Του Τάσου Μοσχονά,
54 χρόνια έχουν κλείσει από την εκτέλεση του Αριστείδη Παγκρατίδη. Από την τελευταία πράξη μιας δίκης που συγκλόνισε το πανελλήνιο και συνδέθηκε με τα στυγερά εγκλήματα της Θεσσαλονίκης του 1959, που δημιούργησαν τον θρύλο του «Δράκου του Σέιχ Σου». Η πολύκροτη υπόθεση, η κατηγορία και η επιγενόμενη δίκη και εκτέλεση Παγκρατίδη παραμένουν ένα χρόνιο μυστήριο και «αγκάθι» του ελληνικού συστήματος απονομής της δικαιοσύνης, με τις νόμιμες διαδικασίες σε αρκετές περιπτώσεις να παρακάμπτονται και τα ερωτηματικά να αυξάνονται όσο περνούν τα χρόνια.
Πολλά βιβλία και άρθρα έχουν γραφτεί για την υπόθεση, όμως, λίγα κοιτούν την ίδια τη διαδικασία με τόσο εξονυχιστικό τρόπο όσο το βιβλίο Παγκρατίδης: «Εις θάνατον τετράκις….» του δικηγόρου και πρώην Εισαγγελέα Κωνσταντίνου Λογοθέτη, από τις Εκδόσεις Μπαρμπουνάκης. Μάλιστα, η παρουσίαση θα λάβει χώρα στην αίθουσα διαλέξεων της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, στη Θεσσαλονίκη, στις 19 Ιουνίου 2022 στις 11.30 π.μ.
Γεννημένος στη Θεσσαλονίκη, ο Κωνσταντίνος Λογοθέτης μεγάλωσε με την ανάμνηση του τρόμου που είχαν προκαλέσει οι δολοφονίες του 1959. Με πολυετείς σπουδές τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο στη Νομική Θεσσαλονίκης, το 1990 αναγορεύθηκε διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ, ενώ από το 1981 μέχρι και το 1990 ήταν μέλος του Εισαγγελικού Σώματος, διατελώντας Αντιπρόεδρος της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων το διάστημα 1985-1990. Έκτοτε δικηγορεί μέχρι και σήμερα στη Θεσσαλονίκη, με ταυτόχρονη ιδιότητά του αυτήν του αρθρογράφου για θέματα δικαιοσύνης στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο της χώρας, αλλά και του εισηγητή και ομιλητή σε δεκάδες εκδηλώσεις και επιστημονικά συνέδρια.
Όπως καταλαβαίνει κανείς, ο συγγραφέας διαθέτει μια εκτενή γνώση του αντικειμένου, που του επιτρέπει να το αναλύσει τόσο από νομική όσο και από δημοσιογραφική σκοπιά. Και ειδικά για ένα θέμα για το οποίο έχουν χυθεί τόνοι μελανιού ανά τα χρόνια, είναι σημαντική μια προσεκτική και πολυεπίπεδη ανάλυση, ώστε να αντιμετωπιστούν οι πολυπλοκότητες και να εντοπιστούν τα εκάστοτε σφάλματα και παρατυπίες στις εκάστοτε διαδικασίες. Ταυτόχρονα, η προσωπική διάσταση και το ενδιαφέρον του κύριου Λογοθέτη για το αντικείμενο είναι έκδηλα, με τον ίδιο χαρακτηριστικά να αναφέρει την κοινωνική διάσταση της υπόθεσης, αλλά και το πώς τον είχε σημαδέψει ως μικρό παιδί η ανάμνηση των κλειστών πορτών από τον φόβο τέλεσης νέων εγκλημάτων, αλλά και της άδειας πόλης μέσα στο καταμεσήμερο.
