Της Ελευθερίας Τσιρώνη,
Η σεξουαλική κακοποίηση είναι ένα φαινόμενο διόλου σπάνιο. Αυτό επιβεβαιώνεται από έναν αξιοσημείωτο αριθμό ερευνών (Bursztein et al., 2019; Das et al., 2020; Hu et al., 2018; Smith et al., 2018). Αυτές οι έρευνες είναι εκεί για να μας θυμίσουν πως παρότι η σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων σπανίως έρχεται στα αυτιά μας, και ακόμα πιο σπάνια φτάνει στο σύστημα δικαιοσύνης, δεν παύει να συμβαίνει σε ένα μεγάλο μέρος των παιδιών. Κάποιοι, λοιπόν, μπορεί να αναρωτηθούν: «Αφού οι έρευνες δείχνουν πως η κακοποίηση συμβαίνει τόσο συχνά, γιατί δεν τη βλέπουμε;».
Ο Summit (1983) ήταν από τους πρωτοπόρους που μίλησαν για τα στάδια που παγιδεύουν το παιδί στον φαύλο κύκλο της κακοποίησης και αποτρέπουν κάθε προσπάθεια αποκάλυψης. Το ονόμασε «Σύνδρομο Απόκρυψης της Σεξουαλικής Κακοποίησης», βάσισε τη μελέτη του σε κορίτσια, θύματα κακοποίησης από τον πατέρα τους και τη διέκρινε σε 5 στάδια:
- Μυστικότητα
2. Αβοηθησία
3. Παγίδευση και συμβιβασμός
4. Καθυστερημένη, μη πειστική αποκάλυψη
5. Ανάκληση της αποκάλυψης
- Μυστικότητα: Η μυστικότητα είναι από τα βασικά συστατικά της σεξουαλικής κακοποίησης. Τα παιδιά δεν περιμένουν ότι ένας ενήλικας που εμπιστεύονται θα τα κακοποιήσει σεξουαλικά, παρότι αυτό είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση (Fornari et al., 2018). Οι κακοποιητές έρχονται από μία θέση ισχύος και χρησιμοποιούν αυτήν την ανισορροπία δύναμης, για να πείσουν το παιδί να μην μιλήσει. Από τη στιγμή που τους ζητείται να το κρατήσουν κρυφό, ακόμα και άμα δεν γνωρίζουν τι σημαίνει αυτό που γίνεται, τα παιδιά καταλαβαίνουν ότι είναι κάτι κακό. Η μυστικότητα έχει διπλό ρόλο. Από τη μια τα στιγματίζει, από την άλλη τους προσφέρει μια προσωρινή ελπίδα ότι «όλα θα είναι καλά, άμα δεν το πεις». Ακόμα και όταν το παιδί αποκαλύπτει, πολλές φορές έρχεται αντιμέτωπο με την κριτική των ενηλίκων «Γιατί περίμενες μέχρι τώρα εφόσον συνέβη τόσο παλιά;», «Πώς περιμένεις ότι θα πιστέψω μια τόσο φανταστική ιστορία;» (Summit, 1983, σσ. 181).
- Αβοηθησία: Το παιδί νιώθει αβοηθησία, καθώς συνήθως οι κακοποιητές είναι γνωστά, έμπιστα άτομα (Fornari et al., 2018), από τα οποία οι γονείς του έχουν μάθει ότι είναι εντάξει να δέχεται φροντίδα. Το παιδί δεν έχει καμία δύναμη απέναντι σε αυτήν την προδοσία. Πολλοί κακοποιητές ίσως δικαιολογούν τις πράξεις τους, επειδή ένα έφηβο σώμα μπορεί να είναι αναπτυγμένο ή σκέφτονται «Μα θα μπορούσε να μου πει όχι άμα δεν ήθελε». Στην πραγματικότητα, όμως, ένα παιδί δεν είναι ούτε σεξουαλικώς ελκυστικό ούτε προκαλεί τον κακοποιητή με οποιονδήποτε τρόπο. Κάποιες από τις συνηθέστερες εμπειρίες σεξουαλικής κακοποίησης των παιδιών είναι αυτά να ξυπνάνε από μία πατρική φιγούρα (πατέρας, σύζυγος ή σύντροφος της μητέρας) να τα αγγίζει ή να ξεκινά κάποιου είδους σεξουαλική πράξη (Summit, 1983). Άμα κάτι τέτοιο συμβεί σε έναν ενήλικα, αναμένεται να αρχίζει να φωνάζει για βοήθεια ή να παλεύει να αντισταθεί. Όμως, τα παιδιά σπανίως αντιδρούν έτσι. Στη συντριπτική πλειονότητα απλά το υπομένουν (Fornari et al., 2018). Τα παιδιά δεν έχουν πουθενά να πάνε για να σωθούν. Προσπαθούν να το παίξουν κοιμισμένα, να αλλάξουν θέση ή να τραβήξουν τα σεντόνια. «Τα σεντόνια φαίνεται να έχουν μαγικές ιδιότητες όσον αφορά τα τέρατα, αλλά δε βοηθούν καθόλου με τους ανθρώπους που εισβάλλουν στο σώμα τους». (Summit, 1983, σσ. 183).
