Του Στυλιανού-Λάμπρου Καραγεώργη,
Την 1η Απριλίου του 1955, εκκινεί ο αντιαποικιακός και ενωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ στην Κύπρο. Από τα τέλη του 1956, ως επίσημη πολιτική της Τουρκίας και των Τουρκοκυπρίων στο Κυπριακό Ζήτημα τίθεται η διχοτόμηση του νησιού, μια ιδέα του καθηγητή Nihat Erim, καθώς η αρχική θέση της Άγκυρας για επιστροφή της Κύπρου στο διάδοχο κράτος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κρίθηκε ανίκανη να προσελκύσει την διεθνή υποστήριξη.
Οι Βρετανοί που ήταν κύριοι του νησιού από το 1878, προς αντιμετώπιση της ΕΟΚΑ είχαν συμμαχήσει με τους Τουρκοκυπρίους, προσλαμβάνοντας μεγάλο αριθμό τους ως επικουρικούς αστυνομικούς. Αναπόφευκτα σε επιθέσεις της ΕΟΚΑ εναντίον κοινών περιπόλων με Βρετανούς στρατιώτες, σκοτώθηκαν και Τουρκοκύπριοι αστυνομικοί. Ως επακόλουθο σε κάθε τέτοιο συμβάν, ομοεθνείς τους ξεχύνονταν από τις τουρκοκυπριακές συνοικίες και υπό την ανοχή των βρετανικών αρχών πυρπολούσαν καταστήματα, κακοποιούσαν ή σκότωναν Ελληνοκύπριους. Αυτή η ένταση ανάμεσα στις δυο κοινότητες εξυπηρετούσε το Λονδίνο, το όποιο πρόβαλλε την αντίδραση της τουρκοκυπριακής κοινότητας, ως δικαιολογία για τη μη ικανοποίηση των ελληνικών αιτημάτων για αυτοδιάθεση των Κυπρίων και Ένωση του νησιού με τη μητροπολιτική Ελλάδα.
Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1958, οι διακοινοτικές σχέσεις επιδεινώθηκαν δραματικά. Στην Τουρκία, ήδη πραγματοποιούνταν διαδηλώσεις με εμπρηστική φρασεολογία εναντίον της Ελλάδος. Στις 7 Ιουνίου, Τουρκοκύπριοι έριξαν βόμβα στο Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών του τουρκικού προξενείου της Λευκωσίας, έχοντας προηγουμένως απομακρύνει έπιπλα και προσωπικό, κάνοντας ακόμα και στους Βρετανούς καταφανές ότι επρόκειτο περί προβοκατόρικης ενέργειας. Την προβοκάτσια παραδεχθήκαν ακόμα και οι ίδιοι οι Τουρκοκύπριοι αργότερα, ωστόσο, αντιγράφοντας τις μεθόδους που είχαν ακολουθήσει οι ομοεθνείς τους στα Σεπτεμβριανά του 1955, εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, είχαν επιτύχει τον σκοπό τους. Αυτός ήταν να προκαταλάβουν το σχέδιο λύσης του Κυπριακού, το οποίο θα παρουσίαζε τις επόμενες ημέρες ο Βρετανός πρωθυπουργός, Harold Macmillan, και να αποδείξουν πως η συμβίωση Ελλήνων και Τούρκων στο νησί ήταν αδύνατη, προς ενίσχυση των διχοτομικών τους σχεδίων. Αμέσως μετά την έκρηξη στο τουρκικό προξενείο, μέλη της μειονότητας ξεχύθηκαν στους δρόμους της Λευκωσίας, προβαίνοντας σε εμπρησμούς, τραυματισμούς και φόνους εις βάρος των Ελληνοκυπρίων και των περιουσιών τους, με τους Βρετανούς να επεμβαίνουν καθυστερημένα.
Μετά την απόρριψη του σχεδίου Macmillan από Αθήνα και Άγκυρα, η ελληνική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή ζήτησε σύγκληση του συμβουλίου του ΝΑΤΟ, προς αντιμετώπιση των τουρκικών βιαιοτήτων στο νησί. Ενδεικτική της βιαιότητας των Τουρκοκυπρίων ήταν η δολοφονία Ελληνοκύπριου δημοτικού υπαλλήλου της Λευκωσίας στις 11 Ιουνίου και η πυρπόληση του ναού του Αγίου Λουκά. Ανάλογες ενέργειες επιχειρήθηκαν και στη Λεμεσό, ωστόσο οι Ελληνοκύπριοι τις αντιμετώπισαν επιτυχώς, αλλά με πολλούς τραυματίες και για τις δυο πλευρές.
