Της Ιωάννας Μπινιάρη,
Με αφορμή την πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας που τάχθηκε υπέρ της ίδρυσης πανεπιστημιακής αστυνομίας, τη συνταγματικότητα της οποίας εξετάσαμε σε προηγούμενο άρθρο μου (διαθέσιμο εδώ), έχει έρθει στο προσκήνιο και το ζήτημα του αυτοδιοίκητου των ΑΕΙ. Ποια είναι, λοιπόν, η νομική φύση της πανεπιστημιακής αυτοδιοίκησης και πού εκτείνεται το πεδίο προστασίας της;
Αρχικά, το αυτοδιοίκητο των πανεπιστημίων κατοχυρώνεται ρητά στο άρθρο 16 παρ. 5 εδ. α’ του Συντάγματος, όπου ορίζεται η συγκρότηση των ΑΕΙ υπό τη μορφή ΝΠΔΔ και καθίσταται επιτακτική η αυτοδιοίκησή τους. Ο λόγος που θεσπίστηκε το αυτοδιοίκητο των πανεπιστημίων είναι το γεγονός ότι με αυτόν τον τρόπο λειτουργεί ως θεσμική εγγύηση ενός άλλου θεμελιώδους δικαιώματος, ήτοι της ακαδημαϊκής ελευθερίας, που κατοχυρώνεται επίσης στο άρθρο 16 παρ. 1 εδ. β’ του Συντάγματος. Η ακαδημαϊκή ελευθερία συνιστά την ειδικότερη έκφανση των επιμέρους θεμελιωδών δικαιωμάτων της ελευθερίας της έρευνας, της επιστήμης και της διδασκαλίας, οι οποίες με τη σειρά τους κατοχυρώνουν το αναφαίρετο δικαίωμα προόδου και ανέλιξης στον χώρο της παιδείας.
Ειδικότερα, το Συμβούλιο της Επικρατείας προσδιόρισε το περιεχόμενο της έννοιας της πλήρους αυτοδιοίκησης των ΑΕΙ ως «την εξουσία των ιδρυμάτων αυτών να αποφασίζουν για τις υποθέσεις τους με δικά τους αποκλειστικά όργανα (ατομικά ή συλλογικά) οριζόμενα μεν από τον κοινό νομοθέτη, απαρτιζόμενα όμως, οπωσδήποτε, από πρόσωπα, τα οποία είναι επιφορτισμένα ή μετέχουν, κατά τις προαναφερθείσες συνταγματικές διατάξεις, στην πραγματοποίηση της εκπαιδευτικής και ερευνητικής αποστολής τους, της κρατικής εποπτείας περιοριζόμενης μόνο στον έλεγχο νομιμότητας των πράξεων των οργάνων αυτών» (ΣτΕ Ολ 2786/1984).
Αυτό που χρήζει σημείωσης είναι το γεγονός ότι το αυτοδιοίκητο δεν σημαίνει και αυτονομία, δηλαδή, τα πανεπιστημιακά ιδρύματα δεν έχουν την εξουσία αυτοδύναμης θέσπισης κανόνων, πλην της εξαιρέσεως της κανονιστικής δράσης της διοικήσεως κατ’ άρθρο 43 παρ. 2 εδ. β’ του Συντάγματος και στο μέτρο της εξουσιοδότησης που παρέχει ο τυπικός νομοθέτης. Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 16 παρ. 5 εδ. β’ του Συντάγματος, τα ΑΕΙ τελούν υπό την εποπτεία του Κράτους, η οποία σε ό,τι αφορά το αυτοδιοίκητο περιορίζεται σε έλεγχο νομιμότητας των πράξεων των πανεπιστημιακών οργάνων από τον αρμόδιο Υπουργό.
