Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Το Βυζάντιο είναι μια ιδιαίτερα παρεξηγημένη περίοδος. Αν δεν ασχολείται κανείς επισταμένως και λόγω κάποιου προσωπικού ενδιαφέροντος με αυτήν την εποχή, το πιθανότερο είναι ότι η μόνη του επαφή με τη Βυζαντινή Ιστορία είναι κάτι πυκνογραμμένα σχολικά βιβλία, τα οποία περισσότερο έχουν τη δυνατότητα να κάνουν τον μέσο άνθρωπο να μισήσει το αντικείμενο, παρά να το καταστήσουν ελκυστικό και ενδιαφέρον. Όμως, η Ιστορία από μόνη της δεν εκφράζει μόνο τα μεγάλα γεγονότα που όλοι μάθαμε για τη σημασία τους, αλλά και τη ζωή των ανθρώπων που βρέθηκαν στο πλαίσιο των μεγάλων αλλαγών, που βίωσαν τα γεγονότα και προσπάθησαν μέσα σε αυτά να ζήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Μια τέτοια ιστορία μάς αφηγείται το βιβλίο του Ισίδωρου Ζουργού, Περί της εαυτού ψυχής, το οποίο οι ενδιαφερόμενοι αναγνώστες μπορούν να αναζητήσουν από τις Εκδόσεις Πατάκη. Πριν, όμως, από όλα τα άλλα, ας γνωρίσουμε τον συγγραφέα. Γεννημένος το 1964 στη Θεσσαλονίκη, ο Ισίδωρος Ζουργός είναι ένας από τους πιο πολυδιαβασμένους σύγχρονους δημιουργούς. Στο παρελθόν έχει γράψει σε περιοδικά, δημοσιεύοντας ποιήματα και πεζά, ενώ, παράλληλα, εργάζεται ως δάσκαλος στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Πολλά από τα έργα του είναι σίγουρα γνωστά στους φίλους του βιβλίου, καθώς έχουν επανακυκλοφορήσει και αγαπηθεί ιδιαίτερα από το αναγνωστικό κοινό. Πριν από το μυθιστόρημα αυτό, είχε επίσης εκδώσει τα: Φράουστ (Λιβάνης, 1995/Πατάκης, 2010), Αποσπάσματα από το βιβλίο του ωκεανού (Πατάκης, 2000/2007), Η ψίχα εκείνου του καλοκαιριού (Πατάκης, 2002/2010), Στη σκιά της πεταλούδας (Πατάκης, 2005), Η αηδονόπιτα (Πατάκης, 2008), Ανεμώλια (Πατάκης, 2011-Βραβείο Αναγνωστών ΕΚΕΒΙ).
Στο μυθιστόρημα που κρατάμε σήμερα στα χέρια μας, ο συγγραφέας αφηγείται την ιστορία μέσα από τα μάτια του Σταυρακίου Κλαδά, ενός νοταρίου, ο οποίος το 1144, στα 80 πια χρόνια του, αποφασίζει να γράψει για τη ζωή του. Η χρονιά δεν είναι, φυσικά, καθόλου τυχαία. Το Βυζάντιο βρίσκεται ήδη σε περίοδο παρακμής και έχουν προηγηθεί ουκ ολίγα ανησυχητικά γεγονότα, όπως η ταπεινωτική ήττα στο Ματζικέρτ. Παρόλα αυτά, το βιβλίο αυτό δεν επικεντρώνεται στα πολιτικά γεγονότα, τα οποία ήταν πάντα άφθονα στο Βυζάντιο και δεν στερούνταν ούτε ενδιαφέροντος αλλά ούτε και ίντριγκας, αλλά κυρίως διεξάγεται στον κόσμο των πνευματικών ανθρώπων της εποχής.
Από την αφήγηση του Κλαδά μαθαίνουμε ότι ο ίδιος κατάγεται από το Δορύλαιο, όπου οι γονείς του σκοτώθηκαν όταν ήταν σε νεαρή ηλικία. Μαζί με τα αδέλφια του, τον Θεοφύλακτο και τον Ιωάννη, ο ήρωας αναγκάζεται να φύγει από την ιδιαίτερη πατρίδα του. Η τύχη του τον φέρνει στη Μονή Στουδίου, όπου μαθαίνει γράμματα και γίνεται αντιγραφέας. Είναι γνωστό ότι από τους γραφείς εκείνης της περιόδου έχουν διασωθεί πολλά κείμενα, καθώς τα μοναστήρια αποτέλεσαν πνευματικούς και πολιτιστικούς χώρους.
Ο Σταυράκιος θα γνωριστεί με τον Μιχαήλ Ψελλό, που παρουσιάζεται σαν ένας ιδιαίτερα αντισυμβατικός διανοούμενος, και μέσα από τις δυνατότητες που έδινε τότε η ικανότητα να χειρίζεται κανείς τον γραπτό λόγο, θα βρεθεί σε διάφορες θέσεις της Αυτοκρατορίας, πάντα με αφοσίωση στο έργο που του έχει ανατεθεί, εργατικότητα και μια δοτική προσέγγιση στους άλλους ανθρώπους. Ο Σταυράκιος, όμως, πέρα από τις κοσμικές αναζητήσεις του, έχει και πιο πνευματικές, καθώς στο βιβλίο ιδιαίτερη θέση έχει η περιπέτειά του με στόχο να αποσπάσει το θρυλικό έργο Περί Ωκεανού, που αποδίδεται στον Πυθέα. Αυτή του η αναζήτηση τον κάνει να εγκαταλείψει τη Μονή και γίνεται καταλύτης για τη μετέπειτα ζωή του.
Μέσα από την ιστορία του Σταυρακίου Κλαδά, ο αναγνώστης εντάσσεται αβίαστα σε μια εικόνα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας της περιόδου, την οποία ο Ζουργός έχει καταφέρει να παρουσιάσει τόσο ολοκληρωμένα, που είναι σαν να επιτρέπει στον αναγνώστη να κάνει μια νοητή «βουτιά» στον κόσμο της εποχής και να τον βιώσει μαζί με τους ήρωες. Οι χαρακτήρες είναι αληθοφανείς, οι διάλογοι ιδιαίτερα άμεσοι και γλαφυροί, και ακόμη και τα δευτερεύοντα πρόσωπα φέρνουν κάτι ενδιαφέρον στην πλοκή και δίνουν την αίσθηση ότι έχουν γραφεί με ιδιαίτερη προσοχή στη λεπτομέρεια, και όχι με διεκπεραιωτικό τρόπο.
Η αναζήτηση του ήρωα σε όλη του τη ζωή, τα ιστορικά γεγονότα που εμπλέκονται άλλοτε εύθυμα και άλλοτε τραγικά με τις ζωές των καθημερινών ανθρώπων, αλλά και η αιώνια πάλη με τα συναισθήματα και τον ίδιο μας τον εαυτό φέρνουν τους ήρωες του Ζουργού τόσο κοντά μας, ώστε σχεδόν κάπου τους ξέρουμε. Είτε αγαπάτε την Ιστορία είτε όχι αρκεί να αγαπάτε ένα καλό βιβλίο, και το συγκεκριμένο θα είναι μια αξιόλογη προσθήκη στη βιβλιοθήκη σας –εμείς πάντως, το διαβάσαμε και σας το προτείνουμε!
