Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
Στα μαθητικά χρόνια είναι συχνό το φαινόμενο να δημιουργείται στους μαθητές η λανθασμένη εντύπωση ότι η επικράτηση του ελληνικού συνασπισμού στη μάχη των Πλαταιών τερματίζει τους Περσικούς Πολέμους. Το λάθος οφείλεται στο γεγονός ότι η αποχώρηση των περσικών στρατευμάτων από τον ελλαδικό χώρο δεν σήμανε και τον ταυτόχρονο τερματισμό των εχθροπραξιών. Τόσο οι Λακεδαιμόνιοι, αρχικά, όσο και οι Αθηναίοι, αργότερα, συνέχισαν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον των Περσών. Μάλιστα, η πόλη της Αττικής, έχοντας αναπτύξει έναν ικανότατο πολεμικό στόλο και έχοντας εξασφαλισμένη τη συνδρομή της Δηλιακής Συμμαχίας, ανέλαβε κατά τις επόμενες δεκαετίες το μεγαλύτερο «βάρος» των άνωθεν επιχειρήσεων.
Οι προαναφερθείσες επιχειρήσεις έλαβαν χώρα σε πλήθος περιοχών. Ανάμεσα σε αυτές συγκαταλέγονται η Μακεδονία, η Θράκη, τα Μικρασιατικά παράλια, η Κύπρος, ακόμα και η Αίγυπτος συμπεριλαμβάνεται στα εδάφη που «γνώρισαν» την αντιπαλότητα Αθηναίων και Περσών. Σε αυτή τη μακρά λίστα πολεμικών συγκρούσεων οι Αθηναίοι βγήκαν νικητές πολλές φορές, τις περισσότερες, θα μπορούσαμε να πούμε, κατά γενική ομολογία. Όπως είναι λογικό, η επίτευξη πολλαπλών νικών σε βάρος μιας υπερδύναμης σαν την Περσική Αυτοκρατορία δημιούργησε ένα αίσθημα αλαζονείας στην Αθήνα. Πλέον δεν της αρκούσε μόνο η απελευθέρωση των ελληνόφωνων πληθυσμών από την περσική κατοχή. Αντιθέτως, επιζητούσε την κατάλληλη ευκαιρία, ώστε να πλήξει τα οικονομικά και εμπορικά συμφέροντα της ασιατικής αυτοκρατορίας και, φυσικά, να επωφεληθεί η ίδια.
Μια τέτοια ευκαιρία φάνηκε να προκύπτει με το ξέσπασμα μιας επανάστασης στη Σατραπεία της Αιγύπτου. Οι Αθηναίοι ανταποκρίθηκαν θετικά στο αίτημα υποστήριξης των επαναστατών και οργάνωσαν μία εκστρατεία στην Αίγυπτο. Η προλεχθείσα αλαζονεία, όμως, έπαιξε σημαντικό ρόλο στο τελικό αποτέλεσμα της εκστρατείας αυτής. Συγκεκριμένα, το αθηναϊκό εκστρατευτικό σώμα ηττήθηκε κατά κράτος, με τους επιζήσαντες να είναι ελάχιστοι. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε την Αθήνα σε μία κατάσταση πανικού, καθώς η ραγδαία στρατιωτική της αποδυνάμωση ήταν πρωτοφανής. Παρά τις δυσκολίες, η Αθήνα οργάνωσε άλλη μία ναυτική εκστρατεία εναντίον των περσικών δυνάμεων, αυτήν τη φορά στην Κύπρο. Η στρατιωτική επιχείρηση έληξε νικηφόρα για το αθηναϊκό στρατόπεδο, αποτρέποντας, έστω και προσωρινά, μία πιθανή περσική εισβολή.
Τα προβλήματα, όμως, για τον βασιλιά των Περσών, Αρταξέρξη, δεν σταμάτησαν εδώ. Συγκεκριμένα, ο Σατράπης της Συρίας Μεγάβυζος επαναστάτησε εναντίον του, σε μία περίοδο κατά την οποία η σταθερότητα της Αυτοκρατορίας ήταν ιδιαίτερα εύθραυστη. Όπως μπορούμε να αντιληφθούμε, τα 2 αντίπαλα στρατόπεδα έχουν εισέλθει σε μία περίοδο έντονου προβληματισμού σχετικά με το κατά πόσο μπορούν να αντιμετωπίσουν τον αντίπαλό τους. Έτσι, λοιπόν, ο Περικλής αποφάσισε να κάνει το πρώτο βήμα προς τον τερματισμό των πολύχρονων ελληνοπερσικών συγκρούσεων. Ειδικότερα, έστειλε στην πρωτεύουσα της Περσικής Αυτοκρατορίας, τα Σούσα, τον Καλλία, σημαντικό μέλος του αθηναϊκού ολιγαρχικού κόμματος.