Ποια ήταν, όμως, η υπόθεση Παγκρατίδη, και πώς ο συγγραφέας την προσεγγίζει και την παρουσιάζει στο βιβλίο; Ο Κωνσταντίνος Λογοθέτης παρουσιάζει τα πράγματα από την αρχή. Από μια συνοπτική παράθεση των δολοφονικών και ληστρικών επιθέσεων κατά ζευγαριών του 1959, και του αντίκτυπου που είχαν στο θυμικό της κοινωνίας της συμπρωτεύουσας. Από τις ατέρμονες προσπάθειες της αστυνομίας να συλλάβουν τον δράστη, καταφεύγοντας σε δεκάδες συλλήψεις δίχως κάποιο έρεισμα. Κυρίως, όμως, εστιάζει στον ίδιο τον Αριστείδη Παγκρατίδη, και στο πώς από μια διαφορετική υπόθεση βρέθηκε ο «τέλειος» κατηγορούμενος.
Η ζωή του Παγκρατίδη ήταν από μικρή ηλικία δύσκολη και γεμάτη κακουχίες. Από μικρή ηλικία είχε δεχθεί σεξουαλική επίθεση, και προκειμένου να επιβιώσει στη φτωχή μετεμφυλιακή Θεσσαλονίκη δεχόταν ασέλγειες επί πληρωμή από ενηλίκους. Βιασμένος και πεινασμένος, ποτέ δεν στέριωσε σε κάποια δουλειά, και, μάλιστα, δικάζεται από το Δικαστήριο Ανηλίκων για κλοπή. Η Πολιτεία, βέβαια, ουδέποτε ασχολήθηκε ουσιαστικά με την ομαλή ένταξη αυτού του περιθωριοποιημένου παιδιού στην κοινωνία.
Το 1963 ο Παγκρατίδης εισβάλλει σε ορφανοτροφείο της Θεσσαλονίκης και προσπαθεί να βιάσει μια 12χρονη τρόφιμο. Συλλαμβάνεται και, εν τέλει, καταδικάζεται σε 9ετή φυλάκιση. Κατά την περίοδο αυτήν, το όνομα και η ζωή του γνωστοποιούνται στον τύπο, ενώ ήδη από τώρα φαίνεται η επιθυμία των εισαγγελικών αρχών, αλλά και του τύπου να συνδέσουν το όνομά του και με τις δολοφονίες του 1959. Κατά την κύρια ανάκριση και μετά από μέρες κακομεταχείρισης και απομόνωσης στα γενικά κρατητήρια της Θεσσαλονίκης, ομολογεί και τα τρία εγκλήματα του 1959. Μάλιστα, οδηγεί τις αρχές στον τόπο των εγκλημάτων, αναπαριστώντας τα. Μολαταύτα, οι αναπαραστάσεις βρίθουν ασυνεχειών. Με την επέμβαση των δικηγόρων του ο Παγκρατίδης θα ανακαλέσει την ομολογία του, γνωστοποιώντας την κακοποίηση των αρχών και μιλώντας για σωματική και ψυχολογική πίεση που τον ώθησε να ομολογήσει.
Η επιγενόμενη δίκη το 1966 θα τραβήξει το ενδιαφέρον του κοινού όσο καμία και θα καταλήξει με την κήρυξη του Παγκρατίδη ως ενόχου και την ποινή του «τετράκις εις θάνατον». Ο συγγραφέας, όμως, δεν ασχολείται μόνο με τη ροή των γεγονότων, αλλά και με τα σημαντικά σημεία κατά τη διαδικασία, στα οποία μέρη των αρχών ή αγνόησαν σημαντικά αποδεικτικά στοιχεία ή ενήργησαν μη τηρώντας προβλεπόμενες διαδικασίες. Παραθέτει, μάλιστα, προς ενίσχυση των προβληματισμών, έγγραφα από την υπόθεση, που αδιάσειστα επιτείνουν τους προβληματισμούς αυτούς. Εναργώς παρατίθενται η επιθυμία των Αρχών να δικαστεί ο Παγκρατίδης με επίκεντρο τις ληστείες και όχι τις ανθρωποκτονίες, πιθανότατα για να αποφευχθεί δίκη στο Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο με την παρουσία μαρτύρων.
