Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Στο προηγούμενο μου άρθρο, ως κατακλείδα πρόταση αναφέρω πως «η γενιά μας δεν πρέπει να κανονικοποιήσει την οικονομική πραγματικότητα που βιώνουμε, αντίθετα, οφείλει να διεκδικήσει την οικονομική πραγματικότητα που της αξίζει». Υιοθετώ τη γραμμή ότι για να μπορέσουμε να διεκδικήσουμε, οφείλουμε να μελετήσουμε για να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που πρέπει να διεκδικήσουμε, τι είναι αυτό, δηλαδή, που μας στερείται. Έτσι, σε αυτό το άρθρο προτείνω 3 μη-λογοτεχνικά βιβλία, 1 λογοτεχνικό και 1 ποιητική συλλογή.
- Έθνη και εθνικισµός από το 1780 μέχρι σήµερα του Έρικ Χοµπσµπάουµ
Ο Έρικ Χοµπσµπάουµ, είναι ένας από τους σηµαντικότερους Ευρωπαίους ιστορικούς της σύγχρονης εποχής και πεπεισµένος µαρξιστής. Ο Παλαιολόγος (2021) σημειώνει ότι, ίσως, η σημαντικότερη παρακαταθήκη του είναι ότι με το έργο του διαπαιδαγωγήθηκαν γενιές ιστορικών και, ταυτόχρονα, το ευρύ κοινό ήρθε σε επαφή με τον πλούτο, τη διαλεκτική και το βάθος που έχει η Iστορία όχι ως αφήγηση γεγονότων, αλλά ως μεθοδολογία σκέψης. Αν δεχτούμε ότι η Iστορία γράφεται από τους νικητές, ο Χόμπσμπαουμ αφιέρωσε όλες του τις δυνάμεις στο να ερμηνεύσει και να αναδείξει τον κόσμο των ηττημένων. Και ουδέποτε σταμάτησε να πιστεύει ότι οι ηττημένοι στο τέλος θα νικήσουν.
Κορυφαίο σημείο του επιστημονικού έργου του Χοµπσµπάουµ αποτελεί η τριλογία του Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848, Η εποχή του κεφαλαίου 1845-1875 και Η εποχή των αυτοκρατοριών 1875-1914 (tvxs, 2022). Παρόλα αυτά, στο παρόν άρθρο στέκομαι στο Έθνη και εθνικισμός από το 1780 µέχρι σήμερα, όπου, σύμφωνα με το οπισθόφυλλο, επιχειρεί να ανιχνεύσει την Iστορία των εθνών και του εθνικισμού κατά τους δύο τελευταίους αιώνες και προσπαθεί να προσεγγίσει τη μεταβαλλόμενη ιστορική φύση και σημασία του. Ειδικότερα, ο Χόμπσμπαουμ ορίζει το έθνος ως εξής: «Είναι μια κοινωνική οντότητα μόνον εφόσον σχετίζεται με ένα ορισμένο είδος σύγχρονου εδαφικού κράτους, το “εθνικό κράτος”, και είναι άσκοπο να συζητάμε για έθνος και εθνικισμό παρά μόνον εφόσον και τα δύο σχετίζονται με αυτό».
2. Για μια αγωνιστική κοσμοαντίληψη, Κείμενο Κινέζων κομμουνιστών της περιόδου της Πολιτιστικής Επανάστασης
Το βιβλίο είναι γραμμένο όταν στην Κίνα, στα πλαίσια της τόσο κατασυκοφαντημένης σήμερα Πολιτιστικής Επανάστασης (1966-1976). Όπως αναφέρεται στην εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου, διατηρεί την επικαιρότητά του, γιατί σκοπός του είναι να εκθέσει με συστηματικό τρόπο και σαφήνεια τις βασικές αρχές μιας αγωνιστικής κοσμοαντίληψης που είναι ο διαλεκτικός υλισμός. Όπως επισημαίνεται, το μεγάλο προσόν του βιβλίου είναι ότι είναι γραμμένο απλά και με ζωντανό τρόπο, αντλεί παραδείγματα από την καθημερινή ζωή, προσπαθεί να «εκπαιδεύσει» με διαλεκτικό τρόπο όποιον θέλει να μάθει. Ταυτόχρονα, διαπερνιέται από όλες τις κατακτήσεις της μαρξιστικής σκέψης στα θέματα της φιλοσοφίας, της πράξης, των αντιθέσεων, της ταξικής πάλης και των σχέσεων ανάμεσά τους.