Η αρχή της αυτοδιοικήσεως των πανεπιστημίων συνεπάγεται την εξουσία των ιδρυμάτων αυτών να αποφασίσουν για τις υποθέσεις τους με δικά τους αποκλειστικά όργανα, τα οποία ορίζονται από τον κοινό νομοθέτη, αλλά απαρτίζονται από πρόσωπα τα οποία είναι επιφορτισμένα με την εκπλήρωση της ακαδημαϊκής αποστολής τους. Η κρατική εποπτεία, λοιπόν, περιορίζεται μόνο σε έλεγχο νομιμότητας των πράξεων των πανεπιστημιακών οργάνων. Μάλιστα, σε αντίθεση με την ακαδημαϊκή ελευθερία, η οποία μπορεί να ασκηθεί ατομικά από τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας, η άσκηση της πλήρους αυτοδιοίκησης προϋποθέτει τη συμμετοχή όλων των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας.
Επιπλέον, στην έννοια της πλήρους αυτοδιοίκησης των ΑΕΙ ανήκουν και το δικαίωμά τους να επιλέγουν τα όργανα διοίκησής τους, αλλά και η οικονομική αυτοτέλεια, δηλαδή, η ικανότητα της διοίκησης και διαχείρισης της περιουσίας τους με δικά τους όργανα και της σύνταξης ιδιαίτερου για κάθε ΑΕΙ προϋπολογισμού και υπολογισμού. Εντός του γενικού πλαισίου που θέτει ο κοινός νομοθέτης, είναι δυνατή και η κατάρτιση προγραμμάτων σπουδών, τα οποία καθορίζονται από το αρμόδιο όργανο του κάθε Ιδρύματος, καθώς ο κοινός νομοθέτης μπορεί να καθορίζει μόνο το γνωστικό αντικείμενο της διδασκαλίας και έρευνας.
Επομένως, γίνεται αντιληπτό ότι κατά το Συμβούλιο της Επικρατείας οι υποθέσεις που εντάσσονται στο πανεπιστημιακό αυτοδιοίκητο σχετίζονται με θέματα έρευνας, επιστήμης, διδασκαλίας, οικονομικής διαχείρισης και διοικητικού προσωπικού. Πρόκειται, λοιπόν, για θέματα αμιγώς ακαδημαϊκά, οικονομικά και διοικητικά, ενώ δεν εμπίπτει κάθε θέμα των ΑΕΙ που δεν σχετίζεται με τα παραπάνω στο αυτοδιοίκητο.
Μάλιστα, άρρηκτα συνυφασμένο τόσο με την ελευθερία της επιστημονικής έρευνας και διδασκαλίας όσο και με την «πλήρη αυτοδιοίκηση» των ΑΕΙ, είναι και το πανεπιστημιακό άσυλο. Αυτός ο συνταγματικός θεσμός με τον οποίο προστατεύονται όλα τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας, διδάσκοντες, διδασκόμενοι, αλλά και όσοι βρίσκονται εκεί με τη δημοκρατικά εκφρασμένη συναίνεση των αρμόδιων ακαδημαϊκών οργάνων, κατοχυρώνει την ακώλυτη άσκηση του δικαιώματος ελεύθερης διακίνησης ιδεών και γνώσεων.
Άρα, βλέπουμε ότι το αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ συνιστά έναν συνταγματικά θεσμοθετημένο σταθμό που δεν μπορεί να αλλοιωθεί, καθώς κάτι τέτοιο θα περιόριζε και θα καταστρατηγούσε τη δημοκρατική λειτουργία των πανεπιστημίων. Με λίγα λόγια, η πανεπιστημιακή αυτοδιοίκηση αποτελεί την άμεση έκφραση και προέκταση της ακαδημαϊκής ελευθερίας, που δεν μπορεί να υπερβαίνεται ή/και να περιορίζεται σε ένα σύγχρονο κράτους δικαίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
«Η ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΩΤΑΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ», διαθέσιμο εδώ
- Η φύλαξη των Πανεπιστημίων από την αστυνομική αρχή: Η συνταγματικότητα μίας «ανεπιθύμητης» παρουσίας για την αντιμετώπιση μίας αποτρόπαιης πραγματικότητας (ΙΙ), διαθέσιμο εδώ