- Παγίδευση και συμβιβασμός: Άμα το παιδί δεν ζήτησε βοήθεια από την πρώτη φορά που συνέβη η κακοποίηση, έχει ήδη παγιδευτεί και πιστεύει ότι δεν μπορεί να ξεφύγει. Αυτό ισχύει ακόμα και για παιδιά που θεωρούνται υγιή και ανθεκτικά. Πρέπει να αποδεχτούν τόσο την κακοποίηση όσο και την προδοσία που νιώθουν από τα κοντινά τους άτομα, από τα οποία περίμεναν αγάπη και προστασία, καθώς είναι παγιδευμένα και είναι ο μοναδικός τρόπος να επιβιώσουν. Μερικοί από τους τρόπους αντιμετώπισης που επιλέγουν είναι «η αυτοτιμωρία, η επιλεκτική ανακατασκευή της πραγματικότητας και οι πολλαπλές προσωπικότητες» (Summit, 1983, σσ. 184). Όταν πρόκειται για τον πατέρα, αυτός δίνει σαφείς οδηγίες στο παιδί, ώστε να είναι «καλό», όπως «ευτυχώς που μπορώ να βασιστώ σε σένα, αλλιώς θα έπρεπε να στραφώ στη μικρή σου αδερφή». Έτσι, ο ίδιος κάνει το παιδί να νιώθει ότι πρέπει να συνεχίσει, για να προστατέψει την αδερφή του. Συχνά, ακούγονται και οι φράσεις «αν το μάθαινε ποτέ η μητέρα σου θα πέθαινε», «άμα δεν μπορούσα να βασίζομαι πάνω σου, θα έπρεπε να πηγαίνω σε μπαρ και να ψάχνω άλλες γυναίκες». Με αυτά τα λόγια πείθει το παιδί ότι είναι υπεύθυνο τόσο για τη μητέρα του όσο και για τις πιθανές ατασθαλίες του πατέρα. Τέλος, μπορεί να το απειλήσει ότι «άμα μιλήσεις, θα πάω φυλακή και εσείς στο ορφανοτροφείο». Έτσι, το παιδί παίρνει τον ρόλο του προστάτη της οικογένειας και την ευθύνη η ίδια να μην καταστραφεί (Summit, 1983, σσ. 185). Σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία, «τα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με ένα ηθικό δίλημμα: να συνεχίσουν το ψέμα προκειμένου να κρατήσουν το μυστικό, το οποίο ο κακοποιητής τους έχει πει πως είναι το ύψιστο ιδανικό ή να πούνε την αλήθεια, η οποία θεωρείται το χειρότερο αμάρτημα;» (Summit, 1983, σσ. 185).
- Καθυστερημένη και μη πειστική αποκάλυψη: Συνήθως, η αποκάλυψη γίνεται, όταν οι άμυνες του παιδιού έχουν εξασθενήσει ή όταν μπει στην εφηβεία και αρχίζει να νιώθει την ανάγκη να επαναστατήσει στους γονείς και σε ό,τι το καταπιέζει. Άμα η οικογένεια είναι πολύ καταπιεστική και ο πατέρας είναι ο κακοποιητής, τότε μέσα από τον θυμό μπορεί να αναδυθεί η αποκάλυψη (Summit, 1983). Η κοινή άποψη ότι η μητέρα σίγουρα θα γνώριζε για την κακοποίηση που μπορεί να συμβαίνει από τον πατέρα στην κόρη σπανίως αληθεύει. Όταν η κόρη αποκαλύπτει κάτι τέτοιο στη μητέρα, αυτή αντιμετωπίζει μία σύγκρουση «είτε το παιδί έκανε κάτι για να αξίζει την τιμωρία του πατέρα, είτε ο πατέρας είναι κακός και υπερβολικά τιμωριτικός. Είτε το παιδί λέει ψέματα, είτε ο πατέρας δεν είναι άξιος εμπιστοσύνης». Το βάρος της αποδοχής αυτής της σκληρής πραγματικότητας μπορεί να είναι αβάσταχτο, ώστε να το αντέξει μία μητέρα (Summit, 1983, σσ. 187).