Στο οπισθόφυλλο σημειώνεται ότι έχει τις αρετές της άμεσης επαφής με τον απλό κόσμο, γιατί γράφτηκε για να χρησιμεύει σαν υλικό σε απλούς ανθρώπους, με στόχο να συμβάλει στην επαναθεμελίωση της κοσμοαντίληψής μας, αφού, όπως τονίζουν οι συγγραφείς, «οι αλήθειες της μαρξιστικής φιλοσοφίας προορίζονται ακριβώς για την αγωνιστική μας πρακτική». Το Για μια αγωνιστική κοσμοαντίληψη έχει τις αρετές της άμεσης επαφής με τον απλό κόσμο, γιατί γράφτηκε συλλογικά για να χρησιμεύσει σαν υλικό σε απλούς ανθρώπους, με στόχο να συμβάλει στην «επαναθεμελίωση της κοσμοαντίληψής μας». Όπως λένε οι συγγραφείς: «Οι αλήθειες της μαρξιστικής φιλοσοφίας προορίζονται ακριβώς για την αγωνιστική μας πρακτική κι είναι για τούτο φυσικό εμείς οι εργάτες, οι αγρότες και οι στρατιώτες να μπορούμε να την καταλάβουμε και μάλιστα σε βάθος».
3. Λαϊκή Ιστορία του Κόσμου του Κρις Χάρμαν
Το 1992, ελάχιστα μετά την κατάρρευση των καθεστώτων του ανατολικού μπλοκ, ο Φράνσις Φουκουγιάμα έσπευσε να διακηρύξει το «τέλος της Ιστορίας» και το σχήμα του ήταν απλό: η κατάρρευση του «κομμουνισμού» απέδειξε ότι καμία συστημική εναλλακτική λύση απέναντι στον καπιταλισμό δεν ήταν εφικτή. Ακόμα και επιφανείς μαρξιστές ιστορικοί κατέληγαν τότε, έστω και με θλίψη, όπως ο Ε. Hobsbawm στην Εποχή των άκρων, στο συμπέρασμα ότι ο καπιταλισμός πλέον έχει ως αντιπάλους μόνο μορφές πολιτικής αντίδρασης, όπως ο θρησκευτικός και ο εθνικιστικός εξτρεμισμός. Όπως αναφέρει ο Κουρουνδής (2012), η Λαϊκή Ιστορία του κόσμου είναι μια συνειδητή προσπάθεια αντίκρουσης αυτών των θεωριών από τον συγγραφέα.
Το κόκκινο νήμα που διατρέχει το βιβλίο του Χάρμαν είναι ακριβώς η υλιστική προσέγγιση της Ιστορίας, η οποία αντλεί την έμπνευσή της από το έργο του Μαρξ. Ο ιστορικός υλισμός είναι ακριβώς η θεωρία, η οποία ερμηνεύει την Iστορία με βάση τις αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι εργάζονται και προσπαθούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους, ιδιαίτερα εκείνες που αφορούν την τροφή, την ένδυση και τη στέγαση.
Ο Χάρμαν συνήθιζε να χρησιμοποιεί τη διάσημη φράση του Τζόρτζ Οργουελ από το 1984: «Αυτός που ελέγχει το παρόν ελέγχει το παρελθόν. Και αυτός που ελέγχει το παρελθόν ελέγχει το μέλλον». Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι τα πρώτα «ιστορικά έργα» ήταν κατάλογοι μοναρχών και δυναστειών, γνωστοί και ως «Κατάλογοι Βασιλέων». Ο Χάρμαν αντιλαμβάνεται την Iστορία ως Iστορία της ανθρωπότητας – σε αντίθεση με «ευρωκεντρικές» αντιλήψεις ή αντιλήψεις περί διαφορετικών ιστοριών Δύσης και Ανατολής, ενώ, επίσης, δεν περιορίζεται σε έναν κατάλογο λαϊκών μεν, αλλά αποσπασματικών και ασύνδετων μεταξύ τους ιστοριών, προχωρώντας πιο βαθιά και αναζητώντας μια συνολική εικόνα για τα βαθύτερα αίτια, τις κινητήριες δυνάμεις της ανθρώπινης Ιστορίας (Πίττας, 2015).
3+1 Το μαγικό Βουνό του Τόμας Μαν
Η υπόθεση είναι φαινομενικά απλή. Ο νεαρός μηχανικός από το Αμβούργο, Χανς Κάστορπ, επισκέπτεται το σανατόριο Μπέργκχοφ της Ελβετίας, για να δει τον ξάδερφό του. Μια μικρή αδιαθεσία και ένας παρατεταμένος πυρετός οδηγούν τον γιατρό του σανατορίου, αυλικό σύμβουλο Μπέρενς, να του προτείνει να παρατείνει την παραμονή του. Τελικά, ο Χανς Κάστορπ αποφασίζει να μείνει στο σανατόριο για τρεις βδομάδες. Μόνο που οι τρεις βδομάδες, χωρίς να το καταλάβει, μετατρέπονται σε επτά χρόνια (οπισθόφυλλο).