Παρατίθεται, επίσης, η διεύρυνση και δολοφονία χαρακτήρα του, με τους παιδικούς του κακοποιητές να καλούνται όχι για να παρέχουν ελαφρυντικά για τις πράξεις του, αλλά για να χτιστεί η εικόνα ενός έκλυτου βίου, ικανού για τη διάπραξη οιουδήποτε εγκλήματος. Ακόμη, η ιδιαίτερη σκληρότητα και άρνηση οποιουδήποτε αιτήματος στους συνηγόρους υπεράσπισής του, που εν τέλει οδήγησε στην καταδίωξη και παραίτησή τους, όντας παντελώς ανήμποροι να υπερασπιστούν τον εντολέα τους. Εν τέλει, τα «στραβά μάτια» των αρχών μετά από τη σύλληψη του Ιωάννη Σερεσλή, μετά την εκτέλεση Παγκρατίδη, ατόμου που, παρά το γεγονός πως υπήρχαν εύλογα ερωτήματα και συνδέσεις με τις υποθέσεις του 1959, δεν τράβηξε το ενδιαφέρον των αρμόδιων αρχών, που ήταν ανένδοτες για την ενοχή Παγκρατίδη.
Η υπόθεση Παγκρατίδη εξακολουθεί να παραμένει αμφισβητήσιμη, με πολλές και ποικίλες απόψεις περί ενοχής ή αθωότητάς του. Ο ίδιος ο Παγκρατίδης, μετά την ανάκληση της ομολογίας του και μέχρι την τελευταία του πνοή το 1968, δεν έπαψε να υποστηρίζει πως ήταν αθώος για τα εγκλήματα του 1959 στο Σέιχ Σου. Η ιστορία του «Δράκου», πάντως, και της κατασκευής του, αλλά και κάθε στάδιο της διαδικασίας, από την αστυνομική και κύρια ανάκριση, αλλά και την κύρια επ’ ακροατηρίου διαδικασία, αναδεικνύουν παρατυπίες, τις οποίες ο συγγραφέας εναργώς αναδεικνύει. Με εναργή τρόπο διαπλάθεται και η εικόνα μιας Θεσσαλονίκης βυθισμένης στη διαφθορά, με τις αστυνομικές αρχές να παρακάμπτουν διαδικασίες και τις δικαστικές αρχές να κωφεύουν μπροστά σε αδιάσειστα αποδεικτικά στοιχεία. Ο τύπος και η δύναμή του φαίνεται πως κυριαρχούν, όμως, ο συγγραφέας δεν σταματά στις παρατυπίες. Αναδεικνύει, παράλληλα, και τις λίγες φωνές σύνεσης, που προάσπιζαν βασικές ανακριτικές και δικονομικές αρχές, τις λίγες αλλά υπαρκτές μειοψηφίες και φωνές αμφισβήτησης κατά της καταδίκασης της θανατικής ποινής, και τις παραθέτει αναλυτικά.
Η παρουσία εγγράφων και εικόνων σίγουρα προσδίδει στο βιβλίο μια αμεσότητα και ενισχύει την τεκμηριωμένη συζήτηση για μια υπόθεση που έχει συνδεθεί με μια μελανή περίοδο του σύγχρονου ελληνισμού. Με τις συζητήσεις να συνεχίζονται με αμείωτες εντάσεις, η υπόθεση Παγκρατίδη, αλλά και του Δράκου του Σέιχ Σου δεν θα πάψει να προκαλεί το ενδιαφέρον του νομικού κόσμου, αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας. Πιο σημαντικός από όλα, βέβαια, πέραν της αναζήτησης της αλήθειας είναι ο εντοπισμός των παρατυπιών και η λογική και συνετή αντιμετώπιση του εκάστοτε κατηγορούμενου, με βάση τους τεθειμένους δικονομικούς κανόνες, με βάση το τι πραγματικά έχουμε μπροστά μας, και όχι το «κρυφτό». Η «κατασκευή». Ο εύκολος συσχετισμός, δίχως να ληφθούν υπόψιν οι λεπτομέρειες και οι ασυνέχειες. Η τεκμηριωμένη αλήθεια, απέναντι στη βιασύνη για ένα γρήγορο κλείσιμο και μια μη αναστρέψιμη ποινή ενός ατόμου που από πολύ τρυφερή ηλικία βίωσε την περιθωριοποίηση και την αποξένωση του κράτους, αλλά και της κοινωνίας.
