Οι τουρκικές αξιώσεις στην Ανατολική Μεσόγειο και το «Ελληνικό Παράδοξο»

Του Λάμπρου Κερασμάνη, 

Καθώς οι τουρκικές διεκδικήσεις στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου αυξάνονται και ενώ ο εγχώριος και ο διεθνής τύπος μεταδίδουν και αναλύουν συνεχώς τις, από επίσημα και μη χείλη, μαξιμαλιστικές διαθέσεις της Τουρκίας, στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με αυτό που ονομάζεται «Ελληνικό Παράδοξο» και με ποιες κινήσεις έχουμε φτάσει σε αυτό. Η ιστορικότητα της χρήσης της διεθνούς πρακτικής για τη χάραξη θαλασσίων συνόρων δύναται από μόνη της να αναδείξει μεγάλο μέρος της προβληματικής του χώρου και της φύσης αυτού.

Αναλύοντας τον παραπάνω πίνακα, παρατηρούμε τους κύριους σταθμούς εξέλιξης της ελληνικής κυριαρχίας, των κυριαρχικών δικαιωμάτων και αρμοδιοτήτων, ως αποτέλεσμα ειρηνικών πράξεων, μονομερώς, διμερώς ή πολυμερώς. Εξ ου και στον πίνακα δε συμπεριλαμβάνονται αλλαγές συνοριακού καθεστώτος, που έπονται συρράξεων ή είναι παράγωγα συμβάσεων που προέκυψαν στο πέρας αυτών.

Αρχικώς το 1931, έχοντας αιγιαλίτιδα εύρους 3ν.μ. η Ελλάδα αποφάσισε, για λόγους εθνικής ασφάλειας, να επεκτείνει τα εναέρια σύνορά της σε εύρος 10ν.μ. για τις ανάγκες αστυνόμευσης του εναερίου χώρου. Εμπνευστής της κίνησης αυτής ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Αργότερα εντός της ίδιας δεκαετίας, ο Αναγκαστικός Νόμος 230/1936 διπλασίασε το εύρος της χωρικής θάλασσας. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφέρουμε την τοποθέτηση του καθηγητού Ιωάννη Σπυρόπουλου (μονίμου δικαστή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης), ο οποίος το 1930 υποστήριξε ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να παραμείνει στο όριο των 3ν.μ. Αιγιαλίτιδας Ζώνης, ώστε να διασφαλίσει το εύρος της ανοικτής θάλασσας, με αντίστοιχο περιορισμό των δικαιωμάτων του παρακτίου κράτους προς όφελος, όμως, της ποντοπόρου ελληνικής ναυτιλίας.

Ασυμβατότητα Θαλασσίων και Εναερίων Συνόρων

Όπως προκύπτει από τον πίνακα, υπάρχει μια ασυμβατότητα μεταξύ του Εθνικού Εναερίου Χώρου και της Αιγιαλίτιδας Ζώνης, φαινόμενο εξαιρετικά σπάνιο (αν όχι μοναδικό) στις μέρες μας. Ενώ, στο Αιγαίο έχουμε Αιγιαλίτιδα Ζώνη των 6ν.μ, παράλληλα έχουμε εθνικό εναέριο χώρο στα 10ν.μ., πράγμα, όμως, μη παράνομο. Δεν υπάρχουν πουθενά διατάξεις που να επιβάλλουν την ταύτιση των δυο αυτών ζωνών. Το βέβαιο είναι πως τα κράτη που αναπτύσσουν την Αιγιαλίτιδα Ζώνη τους, εκ του γεγονότος αυτού και μόνο, υπεράνω της ζώνης έχουν τον εθνικό τους εναέριο χώρο υποχρεωτικά. Όμως, ουδείς κανόνας δικαίου υποχρεώνει στην ανάπτυξη του εθνικού εναερίου χώρου αποκλειστικά σε περιοχές με υποκείμενη Αιγιαλίτιδα.

