Της Λαμπρινής Μπάντου,
Στην κατεύθυνση της δημιουργίας βιώσιμων οικιστικών προτύπων (οικοκοινότητες), ως λύση στο έντονο φαινόμενο της αστικοποίησης, κινούνται όλο και περισσότερες περιοχές ανά τον κόσμο. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ (Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών), τουλάχιστον το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού θα συγκεντρωθεί στα μεγάλα αστικά κέντρα έως το 2030, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και κατ’ επέκταση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Τι είναι, λοιπόν, οι «οικοκοινότητες» και πως λειτουργούν;
Με τον όρο «οικοκοινότητες» ή «οικοχωριά» (ecovillages ή ecomunicipallities) εννοούμε τις κοινότητες οι οποίες έχουν σχεδιαστεί συνειδητά μέσω τοπικών συμμετοχικών διαδικασιών με κατεύθυνση την βιωσιμότητα, την οποία προσεγγίζουν ολιστικά, μέσα από την οικολογική, κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη. Αποτελούνται, δηλαδή, από άτομα που έχουν επιλέξει να δοκιμάσουν μια εναλλακτική λύση απέναντι στον συγκεντρωτισμό και την κεντρική εξουσία, μέσα από τον επανασχεδιασμό του πολιτισμού προς μία απόλυτα αρμονική συμβίωση με τη φύση, περιορίζοντας έτσι την υποβάθμισή της.
Σύμφωνα και με τον Robert Gilman, πρόκειται για οικισμούς με όλες τις βασικές και απαραίτητες δομές για να αναπτυχθεί μια υγιής κοινωνική και πολιτική δικτύωση, όπου οι ανθρώπινες δραστηριότητες δεν θα έχουν επιβλαβείς επιδράσεις στο περιβάλλον και όπου θα υπάρχουν πολλαπλά κέντρα πρωτοβουλιών. Να αναφέρουμε ότι οι κοινωνίες χωρίζονται σε «οικοκοινότητες» όταν απαριθμούν έως 50 άτομα, σε «οικοχωριά» για 50-150 άτομα, ενώ σε «οικοδήμους» για 150-2.000+ άτομα.
Βασικές αρχές τους είναι ο περιορισμός της υπερκατανάλωσης αγαθών, η τοπική παραγωγή και διακίνηση, κυρίως, βιολογικών προϊόντων, η διατροφική και ενεργειακή αυτονομία, η οικολογική δόμηση, ο ολιστικός οικολογικός σχεδιασμός, τα ανανεώσιμα συστήματα παραγωγής ενέργειας, η δημιουργία κοινωνικών και οικονομικών συνεταιρισμών, με την συμμετοχή όλων στην λήψη αποφάσεων, η αυτοδιαχείριση και αυτοκυβέρνηση (π.χ. κοινό ταμείο), δημιουργώντας έτσι υγιείς και αρμονικές συνθήκες ζωής με τις ανθρώπινες αξίες και στο οικοσύστημα. Επιπλέον, οι «οικοκοινότητες» παρουσιάζουν δομική και οικονομική ανεξαρτησία, δηλαδή εξάγουν όσο το δυνατόν λιγότερα έξω από την «οικοπεριοχή» τους, καθώς η αγορά γίνεται από τα ίδια μέλη, ώστε να ενισχυθεί η τοπική οικονομία.
Η φιλοσοφία τέτοιων κοινοτήτων βρίσκεται στον αντίποδα της σημερινής μορφής του παγκοσμιοποιημένου πλανήτη και του σύγχρονου καπιταλισμού. Έρχονται, λοιπόν, ως απάντηση στα προβλήματα που παρουσιάζονται στον ανεπτυγμένο, κυρίως, κόσμο, δηλαδή την αστικοποίηση, την απώλεια βιοποικιλότητας, την έλλειψη κοινωνικής δικτύωσης, τον υπερ-καταναλωτισμό, τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, την εξάντληση φυσικών πόρων από την αλόγιστη χρήση τους, την έλλειψη επαφής με τη φύση, την μόλυνση του εδάφους, του νερού και της ατμόσφαιρας κ.λπ. Το κίνημα των «οικοκοινοτήτων» αναπτύχθηκε κυρίως στην Βόρειο Αμερική και τη Δυτική Ευρώπη, αλλά γνωρίζει ραγδαία άνθηση, κυρίως ως αντίδραση στις διεθνείς πολιτικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές εξελίξεις.
Το 1995 ιδρύεται ο Οργανισμός GEN (Global Ecovillage Network), με στόχο να φέρει σε επαφή τις οικοκοινότητες από όλο τον κόσμο, καθώς και τους κυβερνητικούς φορείς, ακαδημαϊκούς, ακτιβιστές, επιχειρηματίες και να συντονίσει τις στρατηγικές και τις πολιτικές για την ανάπτυξη της ιδέας αυτής, θέτοντας σε εφαρμογή τον στόχο 11 ‘βιώσιμες πόλεις και κοινότητες’ της Ατζέντας 2030 που θέσπισε ο ΟΗΕ το 2015. Αντίστοιχος οργανισμός στην χώρα μας είναι το Δίκτυο Οικοκοινοτήτων Ελλάδας.