- Ανάκληση: «Είναι πολύ πιθανό το παιδί να αποσύρει οτιδήποτε λέει». Μην ξεχνάμε ότι το παιδί είχε καταστεί υπεύθυνο να παραμείνει σιωπηλό για το καλό της οικογένειάς του. Πολλές φορές έχει να αντιμετωπίσει την αρνητική στάση της οικογένειας και ειδικά της μητέρας: «Γιατί επιμένεις σε αυτές τις απαίσιες ιστορίες για τον πατέρα σου; Άμα τον στείλεις φυλακή δεν θα είμαστε οικογένεια άλλο πια, θα καταλήξουμε στην πρόνοια χωρίς μέρος να μείνουμε. Έτσι θες να καταλήξουμε;» (Summit, 1983, σσ. 188). Ένα παράδειγμα ανάκλησης είναι το εξής: «Ήμουν πολύ θυμωμένη με τον πατέρα μου, επειδή με τιμώρησε. Με χτύπησε και είπε ότι δε μου επιτρέπει να ξαναδώ το αγόρι μου. Πάντα ήμουν άτακτη και έμπλεκα συνέχεια σε μπελάδες. Ο μπαμπάς είχε κάθε λόγο να είναι θυμωμένος μαζί μου. Αλλά και εγώ ήμουν τόσο θυμωμένη, είχα την ανάγκη να φύγω από το σπίτι. Για αυτό σκαρφίστηκα αυτήν την ιστορία ότι είχαμε σεξουαλικές επαφές. Δεν ήθελα να δημιουργήσω τέτοιο θέμα» (Summit, 1983, σσ. 185).
Έτσι, τα παιδιά που βιώνουν σεξουαλική κακοποίηση δεν αναμένεται να έχουν τις ίδιες αντιδράσεις με τους ενηλίκους και μπαίνοντας σε αυτήν την κατάσταση είναι πιθανό να εγκλωβιστούν, κάτι που πρέπει να θεωρείται λογικό και όχι να κρίνονται με βάση τη συμπεριφορά των ενηλίκων. Αυτές οι έρευνες συμβάλλουν στο να αποδείξουν στην κοινή γνώμη (παρότι θα έπρεπε να είναι αυτονόητο) πως τα παιδιά είναι λογικό να παγιδεύονται, να νιώθουν πως το να κρατήσουν μυστικό είναι η μοναδική επιλογή και το ότι υπομένουν την κατάσταση δεν αποτελεί, σε καμία περίπτωση, τεκμήριο ευθύνης για την κακοποίηση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Bursztein, E., Bright, T., Clarke, E., DeLaune, M., Elifff, D. M., Hsu, N., Olson, L., Shehan, J., Thakur, M., & Thomas, K. (2019). Rethinking the Detection of Child Sexual Abuse Imagery on the Internet. The World Wide Web Conference on – WWW ’19. Διαθέσιμο εδώ
- Das, S., Sharma, De, A., N., Sinha, S., Dutta, A., & Nanda, S. (2020). Sexual abuse in children and relevance of pocso act—A report of four Cases. Indian Journal of Dermatology, 65(1), 74. Διαθέσιμο εδώ
- Fornari, L. F., Sakata-So, K. N., Egry, E. Y., & Fonseca, R. M. G. S. da.(2018). Gender and generation perspectives in the narratives of sexually abused women in childhood. Revista Latino-Americana de Enfermagem, 26. Διαθέσιμο εδώ
- Hu, M.-H., Huang, G.-S., Huang, J.-L., Wu, C.-T., Chao, A.-S., Lo, F.-S., & Wu, H.-P. (2018). Clinical characteristic and risk factors of recurrent sexual abuse and delayed reported sexual abuse in childhood. Medicine, 97(14), e0236. Διαθέσιμο εδώ
- Smith, T. D., Raman, S. R., Madigan, S., Waldman, J., & Shouldice, M. (2018). Anogenital Findings in 3569 Pediatric Examinations for Sexual Abuse/Assault. Journal of Pediatric and Adolescent Gynecology, 31(2), 79–83. Διαθέσιμο εδώ
- Summit, R. C. (1983). The child sexual abuse accomodation syndrome. Child Abuse & Neglect, 7(2), 177–193. Διαθέσιμο εδώ
