Του Σπύρου Νότη,
Εκτός από τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου, και η Ιρλανδία βρέθηκε εκτεθειμένη στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική λαίλαπα του 2008. Μια χώρα ενταγμένη στο ευρώ, όπως και εμείς, που ήταν η πρώτη που εγκαινίασε την Τρόικα, τα Μνημόνια και τη λιτότητα, βρέθηκε να είναι τα τελευταία χρόνια επίκεντρο αναφοράς για την εκθετική της ανάπτυξη. Πράγματι, το ΑΕΠ της Ιρλανδίας, γνώρισε αύξηση $152bn από το 2008 ($274bn), σε σύνολο $426bn (από τις μόνες χώρες στην Ευρώπη που είχαν ανάπτυξη το 2020 παρά την έλευση του COVID-19).
Αυτό συνετέλεσε στο να μειωθεί δραματικά το χρέος της Ιρλανδίας ως ποσοστό του ΑΕΠ, με αποτέλεσμα οι αμοιβές των εργαζομένων κατάτι υψηλότερες, τα έσοδα του κρατικού προυπολογισμού επαρκή, ακόμη και από μικρούς φορολογικούς συντελεστές κ.λπ. Πρακτικά, οι εργαζόμενοι πλήρους απασχόλησης στην Ιρλανδία έχουν ξεπεράσει τη σήμερον ημέρα αρκετά τα επίπεδα προ κρίσεως, παράλληλα με το ΑΕΠ, με τον μέσο εβδομαδιαίο μισθό να αγγίζει τα 864€. Φυσικό επόμενο, καθότι είναι απότοκο της ανοδικής τάσης του ΑΕΠ, με την ανταγωνιστικότητα των Ιρλανδών εργαζομένων να αγγίζει το 218%. Για να συγκριθούν οι τάξεις μεγέθους, αρκεί να αναφερθεί η ανταγωνιστικότητα των Ελλήνων που δεν ξεπερνά το 70%, όντας στις τελευταίες θέσεις στην ΕΕ. Αυτό, βέβαια, συμβαίνει όχι γιατί η ποιότητα εργασίας των Ιρλανδών είναι καλύτερη εν συγκρίσει με τους Έλληνες, αλλά επειδή οι επενδύσεις στη χώρα μας υπολείπονται σημαντικά. Ακόμη, σχετίζεται και με τη χαμηλή ποιότητα στις υπηρεσίες που προσφέρει η Ελλάδα ως θέσεις εργασίας, αντί για παραγωγικές και υψηλά αμοιβόμενες θέσεις εργασίας που απασχολούνται στην ιρλανδική αγορά. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στα υπόλοιπα οικονομικά μεγέθη, όπου ο πληθωρισμός Μαΐου στην Ιρλανδία έφτασε στο 7,8%, αλλά με εμπορικό ισοζύγιο και ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παγιωμένα θετικό.
Η γενεσιουργός αιτία της κρίσης που επήλθε στην Ιρλανδία ήταν η τερατώδης φούσκα στην αγορά ακινήτων, η οποία κατέρρευσε ύστερα από εκείνη των ΗΠΑ του 2008. Επακόλουθο ήταν να πληγούν ανεπανόρθωτα τόσο τα νοικοκυριά όσο και ο τραπεζικός κλάδος. Σαν κεραυνός εν αιθρία έφτασαν τα νέα από τη σύνοδο του Ντοβίλ, στο πλαίσιο κοινής δημοσιονομικής πειθαρχίας, όπου Μέρκελ και Σαρκοζί συναίνεσαν στο να μην είναι απαραίτητο το άσυλο των επενδυτών σε ενδεχόμενο πιστωτικό γεγονός κρατικών ομολόγων. Ακόμη, ειπώθηκε η ανάγκη να συμμετάσχουν και οι επενδυτές στην διάσωση των χωρών, αίροντας ουσιαστικά την προστασία τους. Οι κερδοσκόποι «έτριβαν τα χέρια τους», ανεβάζοντας μονομιάς τις αποδόσεις των ιρλανδικών τίτλων, ενώ και οι αναλήψεις από τις ιρλανδικές τράπεζες επιταχύνθηκαν με ταχείς ρυθμούς.
