Της Άννας-Μαρίας Παρασκευοπούλου,
Είναι γνωστό πως η μεταθανάτια ζωή στην αρχαία Αίγυπτο ήταν πολύ σημαντική. Η επίγεια αποτελούσε στάδιο προς τη μεταθανάτια, ενώ ο θάνατος δεν λογιζόταν ως κάτι θλιβερό, αλλά χαρμόσυνο γεγονός, καθώς από αυτόν ξεκινούσε η αιωνιότητα. Για να περάσει, όμως, κανείς «στην άλλη πλευρά» υπήρχαν προϋποθέσεις.
Εδώ εμφανίζεται η Maat, θεά της τάξης, της δικαιοσύνης, της ισορροπίας και της αρμονίας. Ο ρόλος της ήταν να κρίνει και να αποφασίζει ποιος θα κέρδιζε μια θέση στη μεταθανάτια ζωή.
Αναμφισβήτητα είναι μια από τις πιο αναγνωρίσιμες θεές του Αιγυπτιακού Πανθέου με τα χαρακτηριστικά φτερά της, τα οποία απεικονίζονται κάτω από τα χέρια της, αλλά και το φτερό στρουθοκαμήλου ως κόσμημα στο κεφάλι της. Συνήθως εμφανίζεται ως νεαρή κοπέλα καθιστή σε πέτρινη βάση, αναφορά στα ισχυρά θεμέλια της δικαιοσύνης και τάξης. Ήταν κόρη του θεού του ήλιου Ra και είχε σύζυγο τον Thoth, θεό της σοφίας και της σελήνης. Σε κάποια βιβλία και ιερογλυφικά η Maat αντιπροσωπεύεται μόνο από το φτερό ή τη ζυγαριά της. Εξαιτίας αυτού, το φτερό της έγινε συνώνυμο της αλήθειας, ενώ οι ζυγαριές συνδέθηκαν με την ισορροπία και τη νομιμότητα.
Μετά τον θάνατο, η ψυχή του νεκρού έφευγε από το σώμα και μεταφερόταν στο Duat (Κάτω Κόσμο) και συγκεκριμένα στην Αίθουσα της Maat, όπου η κρίση θα λάμβανε χώρα μέσα από μια τελετή, γνωστή ως «Κρίση του Όσιρι». Σε αυτό το σημείο, η Maat θα αποφάσιζε για τους δίκαιους και άδικους, με σκοπό να διατηρηθεί η τάξη και να αποτραπεί το χάος.
Ειδικότερα, υπήρχαν κάποια νεκρικά ξόρκια από το Βιβλίο των Νεκρών, τα οποία θα βοηθούσαν την ψυχή να ετοιμαστεί για την «Κρίση του Όσιρι» πριν αυτή της Maat. Σε περίπτωση, όμως, που κάποιος δε γνώριζε τα ξόρκια αυτά, δεν θα είχε τη δυνατότητα να περάσει τις δοκιμασίες και τις παγίδες του Κάτω Κόσμου. Τα σημαντικότερα κεφάλαια αυτού βιβλίου ήταν εκείνα για τις Αρνητικές εξομολογήσεις και τις Σαράντα δύο εξομολογήσεις της Maat. Αυτά τα ξόρκια αποτελούσαν τις εξομολογήσεις του νεκρού για τα καλά και τα κακά που διέπραξε εν ζωή, σύμφωνα πάντα με τους νόμους της Maat. Εφόσον ο νεκρός θεωρούσε ότι παραβίασε οποιαδήποτε από τις εξομολογήσεις της Maat, έπρεπε αυτές οι πράξεις να σημειωθούν, για να συγχωρεθούν αργότερα. Αν ο ιδιοκτήτης του τάφου πίστευε πως με τη ζωή του βοήθησε στο έργο της τάξης και της αρμονίας, τότε ήταν, επίσης, σημαντικό να κρατηθούν αρχεία.
Όταν, τελικά, η ψυχή έφτανε μπροστά στη Maat για να κριθεί, εκείνη τοποθετούσε στη ζυγαριά το φτερό της και την καρδιά του νεκρού. Εάν η καρδιά ήταν πιο βαριά από το φτερό, αυτό σήμαινε ότι ήταν «βρώμικη» και βεβαρημένη από παραβιάσεις των νόμων της Maat ή των εξομολογήσεών της, με την τιμωρία για αυτόν να είναι σκληρή. Η ψυχή σκιζόταν σε κομματάκια και καταβροχθιζόταν από τέρατα του Κάτω Κόσμου, όπως ο Babi ή ο Άποφις. Αντιθέτως, αν η καρδιά ήταν ελαφρύτερη από το φτερό ή ισορροπούσε τη ζυγαριά, τότε η ψυχή κέρδιζε τη μεταθανάτια ζωή και πετούσε ελεύθερη, για να συναντήσει τον Όσιρι στον παράδεισο.
Παρόλα αυτά, η θεά Maat δεν ήταν μια απλή θεά για τους Αρχαίους Αιγύπτιους. Αντιπροσώπευε τις ιδεολογικές, ηθικές και φιλοσοφικές αρχές του αιγυπτιακού βασιλείου. Για παράδειγμα, στις περιόδους του Αρχαίου και Νέου Βασιλείου, το υψηλότερο αξίωμα μετά τον Φαραώ ήταν ο τίτλος του ιερέα της Maat. Αυτό το αξίωμα δεν ήταν μονάχα ένα κυβερνητικό καθήκον, αλλά και ένα πνευματικό, με στόχο να προστατεύει την αρμονία και ειρήνη και στους δύο κόσμους.
Στην αρχαία Αίγυπτο οι Αρχές της Maat ήταν οι οδηγοί του πολιτισμού. Δίδασκαν στον άνθρωπο πώς να ενωθεί με τους θεούς και τα ιδανικά του σύμπαντος. Η διδασκαλία ξεκινούσε ήδη από τη γέννηση και διαρκούσε μέχρι τον θάνατο και συνέχιζε και μετά από αυτόν, ήταν, δηλαδή, μια συνεχής εκμάθηση αξιών. Η θεά Maat εγκολπώνει στο πρόσωπό της τις 7 αρχές (Δικαιοσύνη, Αμοιβαιότητα, Αλήθεια, Ισορροπία, Τάξη, Αρμονία και Ευγένεια). Όλες οι τάξεις της Αιγυπτιακής κοινωνίας από την κατώτερη έως την ανώτερη έπρεπε να μάθουν αυτούς τους κανόνες.
Συμπερασματικά, η Maat ήταν το φως, ο οδηγός για την ισορροπία των πραγμάτων. Δεν ήταν απλώς μια φτερωτή θέα αλλά μια ιδέα, μια αρχή ένας τρόπος ζωής συνδεδεμένος με την αρμονία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Pinch, Geraldine (2004), Egyptian Mythology: A Guide to Gods, Goddess and Traditions of Ancient Egypt, Η.Π.Α.: Oxford University Press
- Από την ιστοσελίδα Symbolsage, στο “Maat – The Egyptian Goddess and Her Feather of Truth” του Yordan Zhelyazkov, Διαθέσιμο εδώ