Στην Ελλάδα, παρόλο που η δημιουργία «οικοχωριών» γνώρισε κάποια άνθηση στις αρχές του 2000 και έπειτα, βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο. Κάποιες από τις προσπάθειες αυτές είναι: το «οικοχωριό» Σκάλα, που δημιουργήθηκε το 2004 στο Νομό Θεσσαλονίκης, η «οικοκοινότητα» Free and Real, στο Τελαίθριον στην Εύβοια, το «οικοχωριό», στο Ελπιδοχώρι Αργολίδας, το Σπιθάρι-Marathon project, στον Μαραθώνα, η εναλλακτική κοινότητα Πελίτι, η «οικοκοινότητα» Αείφαρον, στην Νεμέα, η φάρμα Earthlings, στο Πήλιο, κ.α. Πρόκειται για κοινότητες που συνδυάζουν την παραδοσιακή κοινοτική τους ταυτότητα με την σύγχρονη τεχνολογία, επιτυγχάνοντας αυτονομία στην ενέργεια, την τροφή και την διαχείριση των λυμάτων και κατ’ επέκταση χαμηλό οικολογικό αποτύπωμα. Για παράδειγμα, για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, εφαρμόζουν νέες τεχνολογίες παραγωγής ήπιων μορφών ενέργειας, όπως φωτοβολταϊκά πάνελ ή και συσκευές παραγωγής βιοαερίου, ενώ τα σπίτια τους είναι οικολογικά και βιοκλιματικά.
Οι κάτοικοι επιδιώκουν να δημιουργήσουν μια ενεργειακά και διατροφικά αυτάρκη αγροτική κοινότητα, παράγοντας τα περισσότερα πράγματα που χρειάζονται, στην κοινότητά τους, επί μονίμου βάσεως. Επομένως, οι κοινότητες αυτές χαρακτηρίζονται από εσωτερική αυτόνομη οικονομία, δημιουργώντας επαγγελματικές προοπτικές για τους ανθρώπους της κοινότητας, μέσα από εργασίες όπως η βιολογική καλλιέργεια, η μόνιμη καλλιέργεια (permaculture) και άλλες πρακτικές υπέρ του οικοσυστήματος και της βιοποικιλότητας. Απώτερος σκοπός τους είναι η προώθηση της κυκλικής οικονομίας, η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και η διατήρηση του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας.
Η μετάβαση σε έναν πιο οικολογικό τρόπο ζωής απαιτεί συλλογική προσπάθεια, τόσο σε τοπικό και εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Για να καταστεί εφικτή αυτή η μετάβαση, πρέπει οι αρχές που διέπουν τις οικοκοινότητες να εφαρμοστούν σε μεγαλύτερη κλίμακα, π.χ. να δημιουργηθούν «οικοπόλεις» (ecocities), για να επιτευχθούν γρηγορότερα αποτελέσματα. Απαιτείται, όμως, υποστήριξη για την δημιουργία νέων οικοκοινοτήτων, αλλά και για την μετάβαση των υφιστάμενων οικισμών σε οικολογικά χωριά, «πράσινη» παραγωγή, «πράσινα» σχολεία για μια ολιστική εκπαίδευση σε όλα τα σχετικά θέματα και στις τεχνολογίες και κατ’ επέκταση για την εξοικείωση με την κουλτούρα αυτή.
Βέβαια, η ολική αυτή αλλαγή στην διαβίωση δεν μπορεί να επιτευχθεί σε όλες τις περιοχές, δεδομένου των ιδιαιτεροτήτων και του τρόπου οργάνωσης της καθεμιάς. Θα ήταν, όμως, εφικτό να γίνουν μικρές αλλαγές στον τρόπο παραγωγής των προϊόντων, στην διατροφή, στις μεθόδους κατασκευής και στην κοινωνική οργάνωση με γνώμονα την προστασία του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, μπορούν να κατασκευαστούν συμβατικές κατοικίες που θα χαρακτηρίζονται για τη μόνωση υψηλής τεχνολογίας, τα συστήματα θέρμανσης και ψύξης, κατασκευασμένες από βιώσιμα, ανακυκλωνόμενα ή χρησιμοποιούμενα υλικά, ώστε να παράγονται και λιγότερα απόβλητα.
Τα ecovillages είναι ένας σύγχρονος τρόπος οργάνωσης του κοινωνικού βίου, με βασικές αρχές την καινοτομία, την δημιουργικότητα και την συνετή χρήση της τεχνολογίας και των πόρων, δημιουργώντας έτσι έναν δρόμο προς την αειφόρο ανάπτυξη, με σκοπό την αντιμετώπιση των παγκόσμιων ζητημάτων της φτώχειας και της περιβαλλοντικής καταστροφής. Αποτελούν, λοιπόν, ένα φαινόμενο που δεν έχει μόνο περιβαλλοντικές διαστάσεις, αλλά και οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές. Μπορεί το κίνημα των οικολογικών χωριών, παρόλο που αναπτύσσεται γρήγορα διεθνώς, να αλλάξει την κουλτούρα του παγκόσμιου καπιταλισμού και καταναλωτισμού ή είναι ένα όραμα ουτοπικό;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Οικοκοινότητες: Τι είναι και ποιος ο τρόπος λειτουργίας τους», Enallaktikidrasi.gr, διαθέσιμο εδώ
- «Ecovillage, ένας δημιουργικός τρόπος τουρισμού», Envinow, διαθέσιμο εδώ
- «Τι είναι τα οικολογικά χωριά;», Εl.green–ecolog, διαθέσιμο εδώ
