Του Νίκου Διονυσάτου,
Η Ερυθραία είναι μια σύγχρονη χώρα της βορειοανατολικής Αφρικής, με ούτε 30 χρόνια ανεξαρτησίας στην πλάτη της και αποτελεί για τους περισσότερους μια άγνωστη μεριά του χάρτη. Μέχρι σήμερα δεν γνωρίζουμε ακριβώς τον επίσημο πληθυσμό της Ερυθραίας, καθώς το καθεστώς της δεν έχει διενεργήσει ποτέ κάποιου είδους απογραφή. Ο ΟΗΕ υπολογίζει, ωστόσο, επιφυλακτικά ότι ο πληθυσμός πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ τριών και έξι εκατομμυρίων. Μοναδικός Πρόεδρος της χώρας από την ανεξαρτησία της μέχρι σήμερα είναι ο Isaias Afwerki – μια μυστήρια εν πολλοίς προσωπικότητα. Εκλογές έγιναν αμέσως μετά την ανεξαρτησία της χώρας, το 1993, και δεν ξαναέγιναν έκτοτε, ενώ το κόμμα του Προέδρου Afwerki, το «Λαϊκό Μέτωπο για τη Δημοκρατία και τη Δικαιοσύνη», ή PFDJ, είναι το μόνο νόμιμο κόμμα αυτή τη στιγμή.
Σε μια από τις ελάχιστες και σπάνιες συνεντεύξεις του, στο Al Jazeera, ο Πρόεδρος Afwerki γέλασε επιδεικτικά όταν τον ρώτησε η δημοσιογράφος τι έχει να πει που η χώρα του δεν έχει δημοκρατία. Ο ίδιος την ειρωνεύτηκε λέγοντας: «Μα, στην Ερυθραία έχουμε δημοκρατία, όπως έχει και η Κίνα». Για την καλύτερη κατανόηση, όμως, της κατάστασης που επικρατεί στην Ερυθραία θα χρειαστεί, ως συνήθως, λίγη ιστορία. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η περιοχή της Ερυθραίας έγινε αποικία της Ιταλίας, η οποία εποφθαλμιούσε να δημιουργήσει μια μεγάλη κτήση, συνενώνοντας την Ιταλική Σομαλία, την Ερυθραία και τη γειτονική τους Αιθιοπία. Δυστυχώς για τους Ιταλούς, μετά τη μάχη της Adwa, όπου οι Αιθίοπες τους συνέτριψαν το 1896, διατηρώντας την ανεξαρτησία του κράτους τους, η Ερυθραία και η Σομαλία θα παρέμεναν μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ’30, οι μοναδικές τους βάσεις στην περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας και του Ινδικού. Αυτό, ως γεγονός, ωστόσο, θα είχε πολύ σημαντικό κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό αντίκτυπο και στις δύο αυτές χώρες.
Πιο συγκεκριμένα, η Ερυθραία, εξαιτίας ακριβώς της περιόδου της ιταλικής διοίκησης, παρόλο που γλωσσικά, ιστορικά και εθνολογικά συνδεόταν στενότατα με την Αιθιοπία, διαμόρφωσε μια ξεχωριστή πολιτιστική ταυτότητα, διαφορετική από αυτήν που διέθεταν οι κάτοικοι της αυτοκρατορίας των Selassie. Ήδη η Αιθιοπία ήταν μια πολυποίκιλη, γλωσσικά, θρησκευτικά και πολιτικά χώρα, κάτι που ομολογουμένως αποξένωσε σταδιακά τον λαό της Ερυθραίας. Μάλιστα, κατά τον ιταλο-αιθιοπικό πόλεμο του 1935-36, όταν ο Mussolini κατέκτησε συνολικά την Αιθιοπία, πολλοί μαχητές από την Ερυθραία ενίσχυσαν τις τάξεις του Ιταλικού στρατού, βοηθώντας στην κατάλυση της αυτοκρατορίας. Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν σκληρά για την Αιθιοπία. Ωστόσο, με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου, ο Haile Selassie βρήκε έναν σύμμαχο στους Βρετανούς, οι οποίοι την περίοδο 1940-41 προώθησαν την καμπάνια ανακατάληψης της Αιθιοπίας, εισβάλοντας, παράλληλα, και στις ιταλικές αποικίες της Σομαλίας και της Ερυθραίας. Μεταπολεμικά, η Σομαλία, μεταξύ 1950-1960, θα επέστρεφε προσωρινά στον έλεγχο της Ιταλίας, προτού γίνει ανεξάρτητο κράτος, ενώ στην περίπτωση της Ερυθραίας, από το 1952, η Αιθιοπία είναι που θα λάβει την εντολή κηδεμονίας της από τα Ηνωμένα Έθνη και θα την ενσωματώσει ως αυτόνομη περιοχή της.
