Του Νίκου Μελιτσιώτη,
Λίγο πριν τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το 323 π.Χ., το βασίλειό του εκτεινόταν από τη Μακεδονία μέχρι την Ινδία. Βέβαια, το γεγονός πως ο Αλέξανδρος δεν όρισε έναν και μοναδικό διάδοχο για το αχανές βασίλειό του, σύντομα έφερε τριβές μεταξύ των αξιωματούχων και των στρατηγών του, για το ποιος ήταν «δίκαιο» να κυβερνήσει τη Μακεδονία και την υπόλοιπη αυτοκρατορία του. Οι τριβές σύντομα μετατράπηκαν σε πολεμικές συγκρούσεις, οι οποίες έμειναν γνωστές ως «Οι Πόλεμοι των Διαδόχων». Μέσα από πολύνεκρες αναμετρήσεις, το πάλαι ποτέ ενιαίο κράτους του μεγάλου στρατηλάτη διαιρέθηκε σε μικρότερα βασίλεια, τα οποία διοικούντο πλέον από τους στρατηγούς του.
Οι Σελευκίδες, μετά την ήττα που υπέστησαν στον πόλεμο με τους Ρωμαίους, δεν περιλάμβαναν στα σχέδιά τους μια νέα σύγκρουση με τους Πτολεμαίους. Η βαριά φορολογία που τους επιβλήθηκε μέσα από τη συνθήκη της Απάμειας, το 188 π.Χ., έφερε σε μεγάλη οικονομική δυσχέρεια το κράτος και περιόρισε τις δαπάνες. Διατηρώντας τον έλεγχο της Κοίλης Συρίας, μετά την κατάληψή της από τους Πτολεμαίους κατά τον Ε΄ Συριακό Πόλεμο, ήταν πλέον συγκεντρωμένοι στην κατάπνιξη της ανόδου της Αυτοκρατορίας των Πάρθων στα Ανατολικά, η άνοδος της οποίας έθετε σε κίνδυνο την ακεραιότητα του βασιλείου.
Ούτε στην Αίγυπτο, στο Πτολεμαϊκό βασίλειο, η κατάσταση ήταν ομαλή. Οι διαμάχες στο εσωτερικό του κράτους εντείνονταν, η μοναρχία αποδυναμωνόταν και η επιρροή των ευγενών, που έδρευαν στην Αλεξάνδρεια, αυξανόταν. Επιπροσθέτως, αναπτύσσονταν αυτονομιστικά κινήματα των αυτοχθόνων στο εσωτερικό της Αιγύπτου. Μέσα σε αυτό το αβέβαιο κλίμα, ο Πτολεμαίος Ε΄, ηγεμόνας του βασιλείου, σχεδίαζε να επιβάλει έκτακτη φορολογία, προκειμένου να εκκινήσει πόλεμο εναντίον των Σελευκιδών και του ηγεμόνα του βασιλείου, Αντιόχου Δ΄. Ο αιφνίδιος θάνατός του, το 180 π.Χ., πιθανόν από δηλητηρίαση προερχόμενη από φιλικό χέρι, ματαίωσε τα σχέδιά του.
Τη θέση του, ως επίτροπος, πήρε η σύζυγός του, Κλεοπάτρα Α΄, η οποία απέφυγε τη διεξαγωγή πολέμου. Διάδοχος του θρόνου, μετά τον θάνατό της, το 176 π.Χ., αναδείχτηκε ο μόλις 10 ετών γιος της, Πτολεμαίος ΣΤ΄ ο Φιλομήτωρ. Το νεαρό της ηλικίας του δεν επέτρεπε τη διακυβέρνηση του κράτους χωρίς εποπτεία. Έτσι, ως επίτροποί του ορίστηκαν ο Ευλαίος και ο Λιναίος. Ο νεαρός βασιλιάς παντρεύτηκε την αδελφή του, Κλεοπάτρα Β΄, η οποία θα συμβασίλευε μαζί του. Συμβασιλέας ορίστηκε, επίσης, και ο αδελφός τους, Πτολεμαίος Η΄ ο Φύσκων, με απώτερο σκοπό την ισχυροποίηση της εξουσίας και της δυναστείας από πιθανούς σφετεριστές που θα ορέγονταν τον θρόνο των νεαρών βασιλέων.
Οι εχθροπραξίες ξεκίνησαν από τους επιτρόπους και αντιβασιλείς των νεαρών Πτολεμαίων, οι οποίοι θεώρησαν εφικτή την ανακατάληψη της Κοίλης Συρίας. Τα πλάνα τους, όμως, προδόθηκαν στους Σελευκίδες, με τον Αντίοχο Δ΄ τον Επιφανή να εισβάλει στην Αίγυπτο, θέλοντας να προκαλέσει αντιπερισπασμό στις επιθέσεις στα εδάφη του και να καταλάβει την Αίγυπτο, αναλαμβάνοντας αντιβασιλέας του ανιψιού του, Πτολεμαίου ΣΤ΄. Να σημειωθεί πως, αρχικά, και οι δύο πλευρές είχαν στείλει πρεσβείες στη Ρώμη, ζητώντας τη στήριξή της, χωρίς, όμως, οι τελευταίοι να πάρουν κάποια θέση.