Όπως δηλώνει ο καθηγητής Άγγελος Γιόκαρης, «Σύνορα του κράτους είναι και ο εθνικός εναέριος χώρος, εναέριος χώρος που αποτελεί αυτοτελές συστατικό στοιχείο της εδαφικής επικράτειας, για τον οποίο δεν υπάρχει, γενικά, αποδεκτός ορισμός στη Σύμβαση του Σικάγο, ούτε σε άλλο διεθνές κείμενο, και του οποίου το διεθνές νομικό καθεστώς δεν συμπίπτει με εκείνο της υποκείμενης θαλάσσιας έκτασης…. Ο εναέριος χώρος, συνεπώς, υπεράνω της υποκείμενης θάλασσας, διατηρεί την ατομικότητά του και την ιδιαιτερότητά του και δεν είναι δυνατόν να θεωρηθεί παράρτημα της υποκείμενης θαλάσσιας έκτασης».

Ασφαλώς, η Τουρκική Δημοκρατία επενδύει σε αυτή την ασυμβατότητα προσπαθώντας να αποδομήσει τα δικαιώματα της Ελλάδος στον συγκεκριμένο χώρο μέσω του «δικαίου του επιμελέστερου», δηλαδή αποπειράται να δημιουργήσει μια αναλογία χρησικτησίας από το ιδιωτικό δίκαιο στο Δημόσιο Διεθνές, πράγμα παράνομο, ανυπόστατο και αντισυμβατικό.

Ερχόμενοι στα πιο πρόσφατα γεγονότα, με την εμφάνιση του Συμφώνου Οριοθέτησης Α.Ο.Ζ. μεταξύ Λιβύης και Τουρκίας, όπως αποδίδεται στην παραπάνω εικόνα, η Ελληνική Δημοκρατία βρέθηκε σε επικίνδυνη θέση. Για μια σειρά παραγόντων, όπως το τουρκικό “Casus Belli”, το κλίμα ανύπαρκτης περιφερειακής συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο, τις ανάγκες της ποντοπόρου ναυτιλίας διερχόμενης του Αιγαίου κ.ο.κ, ουδέποτε αξιοποιήθηκαν οι πρόνοιες της UNCLOS III από την Ελλάδα. Βλέποντας τις τουρκικές διεκδικήσεις, τα ελληνικά όργανα εξωτερικής πολιτικής κινητοποιήθηκαν και σε σύντομο χρονικό διάστημα παρήγαγαν καρπούς διμερούς συνεργασίας τόσο με τη γειτονική Ιταλία όσο και με την Αίγυπτο. Πλέον, η Ελλάδα οριοθέτησε και κύρωσε Α.Ο.Ζ. με τα δύο προαναφερθέντα κράτη, ενώ έπεται και η οριοθέτηση με την Αλβανία. Παράλληλα, επέκτεινε τα χωρικά της ύδατα στα 12ν.μ. από τις Γραμμές Βάσης στην περιοχή του Ιωνίου Πελάγους.

Όλες αυτές οι κινήσεις, η πολυμερής διπλωματία και η συμμετοχή της σε Διεθνείς Οργανισμούς, αποτελούν τα ειρηνικά εργαλεία που χρησιμοποιεί η Ελλάδα για να θωρακιστεί έναντι των τουρκικών διεκδικήσεων του δόγματος της Γαλάζιας Πατρίδας. Στην απόπειρά μας να αιτιολογήσουμε τη ραγδαία αύξηση έκφρασης των εν λόγω διεκδικήσεων, πρέπει να διακρίνουμε δύο σημαντικά δεδομένα. Αρχικά, η Τουρκική Δημοκρατία διαδραματίζει διαμεσολαβητικό ρόλο στο ουκρανικό ζήτημα, πράγμα που της προσδίδει μια ιδιότυπη διεθνή ακτινοβολία ειρηνοποιού. Δεύτερον, βρίσκεται σε προεκλογική περίοδο, όπου οι εκάστοτε υποψήφιοι δημοσίων αξιωμάτων αντλούν δημοτικότητα μέσω μαξιμαλιστικών δηλώσεων και δημιουργίας ενός κλίματος φανατισμού της λαϊκής βάσης. Τέλος, με την Κύπρο τεμαχισμένη εδώ και 38 έτη, η τουρκική απειλή, ακόμα και αν η έντασή της είναι προϊόν προεκλογικών ακροβατισμών, σε καμία περίπτωση δε θα έπρεπε να θεωρηθεί αναξιόπιστη.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Γιόκαρης, Α., Κυριακόπουλους, Γ., «Διεθνές Δίκαιο Εναερίου Χώρου», Νομική Βιβλιοθήκη, 1η έκδοση, 2013
• 50 χρόνια τουρκικού επεκτατισμού μέσα σε 16 χάρτες, Βασίλης Νέδος, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