Ένας τεράστιος συγγραφέας και νομπελίστας (1929), ο οποίος κινείται σε όλα του τα έργα, αλλά ιδιαιτέρως εδώ, μεταξύ ενός ρομαντικού αντικαπιταλισμού και αντιαστισμού και ενός ρομαντικού επαναστατικού αστικού βολονταρισμού. Η αέναη πάλη μεταξύ του νεκρού και του ξανακερδισμένου χρόνου σε φιλοσοφική ενδυμασία. Ο Μαν τάσσεται κατά της προερχόμενης από την επιστήμη αλλοτρίωσης, αλλά, συνάμα, γνωρίζει πολύ καλά ότι χωρίς την επιστήμη ο ίδιος δεν θα υπήρχε (Σιακαντάρης, 2021).
* Ανθολογία Τούρκικης Προοδευτικής Ποίησης
Αποσπάσματα από τον πρόλογο: «Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο πως, όταν ο Ελληνικός και ο Τούρκικος λαός εξουσίαζαν μόνοι τους τον τόπο τους, οι δυο γειτονικοί αυτοί λαοί διένυσαν μια Ειρηνική περίοδο. Και όταν λέμε “εξουσίαζαν μόνοι τους τον τόπο τους”, εννοούμε ότι ξένες δυνάμεις, δηλαδή ο διεθνής ιμπεριαλισμός-, δεν αναμίχθηκαν για ένα διάστημα στις σχέσεις ανάμεσα στους δυο λαούς. Πάντως, είναι γεγονός ότι, με το να μπουν στη μέση τα συμφέροντα των ξένων ιμπεριαλιστών, οξύνθηκαν οι σχέσεις ανάμεσα στα γειτονικά έθνη, πράγμα που είχε σαν συνέπεια την επικράτηση μιας εχθρικής ατμόσφαιρας. Εμείς όμως, οι λαοί των δύο χωρών πρέπει να δώσουμε προσοχή στο κάλεσμα των πνευματικών ανθρώπων, για να ζήσουμε αδελφικά και ειρηνικά. Αυτό το καινούριο βιβλίο με ποιήματα Τούρκων ποιητών, που κρατάτε στα χέρια φέρνει το χαιρετισμό και το μήνυμα των προοδευτικών Τούρκων προς τον Ελληνικό λαό».
«”Καλημέρα γείτονα! Έχουμε τα ίδια βάσανα αλλά και τις ίδιες ελπίδες…”. Εμείς εδώ, δηλαδή στην Τουρκία, εργαζόμαστε για να γνωρίσουμε στο λαό μας τα έργα των συγγραφέων και ποιητών της γειτονικής Ελλάδας. Κάντε κι εσείς το ίδιο, γιατί ο μοναδικός δρόμος της ειρήνης, είναι αυτός: να αλληλογνωριστούμε!». Αϊβαλί, 11/9/1978, ΑΧΜΕΤ ΓΙΟΡΟΥΛΜΑΖ
Σημείωση: τον πρόλογο έγραψε στα τούρκικα, μετά από παράκληση του Έρμου Αργαίου, ο γνωστός φιλέλληνας Τούρκος λογοτέχνης κρητικής καταγωγής, Αχμέτ Γιορουλμάζ, που μεταφράζει στα Τούρκικα Έλληνες συγγραφείς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κουρουνδής, Μ. (2015). Βιβλιοκριτική: “Λαική Ιστορία του κόσμου”. Διαθέσιμο εδώ.
- Παλαιολόγος, Α. (2021). Έρικ Χόμπσμπαουμ, ο ιστορικός των ηττημένων. Διαθέσιμο εδώ.
- Πίττας, Γ. (2015). Γιατί να διαβάσουμε: Χάρμαν – Λαϊκή ιστορία του κόσμου. Διαθέσιμο εδώ.
- Σιακαντάρης, Γ. (2021). Το μαγικό βουνό, του Τόμας Μαν – Στο συναρπαστικό βουνό των ιδεών. Διαθέσιμο εδώ.
- Τvxs (2022). Έρικ Χομπσμπάουμ: Ο λάτρης της τζαζ, ο αμετανόητος Μαρξιστής. Διαθέσιμο εδώ.
