητα του διοικουμένου, πριν από την έκδοση δυσμενούς γι’ αυτόν ατομικής διοικητικής πράξης, να διατυπώσει τις απόψεις του, ύστερα από σχετική κλήση του από το διοικητικό όργανο. Βάσει της νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας, έχει καθιερωθεί πλέον ο κανόνας ότι η προηγούμενη ακρόαση του διοικουμένου είναι απαραίτητη στην περίπτωση των ατομικών διοικητικών πράξεων που εκδίδονται αυτεπαγγέλτως και περιέχουν ρύθμιση, η οποία συνδέεται με την υποκειμενική συμπεριφορά του διοικουμένου, και προξενεί βλάβη στα δικαιώματα και τα έννομα συμφέροντά του. Άρα, το δικαίωμα αυτό κατά κανόνα δεν αφορά τις πράξεις κανονιστικού χαρακτήρα και θεσπίστηκε για να προστατεύει τα δικαιώματα και τα συμφέροντα του ατόμου που υφίσταται βλάβη από τη δράση της διοίκησης.
Ειδικότερα, οι διοικητικές αρχές, πριν από κάθε ενέργεια ή μέτρο σε βάρος των δικαιωμάτων ή των συμφερόντων του προσώπου, οφείλουν να καλούν τον ενδιαφερόμενο να εκφράσει τις απόψεις του, γραπτώς ή προφορικώς, ως προς τα σχετικά ζητήματα. Η κλήση προς ακρόαση πρέπει να είναι έγγραφη, να αναφέρει τον τόπο, την ημέρα και την ώρα της ακρόασης, να προσδιορίζει το αντικείμενο του μέτρου ή της ενέργειας και να κοινοποιείται στον ενδιαφερόμενο τουλάχιστον πέντε πλήρεις ημέρες πριν από την ημερομηνία της ακρόασης. Ο διοικούμενος, λοιπόν, έχει αξίωση για έγγραφη κλήση, για ενημέρωση από το αρμόδιο όργανο ως προς την πιθανότητα λήψης δυσμενούς μέτρου εις βάρος του, για λυσιτελή διατύπωση των απόψεών του και, τέλος, αξίωση να ληφθούν υπόψη οι ισχυρισμοί που διατύπωσε.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί ότι αν μία από τις παραπάνω αξιώσεις δεν εκπληρωθεί, ή αν γενικά δεν εκπληρωθεί η υποχρέωση της διοίκησης για προηγούμενη ακρόαση, τότε η επίμαχη πράξη πάσχει από ακυρότητα. Αυτό συμβαίνει διότι η προηγούμενη ακρόαση συνιστά ουσιώδη τύπο έκδοσης μιας διοικητικής πράξης, οπότε, σύμφωνα και με τη διάταξη του άρθρου 48 του π.δ. 18/1989, η παράβαση ουσιώδους τύπου θεμελιώνει λόγο ακύρωσης της επίμαχης πράξης. Βέβαια, είναι δυνατόν η παράλειψη της διοίκησης για έγγραφη κλήση του διοικουμένου να μην οδηγεί σε ακυρότητα της διοικητικής πράξης, όταν ο διοικούμενος αναπτύξει τις απόψεις του με υπόμνημα, έχοντας λάβει γνώση των στοιχείων του φακέλου ή παραστεί ενώπιον της αρμόδιας διοικητικής αρχής και ασκήσει ανεπιφυλάκτως το δικαίωμα προηγούμενης ακρόασης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η μη τήρηση της αρχής προηγούμενης ακρόασης δεν εμπίπτει στον αυτεπάγγελτο έλεγχο του Δικαστηρίου, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 79 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας. Μάλιστα, το Συμβούλιο της Επικρατείας δέχεται ότι η υποχρέωση της προηγούμενης ακρόασης επιβάλλεται στη διοίκηση από συνταγματική διάταξη και συνιστά ατομικό δικαίωμα του ενδιαφερομένου, άρα δεν συνεπάγεται την υποχρέωση των Δικαστηρίων να την εξετάζουν αυτεπαγγέλτως. Πάντως —αν και γενικά απαγορεύεται—, είναι δυνατόν το δικαίωμα προηγούμενης ακρόασης να περιοριστεί, όταν υφίσταται άμεσος κίνδυνος ή επιτακτικό δημόσιο συμφέρον.
Εν τέλει, λοιπόν, το δικαίωμα της προηγούμενης ακρόασης του διοικουμένου είναι μια ειδικότερη έκφανση της αρχής της χρηστής διοίκησης, ώστε να τηρείται τόσο η αρχή της αναλογικότητας όσο και η δικαιολογημένη εμπιστοσύνη του ατόμου απέναντι στη διοίκηση. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται το στοιχειώδες δικαίωμα της υπεράσπισης και προστατεύεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, αγαθά τα οποία δεν νοείται να παραβιάζονται ή να περιορίζονται σε ένα σύγχρονο κράτος δικαίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σπ. Βλαχόπουλος, Θεμελιώδη Δικαιώματα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2017
- Το δικαίωμα προηγούμενης ακρόασης, διαθέσιμο εδώ
-
Το δικαίωμα προηγούμενης ακρόασης μέσα από θεωρία και νομολογία, διαθέσιμο εδώ