Ύστερα από χρόνια, ελήφθη η απόφαση του δικαστηρίου του Δουβλίνου, καταδικάζοντας σε 8 χρόνια φυλάκισης του πρώην CEO της Anglo Irish Bank, Ντέιβιντ Ντραμ, με τις κατηγορίες συνωμοσίας, εξαπάτησης και παραποίηση λογιστικών αποτελεσμάτων κατά την έναρξη της κρίσης στην Ιρλανδία. Με το μαγείρεμα των οικονομικών στοιχείων, κατάφερε να δείχνει μεγάλα αποθεματικά η Anglo Irish, για να φαίνεται ασφαλής, κάτι που δεν ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα. Για την ακρίβεια, ήταν αρκετά εκτεθειμένη στην αμερικανική αγορά, έχοντας στην κατοχή της τοξικά δάνεια και λανθασμένες επιχειρηματικές ενέργειες. Ως είθισται κάποια στιγμή, το όνειρο θα λάμβανε τέλος.
Συνεπώς, το 2009 επετεύχθη η τραπεζική αποτυχία της Anglo Irish, με μαζική φυγή καταθέσεων και ραγδαία πτώση της μετοχής της. Η πτώχευση αυτή, σήμανε τον κώδωνα του κινδύνου στην ιρλανδική κυβέρνηση και ασφαλώς στην ΕΚΤ. Η Anglo Ιrish χρειαζόταν μια συνθήκη έκτακτου κινδύνου, μια σανίδα σωτηρίας, την οποία και έλαβε με κόστος δισεκατομμύρια ευρώ, υπό τον όρο αιχμαλωσίας του ιρλανδικού λαού στην ανέχεια της λιτότητας και των μνημονίων. Το φίδι από την τρύπα, κλήθηκε να βγάλει ο κεντρικός τότε τραπεζίτης της ΕΚΤ, ο οποίος είτε λίγο είτε πολύ εξανάγκασε την ιρλανδική κυβέρνηση να μεταβιβάσει το ιδιωτικό χρέος των τραπεζών στο δημόσιο και να λάβουν και πακέτο διάσωσης (μνημόνιο) $85bn για αυτό.
Η φιλοσοφία του τότε μνημονίου ήταν η απόρριψη υπερφορολόγησης πολυεθνικών επιχειρήσεων, αλλά η εδραίωση της λιτότητας για τους πολίτες της. Θέτοντας βέτο στην αύξηση φορολογικών συντελεστών, η κυβέρνηση ελέω ισχυρής πίεσης, αναγκάστηκε να καταφύγει εντούτοις στη μείωση μισθών και συντάξεων, περιορισμό δημοσίων δαπανών και επενδύσεων, αυξάνοντας μονάχα τον ΦΠΑ στο 23% και άλλους φόρους κατανάλωσης. Έτσι, συμφώνησαν οι δύο μεριές για τον τρόπο με τον οποίο θα αποζημιωθούν οι τραπεζικές ζημίες από τη θυσία των Ιρλανδών πολιτών. To πακέτο των 85 δις ευρώ, περιελάμβανε 22,5 δις ευρώ εκ του EFSM και 22,5 δις ευρώ από το EFSF. Σε αυτό είχαν συνεισφορά με διμερή δάνεια η Δανία, η Σουηδία και η Βρετανία. Τα υπόλοιπα χρήματα που συμπλήρωσαν το πακέτο βρέθηκαν από το ΔΝΤ (γύρω στα 19 δις ευρώ), ενώ τα υπόλοιπα 17,5 δις ευρώ τα χρηματοδότησε η ίδια μέσω των ασφαλιστικών της ταμείων.
Πληθαίνουν οι φωνές από κόλπους του ευρωπαϊκού λόμπι που υποστηρίζουν ότι η πορεία της Ιρλανδίας αντικατοπτρίζει και την επιτυχία της λιτότητας και των μνημονίων. Αντίθετα, η μη επιτυχία της Ελλάδας, επί παραδείγματι, να αναπτυχθεί, οφείλεται κυρίως σε πολιτικούς παράγοντες εφαρμογής του ρυθμιστικού πλαισίου που διέπει τα μνημόνια. Η αλήθεια βρίσκεται πίσω από το πλέγμα της φορολογίας. Ο φόρος εισοδήματος για επιχειρήσεις που διατηρούν επί ιρλανδικού εδάφους την έδρα τους, είναι 12,5%, εν αντιθέσει με την Ελλάδα που έχει φτάσει στο 22%. Χαρακτηριστικά, 15,825% είναι στη Γερμανία και 21% στις ΗΠΑ. Στην ουσία, ελάχιστες χώρες έχουν μικρότερους φορολογικούς συντελεστές, ωστόσο, η γεωγραφική της θέση δημιουργεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Μεγάλες (αμερικανικές λόγω κοινής γλώσσας, πρόσβασης στην αγορά της ΕΕ, χρήσης ευρώ) πολυεθνικές επιχειρήσεις επέλεξαν να μεταφέρουν τις έδρες τους σε ιρλανδικό έδαφος, για να απολαμβάνουν τα φορολογικά οφέλη που προσφέρει. Απόρροια αυτού ήταν η δημιουργία νέων και ποιοτικών θέσεων εργασίας, αύξηση δημοσίων εσόδων κ.λπ.
