Της Δήμητρας Τσατζαλή,
Οι ναοί σαν αρχιτεκτονήματα ανέκαθεν προκαλούσαν θετικές αντιδράσεις και δημιουργούσαν αισθήματα υπερηφάνειας και θαυμασμού. Ο Παρθενώνας, για παράδειγμα, αποτελεί σύμβολο του ελληνικού πολιτισμού και θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία στον κόσμο και επάξια βρίσκεται στον κατάλογο των παγκόσμιων μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς και υπό την προστασία της UNESCO. Σαν αποτέλεσμα αυτής της αναγνώρισης, τα υπόλοιπα μνημεία αποκτούν χαμηλότερη αξία; Η απάντηση είναι όχι. Ο αριθμός των ναών που φιλοξενεί η Ελλάδα αποδεικνύει ότι οι αρχιτέκτονες εκείνων των περιόδων εργάστηκαν σκληρά για να οικοδομήσουν τα σπουδαία αυτά αρχιτεκτονήματα.
Ανάμεσα σε αυτά τοποθετείται ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες Φιγαλείας, στην Αρκαδία δηλαδή. Είναι ένας αρκετά πρωτότυπος ναός και έχει εξωτερικά και εσωτερικά χαρακτηριστικά που του αποδίδουν αυτή τη λαμπρότητα. Ο περιηγητής Παυσανίας σχολίασε τον ναό και εξέφρασε τον θαυμασμό του. Ενδεικτικό αυτού του θαυμασμού είναι ότι τον τοποθέτησε ως τον δεύτερο καλύτερο ναό, μετά τον ναό στην Τεγέα, στην Πελοπόννησο. Χτίστηκε τον 5ο αιώνα κοντά στο 420-400 π.Χ. Αρχιτέκτονας ήταν ο γνωστός Ικτίνος.
Ο ναός διαθέτει αρχαϊκά χαρακτηριστικά. Μέχρι και ο προσανατολισμός του είναι Β-Ν, κάτι που τον ξεχωρίζει, με σκοπό να έχει και λατρευτικό χαρακτήρα. Η κατασκευή του αποτελείται από τοπικό γκρίζο ασβεστόλιθο, ωστόσο άλλα μέρη είναι φτιαγμένα με την χρήση μαρμάρου. Ποιος είναι ο ρυθμός του ναού; Ο ναός είναι δωρικός, περίπτερος δίστυλος εν παραστάσι με πρόναο, σηκό, άδυτο και οπισθόδομο. Μία εξωτερική ζωφόρος βρισκόταν με μετόπες και τρίγλυφα, ενώ οι εσωτερικές μετόπες έφεραν διάκοσμο. Οι έξι μετόπες είχαν ζωγραφισμένο διάκοσμο, τον Απόλλωνα να επιστρέφει από τις Υπερβόρειες χώρες στον Όλυμπο. Η πιο σημαντική ζωφόρος ήταν η ιωνική, βέβαια. Το υλικό κατασκευής ήταν το μάρμαρο. Στο σηκό ήταν η θέση της και είχε μήκος 31 μ. και αποτελούντο από 23 πλάκες. Αυτές δεν είχαν την ίδια απεικόνιση. Οι 12 είχαν θέμα την Αμαζονομαχία, ενώ οι 11 την Κενταυρομαχία. Αυτός που τις φιλοτέχνησε ήταν ο Παιώνιος, που ανέλαβε και το άγαλμα της Νίκης στην Ολυμπία. Οι πλάκες αυτές, δυστυχώς, εκτίθενται στο Βρετανικό μουσείο μετά τη μεταφορά τους το 1815.
Το ενδιαφέρον αυτού του ναού είναι ότι συνδυάζει με έξυπνο τρόπο και τους τρεις ρυθμούς: τον δωρικό, τον ιωνικό και τον κορινθιακό, καθώς υπήρχε και ένας κορινθιακός κίονας. Το κορινθιακό κιονόκρανο σώζεται και, μάλιστα, θεωρείται και πρότυπο αυτού του ρυθμού. Ένα άλλο στοιχείο που δημιουργούσε πολλές σκέψεις είναι η στέγη στον σηκό. Κάποιοι ερευνητές εξέφρασαν τη θεωρία ότι ίσως να μην στεγαζόταν ο σηκός για να διέρχεται το φως, αλλά έχουν καταλήξει ότι υπήρχε μία στέγη με κεράμωση.
Ο ναός του Επικούριου ήταν πόλος έλξης για τους αρχαιοκάπηλους. Προκλήθηκαν ζημιές και η πιο σοβαρή ήταν στο νότιο μέρος, προκαλώντας καθίζηση και με αποτέλεσμα ένας κίονας να σπάσει. Δεν είναι προσανατολισμένος στα βόρεια, οπότε και έχει γείρει κατά είκοσι μοίρες. Η ζωφόρος εκλάπη. Η κλοπή αυτή έγινε η αιτία, έτσι ώστε να αρχίσουν τα αναστηλωτικά έργα του μνημείου.
Η αναστήλωση ξεκίνησε το 1902 από τον Π. Καββαδία και διήρκησε έξι χρόνια. Το 1965 δέχεται ζημιές, μετά από σεισμό που ταρακούνησε την περιοχή. Ξεκίνησε, επομένως, σωστική επέμβαση, ωστόσο, μόλις έναν χρόνο αργότερα, δέχεται έναν κεραυνό, ο οποίος του προκαλεί εκτεταμένες καταστροφές, με το κτίριο να χάνει την αρχική του μορφή. Το έτος 1970 συστάθηκε επιτροπή ειδικά για τη διάσωση αυτού του έργου, η Επιτροπή Συντήρησης του Ναού του Επικούριου Απόλλωνος (ΕΣΝΕΑ). Έλαβε μία σειρά από σωστικά έργα, όπως προστασία από φυσικές καταστροφές, λ.χ. κεραυνούς και σεισμούς. Το 1997 το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο αποφάσισε να λάβει έργα στερέωσης. Οι πολλές συζητήσεις και πράξεις προσπάθειας να διασωθεί και να διατηρηθεί ο ναός μας αποδεικνύουν έμπρακτα ότι δεν αποτελεί ένα τυχαίο μνημείο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ilia-olympia.org, Ναός Απόλλωνος Επικουρίου Βασσών Φιγαλείας. Διαθέσιμο εδώ
- unesco.org, Ναός Επικούρειου Απόλλωνα. Διαθέσιμο εδώ
