Του Γεράσιμου Αυγερινού,
Συθέμελες αναταράξεις και εκνευρισμό έχει προκαλέσει, για άλλη μια φορά, στις Βρυξέλλες ο εκκεντρικός Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας με το συντηρητικό κόμμα, Boris Johnson. Σύμφωνα με δημοσίευμα της Ιταλικής εφημερίδας Corriere della Sera, ο θιασώτης και υλοποιητής του Brexit φαίνεται να πρότεινε τη συγκρότηση μιας «Ευρωπαϊκής Κοινοπολιτείας», υπό την αιγίδα του Ηνωμένου Βασιλείου, με τη συμμετοχή της Ουκρανίας, της Πολωνίας, της Λετονίας και της Λιθουανίας, και σε μεταγενέστερο στάδιο της Τουρκίας.
Ο εν λόγω σχηματισμός, που εν πρώτοις ερμηνεύεται ως απόπειρα παράκαμψης της Ε.Ε., προτείνεται να περιλαμβάνει συνεργασία στους τομείς της οικονομίας και της άμυνας, χωρίς προοπτική πολιτικής ολοκλήρωσης, αφού εκτιμάται ότι στόχος του Βρετανού Πρωθυπουργού δεν είναι άλλος από την προσέλκυση κρατών που, αν και ασπάζονται τον οικονομικό φιλελευθερισμό, εντούτοις ανησυχούν για την «αλλοίωση» της εθνικής κυριαρχίας τους, τουλάχιστον με τον τρόπο που αυτή εκλαμβανόταν παραδοσιακά μέχρι το μέσον του 20ού αιώνα.
Στην κατεύθυνση αυτή, μάλιστα, έχει συμβάλλει και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η οποία δημιουργεί φόβο περαιτέρω αποσταθεροποίησης μιας ήδη ευαίσθητης περιοχής στη «μπαρουταποθήκη της Ευρώπης», ενώ η πρόταση αυτή συναρτάται και με την αντίληψη του Johnson για τον πόλεμο στην Ουκρανία, ως μια πάλη του αυταρχισμού με τη δημοκρατία. Ωστόσο, η εισήγηση αυτή θέτει ενώπιον της Ε.Ε. μείζονα υπαρξιακά διακυβεύματα, τα οποία θυμίζουν τις παραδοσιακές επιφυλάξεις της Αγγλίας απέναντι στο Ενωσιακό Οικοδόμημα και ανασύρουν μνήμες από τις δεκαετίες του ’60 και του ’80…
Μετά το πολιτικό και οικονομικό θρίλερ του Brexit, την ασφυκτική πίεση στο σύστημα υγείας από τον υπερπολλαπλασιασμό των λοιμώξεων COVID, αλλά και τις δημοσιονομικές συνέπειες της πανδημίας, η Βρετανία βρίσκεται ενώπιον ενός κόσμου που αλλάζει ριζικά. Η υπογραφή του AUKUS μετατόπισε το στρατηγικό βάρος της παγκόσμιας ασφάλειας στον Ειρηνικό, ενώ η εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων προς τις Η.Π.Α. και την Αγγλία (την οποία επί χρόνια η Γαλλία θεωρούσε δούρειο ίππο των Αμερικάνων, για να παρεισφρήσουν στα ζητήματα λειτουργίας της τότε ΕΟΚ, μέσω των ειδικών εμπορικών προνομίων και της οικονομικής εξάρτησης των Βρετανών από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού) είχε ήδη λαβωθεί, μετά την αποχώρηση από το Αφγανιστάν.
Κατά συνέπεια, στην Ευρώπη έχει αναβιώσει η συζήτηση περί της στρατηγικής αυτονομίας, την οποία επικαλείται συστηματικά ο Γάλλος Πρόεδρος Emmanuel Macron, σε μια προσπάθεια αναβίωσης του γαλλογερμανικού άξονα, αλλά και ευρύτερα της απόκτησης μιας ηγετικής θέσης στο ενωσιακό σύστημα. Καθίσταται, λοιπόν, σαφές ότι, μετά την αποχώρηση από την Ε.Ε., ο Jonson επιθυμεί την αποκατάσταση της Αγγλίας ως κεντρικής γεωπολιτικής δύναμης στην ευρωπαϊκή ήπειρο, ενώ θα έχει οικονομικά οφέλη ως προς τις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές της χώρας του, οι οποίες υπέστησαν σοβαρό πλήγμα από το BREXIT και, φυσικά, αυξάνει τον ρόλο της Αγγλίας στην Ανατολική Ευρώπη, εν όψει του εκδηλούμενου ρωσικού επεκτατισμού.