Η προέλαση του Αντιόχου Δ΄ ήταν ταχύτατη, δηλωτικό της άρτιας οργάνωσης του στρατού των Σελευκιδών και της σύγχυσης που επικράτησε στην Αίγυπτο. Όταν πληροφορήθηκε τα σχέδια των Πτολεμαίων, βρέθηκε στην Τύρο, όπου προετοίμασε τις δυνάμεις του και έφτασε κοντά στο Πηλούσιο, τον Νοέμβριο του 170 π.Χ. Εξερχόμενες οι Πτολεμαϊκές δυνάμεις από την πόλη, κατευθυνόμενες προς την Κοίλη Συρία, δέχτηκαν αιφνιδιαστική επίθεση στην έρημο του Σινά από τον Αντίοχο. Η μάχη ανέδειξε νικητή τον τελευταίο, με τους ηττημένους να υποχωρούν στο Πηλούσιο, το οποίο απώλεσαν με μικρές απώλειες και, εν τέλει, παραδόθηκαν. Ο Αντίοχος, εν συνεχεία, κατέλαβε τη Ναύκρατιν και στρατωνίστηκε κοντά στην Αλεξάνδρεια, απειλώντας άμεσα την πρωτεύουσα.
Οι συνεχείς ήττες εξόργισαν τους Αιγυπτίους, οι οποίοι εκθρόνισαν τους επιτρόπους, Ευλαίο και Λιναίο, και στη θέση τους τοποθέτησαν τον Κόμανο και τον Κινέα. Οι τελευταίοι επιφορτίστηκαν με τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων για την επίτευξη ειρήνης. Αυτή επιτυγχάνεται, όταν ο Αντίοχος παίρνει την εποπτεία του ανιψιού του, Πτολεμαίου ΣΤ΄, και δίνει σε αυτόν την εξουσία όλης της Αιγύπτου, καθιστώντας, έτσι, το βασίλειο της Αιγύπτου επαρχία του δικού του. Ύστερα από αυτό, ο ίδιος με τα στρατεύματά του αποχώρησε. Με την κίνηση αυτή, οι Αιγύπτιοι εξοργίζονται και ανακηρύσσουν τον Πτολεμαίο Φύσκονα μοναδικό βασιλέα της Αιγύπτου.
Ο Αντίοχος, αρχικά, εισέβαλε στην Αίγυπτο πολιορκώντας την Αλεξάνδρεια, όμως, η εξέγερση των Μακκαβαίων στην Ιουδαία ματαίωσε τις βλέψεις του και τον τράβηξε πίσω στην έδρα του, προκειμένου να αντιμετωπίσει τον εσωτερικό εχθρό. Το διάστημα που έλειψε ήταν αρκετό για να συμφιλιωθούν τα δύο αδέρφια, γεγονός που προκάλεσε την οργή του Αντιόχου Δ΄ και την εκ νέου εισβολή του, το 168 π.Χ. Προελαύνοντας ταχύτατα πολιορκεί την Κύπρο, την οποία, στη συνέχεια, κατέλαβε, ενώ κατέκτησε και την πόλη της Μέμφιδας και έφτασε στα περίχωρα της Αλεξάνδρειας. Παράλληλα, οι απελπισμένοι Πτολεμαίοι, των οποίων οι δυνάμεις δεν είχαν κερδίσει καμία σημαντική μάχη στο πεδίο και περιορίζονταν στην επάνδρωση και υπεράσπιση των οχυρών, έστειλαν πρεσβεία στη Ρώμη, ζητώντας βοήθεια.
Ο πόλεμος έλαβε τέλος με τη συνάντηση του απεσταλμένου της Ρώμης, Γάιου Ποπίλιου Λαίνα, και του Αντιόχου Δ΄ στην Ελευσίνα, προάστιο της Αλεξάνδρειας. Ο Σελευκίδης ηγεμόνας, αν και, στην αρχή, χάρηκε που είδε τον παλαιό του φίλο από τη Ρώμη, σύντομα εξεπλάγη, όταν δέχτηκε το τελεσίγραφο να εγκαταλείψει την Αίγυπτο και την Κύπρο άμεσα. Στο αίτημά του για παροχή χρόνου, ο Ποπίλιος σχηματίζει στο χώμα γύρω του έναν κύκλο με ένα καλάμι, λέγοντας πως πρέπει να αποφασίσει πριν ο Ρωμαίος βγει από τον κύκλο. Με την πράξη αυτή, ο ΣΤ΄ και τελευταίος Συριακός Πόλεμος έλαβε τέλος, παίρνοντας μαζί του τα όνειρα του Αντιόχου Δ΄ για κατάκτηση της εύφορης Αιγύπτου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό Έργο (1979), Ιστορία του Ελληνικού έθνους, Τόμος Ε΄, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
- Shipley, G. (2021), Ο Ελληνικός Κόσμος μετά τον Αλέξανδρο 323-30 π.Χ., Τόμοι Α΄ και Β΄, (Επιτ) (Μτφρ. Μ. Ζαχαριάδου) (2η ανατ.), Αθήνα: ΜΙΕΤ