Φυσικά, οι Αιθίοπες, και δη ο υπέρτατος πολιτικός και πνευματικός ηγέτης της χώρας, Haile Selassie, δεν είχαν καμία διάθεση να διατηρήσουν το καθεστώς αυτοδιοίκησης της Ερυθραίας για πολύ. Ήδη κατά τη δεκαετία του ’50, ουσιαστικά η Αιθιοπία, παρά τις εντονότατες αντιδράσεις των τοπικών φυλετικών ελίτ, φάνηκε να καταπατάει θεμελιώδη άρθρα της συμφωνίας για την ενσωμάτωση της Ερυθραίας, και μαζί με αυτά, μια σειρά από βασικά ανθρώπινα δικαιώματα του πληθυσμού της. Το αποκορύφωμα όλων αυτών των παραβιάσεων ήρθε το 1962, όταν η Αιθιοπία μετέτρεψε την Ερυθραία σε αναπόσπαστη επαρχία της, κλείνοντας μια και καλή τον κύκλο της αυτόνομης διακυβέρνησης. Αυτή η απόφαση του καθεστώτος των Selasie μπορεί να εξηγηθεί με μια πολύ απλή γεωγραφική παρατήρηση για την Αιθιοπία. Η περιοχή της Ερυθραίας παρείχε στην κατά τα άλλα εσώκλειστη αυτοκρατορία, πρόσβαση στην Ερυθρά Θάλασσα και από εκεί στον Ινδικό Ωκεανό, αλλά και το Σουέζ. Η στρατηγική θέση της Ερυθραίας, λόγος για τον οποίον εξαρχής την είχαν καταλάβει οι Ιταλοί, ήταν για άλλη μια φορά και η αιτία των δεινών της. Απογοητευμένοι από τη μοίρα που τους επιφύλασσαν οι ομόφυλοί τους, πλήρως αποξενωμένοι από το καθεστώς της Addis Ababa, και εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, τη δεκαετία του ’60, πολλοί στην Ερυθραία στράφηκαν στον ένοπλο αγώνα ενάντια στον αιθιοπικό ζυγό.
Σε αυτό το περιβάλλον ήταν που ανέτειλε και το ηγετικό άστρο του Isaias Afwerki, φοιτητή τότε στο Πολυτεχνείο της Addis Ababa. Εμπλεκόμενος με διάφορες φοιτητικές εθνικοαπελευθρωτικές οργανώσεις στην πρωτεύουσα, ο νεαρός Afwerki παράτησε σύντομα τις σπουδές του και έφυγε στο Σουδάν, όπου έδρευε η μαρξιστική μαοϊκή οργάνωση «Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Ερυθραίας» ή ELF. Αργότερα, ανεβαίνοντας στην ιεραρχία, ο Afwerki θα ταξιδέψει και για εκπαίδευση στην Κίνα, κάτι που τον επηρέασε σημαντικά. Το 1970, το ELF σπάει σε φράξιες, με τους πιο σκληροπυρηνικούς να συσπειρώνονται γύρω από τον Afwerki, που δημιουργεί το EPLF, ως αντίπαλον δέος του ELF. Με στήριξη από την Κίνα, ξεκινάει έναν 20ετή αντάρτικο αγώνα στην Ερυθραία, με προπύργιο την πόλη Nakfa στα βόρεια, τόσο εναντίον της Αιθιοπίας όσο και εναντίον των πρώην συντρόφων του.
Εν τω μεταξύ, από το 1974, στην Αιθιοπία, έπειτα από ένα αιματηρό πραξικόπημα που ανέτρεψε τον Haile Selassie, είχε αναλάβει η κομμουνιστική δικτατορία του Mengistu Haile Mariam, η οποία προκάλεσε με τις σταλινικού τύπου μεταρρυθμίσεις και διώξεις της, τους μεγάλους λοιμούς της Αιθιοπίας κατά τη δεκαετία του ’80. Η σκληρότητα, η απανθρωπιά και η αναποτελεσματικότητα του καθεστώτος του Mengistu προκάλεσαν τεράστιες αντιδράσεις τόσο στην ίδια την Αιθιοπία όσο και στην Ερυθραία. Κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’80, όταν το καθεστώς της Addis Ababa σκλήραινε ακόμα περισσότερο τη στάση του γύρω από τον κομμουνιστικό ιδεολογικό του πυρήνα, η κατάσταση μέσα στη χώρα είχε φτάσει πλέον σε σημείο ανοικτής εμφύλιας σύρραξης. Τον Μάιο του 1991, οι αντάρτικες δυνάμεις διάφορων αντιστασιακών οργανώσεων ενάντια στο κομμουνιστικό καθεστώς πολιόρκησαν την πρωτεύουσα και την κατέλαβαν, λίγο αφότου ο Mengistu είχε διαφύγει αεροπορικώς στο εξωτερικό. Μια από τις οργανώσεις αυτές που μπήκαν στην Addis Ababa ήταν και το EPLF. Έτσι, ο Afwerki, όντας στην πλευρά των νικητών, εξασφάλισε τη θέση του προσωρινού κυβερνήτη της εκ νέου αυτονομημένης πατρίδας του. Έπειτα από διαπραγματεύσεις και με ένα δημοψήφισμα, δύο χρόνια αργότερα, η Ερυθραία γίνεται τελικά ανεξάρτητη και το EPLF εξελίσσεται στο σημερινό PFDJ.