Η ιδέα της στρατηγικής αυτονομίας θα υλοποιούταν μέσω του σχεδίου Πλεβέν για τη συγκρότηση της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας, την οποία είχαν εισηγηθεί οι Γάλλοι, ώστε να αποτρέψουν τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας, ο οποίος προωθείτο από τις Η.Π.Α., δεσπόζοντος του Ψυχρού Πολέμου. Ωστόσο, η Γαλλική Βουλή ήταν αυτή που απέρριψε το σχέδιο, μέσα από μια ετερόκλητη συμμαχία κεντροδεξιών, οι οποίοι διαφωνούσαν με την εκχώρηση περαιτέρω εθνικής κυριαρχίας στα νεοσύστατα τότε ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, με το γαλλικό κομμουνιστικό κόμμα, το οποίο εκτιμούσε ότι η εν λόγω ενέργεια θα εκλαμβανόταν από την ΕΣΣΔ ως επιθετική κίνηση.
Στο διάστημα που ακολούθησε, η Αγγλία, η οποία είχε επιλέξει να εστιάσει στην Κοινοπολιτεία της, δημιούργησε την πρωτοβουλία των ΕΦΤΑ, ώστε να προωθήσει οικονομική συνεργασία με ευρωπαϊκά κράτη, χωρίς να δεσμεύεται για εμβάθυνση στην πολιτική συνεργασία και κοινό δασμολόγιο, ιστορική συνθήκη, την οποία πολλοί παραλληλίζουν με τη σημερινή πρόταση περί «Ευρωπαϊκής Κοινοπολιτείας», η οποία ευνοεί τη Βρετανία, χωρίς, όμως, να δημιουργεί συντεταγμένη συμβίωση και συνδιάθεση. Παρόμοια θα έμενε η στάση της Βρετανίας κατά την είσοδό της στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, μετά την αποτυχία των ΕΦΤΑ και την υποτίμηση της λίρας, όταν η Βρετανία καθ’ όλη τη διάρκεια της ευρωπαϊκής της πορείας προέκρινε τον διακυβερνητισμό έναντι του κοινοτισμού, εμποδίζοντας την περισσότερη Ευρώπη, ειδικά σε τομείς όπως η ΚΕΠΠΑ.
Κορυφαία στιγμή αυτής της διακυβερνητικής προσέγγισης υπήρξε η διάσκεψη για τον προϋπολογισμό, που οδήγησε στο θρίλερ των διαπραγματεύσεων για την αναθεώρηση της Συνθήκης της Ρώμης, με τον γαλλογερμανικό άξονα (Mitterand-Kohl) συνασπισμένο απέναντι στη Margaret Thatcher, η οποία θεωρούσε ότι η εκχώρηση εξουσιών στο Κοινοβούλιο και την Επιτροπή συνιστούσε αφυδάτωση της εθνικής κυριαρχίας. Μάλιστα, όσον αφορά την τελευταία δεκαετία, η Αγγλία είχε προβάλλει ρήτρα αυτοεξαίρεσης στη δήλωση 17 περί υπεροχής του ενωσιακού δικαίου, ενώ διαπραγματεύτηκε ειδικό πακέτο μέτρων σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων από χώρες του τελευταίου κύματος διεύρυνσης.
Τα ιδιότυπα αυτά μοτίβα σχέσεων Ηνωμένου Βασιλείου-Ε.Ε. δείχνουν να επανέρχονται, μέσω της ιδέας περί «Ευρωπαϊκής Κοινοπολιτείας», αφού η Μεγάλη Βρετανία προσπαθεί να παρακάμψει την Ε.Ε. και να δημιουργήσει νέες οικονομικές δραστηριότητες στην ηπειρωτική Ευρώπη. Ωστόσο, η Ε.Ε. δεν μπορεί να αγνοήσει αυτή την κίνηση, αλλά μόνο μέσω μιας εμβαθυμένης πολιτικής συνοχής μπορεί να προχωρήσει προς μια ισχυρότερη και στενότερη Ένωση που να μπορεί να ανταποκριθεί στις εξωτερικές συνθήκες ενός κόσμου που αλλάζει άρδην μετά τη ρωσική εισβολή.
Σε αυτή την κατεύθυνση ξεκινά ο διάλογος για την αναθεώρηση της Συνθήκης της Λισαβώνας και τίθεται μια ιστορική ευκαιρία για τον εκδημοκρατισμό της Ένωσης και την ενίσχυση των αντανακλαστικών μηχανισμών προς τις διεθνείς κρίσεις. Μετά την προδοσία του Αφγανιστάν, η ρωσική εισβολή δίνει μια στιγμή συσπείρωσης, όπου κατάφεραν να συμφωνηθούν σκληροπυρηνικές κυρώσεις και μόνο τώρα μπορεί να εκτιμηθεί δεόντως η στενότερη πολιτική ένωση του συντεταγμένου βίου, την οποία η Βρετανία απέρριψε και προσπαθεί τώρα να παρακάμψει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Πρόταση Μπ. Τζόνσον για ευρωσυμμαχία με συμμετοχή Ουκρανίας και Τουρκίας», Η Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
- Επ. Κ. Στεφάνου, Το σύστημα διακυβέρνησης της ΕΕ, Νομική Βιβλιοθήκη
- “Boris Johnson is using Ukraine crisis to launch a British comeback in Europe”, theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
- “Autonomie stratégique : l’UE doit-elle se « libérer » de sa dépendance à l’égard des Etats-Unis?”, euractiv.com, διαθέσιμο εδώ