Η επιλογή του συγκεκριμένου απεσταλμένου από τον Περικλή δεν μπορεί να χαρακτηριστεί τυχαία. Το ολιγαρχικό κόμμα ήταν το πλέον αντιπερσικό στην πόλη της Αττικής, κάτι το οποίο γνώριζε ο βασιλιάς της ασιατικής υπερδύναμης. Η αποστολή, λοιπόν, του Καλλία για τη διαπραγμάτευση της ειρήνης αποτελεί μία περίτρανη απόδειξη της πολιτικής ενότητας που υπήρχε στην Αθήνα για την επίτευξη του σκοπού αυτού. Από την άλλη πλευρά, ο βασιλιάς Αρταξέρξης γνώριζε ότι πρώτιστο μέλημά του θα έπρεπε να είναι η εδραίωση της εξουσίας του. Για να το πετύχει αυτό, θα έπρεπε πρώτα να εξαλείψει τους εσωτερικούς εχθρούς, χωρίς να τον απασχολούν εξωγενείς παράγοντες.
Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι μία συνθήκη ειρήνης θα εξυπηρετούσε και τις 2 πλευρές. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το 449/48 π.Χ. να υπογραφτεί η λεγόμενη «Συνθήκη Ειρήνης του Καλλία». Τι προέβλεπαν, όμως, οι όροι αυτής της συνθήκης; Αρχικά, ρυθμίζονταν αρκετά ζητήματα εδαφικού χαρακτήρα. Συγκεκριμένα, η περσική πλευρά διαφύλαξε την κατοχή της Κύπρου, μία περιοχή για την οποία η Δηλιακή Συμμαχία είχε πραγματοποιήσει πλήθος στρατιωτικών επιχειρήσεων. Στον αντίποδα, οι Πέρσες δεσμεύτηκαν να παραμείνουν απομακρυσμένοι από τα δυτικά Μικρασιατικά παράλια. Θα εξασφαλιζόταν, έτσι, μία ουδέτερη ζώνη μεταξύ της Περσικής Αυτοκρατορίας και του Ελλαδικού χώρου. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις, το «βάθος» αυτής της ουδέτερης ζώνης υπολογίζεται στα 70 χιλιόμετρα.
Επιπλέον, ο Πέρσης βασιλιάς δεσμεύτηκε να αποποιηθεί κάθε κυριαρχικό δικαίωμα στις περιοχές που εντάσσονταν στην παραπάνω ουδέτερη ζώνη. Επιπροσθέτως, απαγορεύτηκε η πλεύση περσικών πολεμικών πλοίων σε μία αρκετά εκτεταμένη θαλάσσια έκταση, από το Βόσπορο μέχρι την περιοχή της Φασιλίδας στη Λυκία. Από την πλευρά της, η Αθήνα υποσχέθηκε να μην εκστρατεύσει εναντίον των περσικών εδαφών, κάτι το οποίο σήμαινε ότι οι επεκτατικές βλέψεις που είχε τα προηγούμενα έτη, με τη στρατιωτική της εμπλοκή στην Κύπρο και την Αίγυπτο, θα τερματίζονταν.
Συγκαταλέγοντας τα προαναφερθέντα, κάθε πόλεμος ολοκληρώνεται με την υπογραφή μιας συνθήκης ειρήνης κι όχι μετά τη λήξη κάποιας μάχης. Οι Περσικοί Πόλεμοι δεν αποτελούν εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα. Οπωσδήποτε και οι δύο διαπραγματευόμενες πλευρές προέβησαν σε σημαντικές παραχωρήσεις, με την Αθήνα ίσως να ήταν σε θέση να διεκδικήσει κάποιους ευνοϊκότερους για αυτήν όρους από αυτούς που τελικά συμφωνήθηκαν. Όπως και να ‘χει, όμως, η σύναψη αυτής της ειρήνης έκλεισε ένα σημαντικό κεφάλαιο της αρχαίας ελληνικής Ιστορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κορδάτος, Γ. (1956), Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας, τόμος 3, Εκδόσεις 20ος Αιώνας
- Orrieux Claude, Schmitt Pantel Pauline (2018), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, μτφ. Σταθάκη, Αμαλία, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Gutenberg
- A. Fine, John (1983), The Ancient Greeks: A Critical History, Cambridge University Press