Τις επόμενες ημέρες οι επιθέσεις επεκτάθηκαν στις υπόλοιπές πόλεις και σε κάποια μεικτά χωριά. Οι περιστάσεις ανάγκασαν τον ελληνοκυπριακό πληθυσμό να οργανώσει ομάδες αυτοάμυνας, προς αντιμετώπιση των Τουρκοκυπρίων. Αρκετοί Ελληνοκύπριοι, υπό το αίσθημα ανασφάλειας, εγκατέλειψαν τα σπίτια τους στο μεικτό προάστιο της Ομορφίτας στη Λευκωσία, στη συνοικία του Αγίου Αντωνίου στη Λεμεσό, στην κωμόπολη Λεύκα και σε χωριά, όπου ήταν ολιγάριθμοι. Αντίστοιχη κίνηση έγινε και από την πλευρά των Τουρκοκυπρίων, με αποτέλεσμα για πρώτη φορά να συντελείται ένα είδος διχοτόμησης και ίδρυσης τουρκικών δημαρχιών στις συνοικίες της μειονότητας, μετά από κατάληψη επίσημων δημοτικών κτιρίων, υπό την ανοχή των Άγγλων.
Το πιο αιματηρό και αναίτιο επεισόδιο της διακοινοτικής αντιπαράθεσης σημειώθηκε στις 12 Ιουνίου. Εικοσιπέντε Ελληνοκύπριοι από το χωριό Κοντεμενό, έσπευσαν προς βοήθεια συγχωριανών τους, που εμποδίστηκαν από Τουρκοκύπριους στο μεικτό χωριό Σκυλλούρα να γυρίσουν πίσω από τη Λευκωσία. Στον δρόμο συνελήφθησαν από Βρετανούς, οι οποίοι τους οδήγησαν για ανάκριση στο αστυνομικό τμήμα του Γερόλακου. Αφού τους απογύμνωσαν από οποιοδήποτε αιχμηρό αντικείμενο έφεραν, τους άφησαν ελεύθερους, αλλά ο Άγγλος αξιωματικός τους οδήγησε επίτηδες έξω από το αμιγώς τουρκικό χωριό Κιόνελι, δέκα χιλιόμετρα μακριά από το Κοντεμενό. Ενάμιση μίλι βορείως του χωριού, δέχθηκαν επίθεση από διακόσιους Τουρκοκύπριους, που έφεραν ρόπαλα, μαχαίρια και αξίνες. Οκτώ Ελληνοκύπριοι κατακρεουργήθηκαν από τον τουρκικό όχλο και εννέα τραυματίστηκαν σοβαρά. Ακολούθησε νέα διαμαρτυρία της κυβέρνησης των Αθηνών και απειλή για προσφυγή στο Συμβούλιο Ασφαλείας, αν δεν σταματούσαν οι βιαιότητες εις βάρος του ελληνικού στοιχείου της Κύπρου.
Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού συνεχίζονταν οι επιθέσεις των Τουρκοκυπρίων εναντίον αθώων βοσκών, αγροτών, ηλικιωμένων και απομονωμένων ατόμων ελληνικής εθνικότητας. Ο Γεώργιος Γρίβας, αρχηγός της ΕΟΚΑ, που έως τότε δεν είχε διατάξει τη διενέργεια επιθέσεων εναντίον του τουρκικού πληθυσμού, πέρα από ελάχιστους επικουρικούς αστυνομικούς, έδωσε εντολή για σκληρά αντίποινα σε αμάχους, όπου μετά την εξαπόλυσή τους τα θύματα των δύο κοινοτήτων, έως το τέλος του Ιουλίου, ήταν ισάριθμα.
Τον Αύγουστο, οι Τουρκοκύπριοι τερμάτισαν την ένοπλη αντιπαράθεση, καθώς αντιλήφθηκαν ότι αυτή δεν τους συνέφερε, λόγω της αριθμητικής υπεροχής των Ελλήνων της Κύπρου. Είχε προηγηθεί έκκληση από την Αθήνα και την Άγκυρα, αλλά και από τον ίδιο τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο, επικεφαλής της κυπριακής εθναρχίας, για παύση των εχθροπραξιών, την οποία ακολούθησε και η ΕΟΚΑ. Ωστόσο, η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι είχαν εκπληρώσει τον σκοπό τους, πείθοντας τη διεθνή κοινότητα πως οποιαδήποτε λύση στο Κυπριακό απαιτούσε την έγκρισή τους. Παράλληλα, οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές στην Κύπρο είχαν δεχτεί βαρύτατο πλήγμα, προοικονομώντας σε μεγάλο βαθμό τα όσα τραγικά θα συμβούν στο «νησί της Αφροδίτης» μελλοντικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ηλιάδης, Μάνος (2007), Το απόρρητο ημερολόγιο της ΚΥΠ για την Κύπρο, Αθήνα: Εκδόσεις Σιδέρης
- Λάµπρου, Γιάννης Κ. (2008), Ιστορία του Κυπριακού, Τα χρόνια μετά την ανεξαρτησία, 1960-2008, Αθήνα: Εκδόσεις Πάργα