Γενικά, τη δεκαετία του ’90 υπήρχε η πεποίθηση ότι ο Afwerki θα αποτελούσε έναν ηγέτη νέας κοπής και ότι θα μπορούσε, παρά τις αυταρχικές και αντιδημοκρατικές του τάσεις, να κάνει τη χώρα του να προοδεύσει. Δυστυχώς, οι προβλέψεις αυτές δεν θα μπορούσαν να πέσουν περισσότερο έξω. Η Ερυθραία φιγουράρει στις τελευταίες θέσεις σε κάθε δείκτη ελευθερίας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οικονομικής ανάπτυξης. Οι κάτοικοι της χώρας σχεδόν στο σύνολό τους απαγορεύεται να φύγουν εκτός συνόρων, η σύνδεση στο Internet αποτελεί προνόμιο για 1-2% περίπου του πληθυσμού και όλα τα μέσα ενημέρωσης ελέγχονται από την κυβέρνηση. Προς τούτοις, απαγορεύεται οποιαδήποτε αντιπολιτευόμενη άποψη, ενώ το καθεστώς εκεί έχει κατηγορηθεί για βασανιστήρια, εξωδικαστικές εκτελέσεις και εξαφανίσεις οποιουδήποτε ανεπιθύμητου στοιχείου.
Κορυφαίο, ωστόσο, και πιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Ερυθραίας είναι η πολιτική την οποία διαθέτει σχετικά με την υποχρεωτική στράτευση. Άντρες και γυναίκες, τελειώνοντας το σχολείο, πρέπει να υπηρετήσουν στις ένοπλες δυνάμεις της χώρας. Δυστυχώς όμως, εξαιτίας του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης, το οποίο έχει κηρύξει από τη δεκαετία του ’90 ο Πρόεδρος Afwerki, εξαιτίας ενός συνοριακού πολέμου με την Αιθιοπία, δεν αναφέρεται πουθενά πόσον καιρό υποχρεούται κανείς να κάνει τη θητεία του. Το αποτέλεσμα είναι πολλοί από τους στρατεύσιμους και τις στρατεύσιμες να υπηρετούν για χρόνια σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, σε άθλιες συνθήκες, μακριά από τις οικογένειες και τους φίλους τους, και χωρίς ελπίδα να απολυθούν. Μοναδική διέξοδος για απαλλαγή από τη θητεία οι διασυνδέσεις με το κόμμα ή την διοίκηση του στρατού. Έτσι, πέραν των γόνων μιας μικρής πολιτικής και οικονομικής ελίτ, ουσιαστικά όλοι οι κάτοικοι της Ερυθραίας αποτελούν δυνητικά σκλάβοι, σε μια χώρα που δικαίως έχει αποκληθεί ως η Βόρεια Κορέα της Αφρικής. Για τον λόγο αυτό, πολλοί νέοι πλέον αποφασίζουν να αυτομολήσουν και να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς, μέσω του Σουδάν ή της Αιθιοπίας.
Αυτό, σε συνδυασμό με την τεράστια εθνο-πολιτική σύγκρουση που μαίνεται στην περιοχή Tigray, δίπλα ακριβώς από τα σύνορα με την Ερυθραία, μόνο καλός οιωνός για το μέλλον δεν μπορεί να είναι. Μετά από 30 χρόνια, λοιπόν, στο τιμόνι της χώρας, ο 76χρονος πλέον Isaias Afwerki, για μια ακόμα φορά, αναμένεται να προσθέσει αβεβαιότητα σε μια από τις πιο προβληματικές και ευαίσθητες γεωπολιτικά περιοχές του πλανήτη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- President Isaias Afwerki: Talk to Al Jazeera, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
- Why are there so many Eritrean Refugees? | Modern Day Slavery, Isaias Afwerki, Eritrean Military Jabzy, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
- Ethiopia forms body to negotiate with rebellious Tigray forces, reuters.com, διαθέσιμο
- The Derg (1974-1991) , ethiopiantreasures.co.uk, διαθέσιμο εδώ
- Eritrea President Isaias Afwerki ‘both charismatic and brutal, bbc.com, διαθέσιμο εδώ