Η Τρόικα κλείνει την περίοδο παρουσίας της στην Ιρλανδία το 2013, με τη χώρα να στέκεται στα πόδια της και να μπορεί έκτοτε να χρηματοδοτηθεί με χαμηλά επιτόκια από τις χρηματαγορές. Ωστόσο, ήταν υπεύθυνη που εν μία νυκτί αυξήθηκε το δημόσιο χρέος από 30% σε 125%. Βέβαια, αξιοσημείωτη ήταν η αδιαπραγμάτευτη στάση της κυβέρνησης για το φορολογικό. Αυτό γιατί ήξερε πως θα κατέρρεε το επιχειρηματικό της μοντέλο. Πώς, όμως, συμβιβάστηκε η Τρόικα με αυτό; Ασφαλώς γιατί οι πολυεθνικοί όμιλοι που απολάμβαναν τα φορολογικά πλεονεκτήματα ήταν ως επί το πλείστον αμερικανικοί (Apple, Google, Synopsys, Symantec κ.λπ.). Οι διεθνείς αυτοί όμιλοι χρησιμοποιούν το τέχνασμα χρέωσης υποκαταστημάτων ανά την υφήλιο με «δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας», ώστε να μπορέσουν να μεταφέρουν τα κέρδη τους στην Ιρλανδία. Έτσι, μέσω της χαμηλής φορολόγησης (συχνά λιγότερη από 12,5% -μεσοσταθμικά 7,5%- υπολογίζεται λόγω διευκολύνσεων από το κράτος) που υπόκεινται, καταφέρνουν να εμφανίζουν αυξημένα μετά φόρων κέρδη από ό,τι θα είχαν σε άλλες χώρες. Για να είμαστε ακριβείς, όμως, και το κράτος της Ιρλανδίας επωφελείται από τους φόρους που εισπράττει από πολυεθνικές, καθώς καταλαμβάνουν μεγάλο μερίδιο από τα έσοδα του δημοσίου, συμβάλλοντας σημαντικά στη συνεχή αύξηση αυτού.
Η Ιρλανδία για να πετύχει το θαύμα της εξόδου από τα μνημόνια δεν έμεινε αλώβητη. Πάτησε επί των χαμηλότερων εισδοηματικών τάξεων, δίχως να απασχολήσει τις πολυεθνικές, τις αγορές ή την Ευρωζώνη. Έτσι, «έσωσε το τομάρι της» και τις υπό καθεστώς πτώχευσης τράπεζές της. Όλα αυτά, προκειμένου να μην εκτεθούν επενδυτές και τράπεζες που είχαν θέσεις στην Anglo Irish και σε ιρλανδικά χρεόγραφα. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Τίμοθι Γκάιντερ, Υπουργό Οικονομικών της Ιρλανδίας τότε: «Oι υψηλής διαβάθμισης ομολογιούχοι των ιρλανδικών τραπεζών δεν θα πρέπει να “καούν”». Εν τέλει, δεν πρόλαβαν να καούν. Αντιθέτως, ο ιρλανδικός λαός υπέστη ανεπανόρθωτες ηθικές ζημίες, αναγκαζόμενος σε 3 χρόνια σκληρής λιτότητας, μειώσεις μισθών-δημοσίων δαπανών, φτώχεια και αρκετούς Ιρλανδούς (κυρίως νέους) στον δρόμο της μετανάστευσης. Παρόμοιες καταστάσεις με την Ελλάδα και τις χώρες που εντάχθηκαν στο πλαίσιο «ενισχυμένης εποπτείας». Το θέμα δεν είναι αν πετυχαίνει το μοντέλο της λιτότητας, αλλά για ποιους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ιρλανδία, οι αιτίες εξόδου από τα μνημόνια, analyst.gr, διαθέσιμο εδώ
