Της Κατερίνας Κωνσταντοπούλου,
«Έχω μπροστά μου συνεχώς έναν καθρέφτη
που με εμποδίζει ότι είναι πίσω του να δω
Δεν έχω δει ποτέ μου πιο μεγάλο ψεύτη
και το χειρότερο είναι όμοιος εγώ»
-Φοίβος Δεληβοριάς
Σε μια εποχή γνωστικής έκρηξης και ύπαρξης πηγών απύθμενης πληροφορίας, όπως το διαδίκτυο, λησμονούμε να παρατηρούμε πού και πού το δικό μας πρόσωπο για να αποκτήσουμε την πολυτιμότερη γνώση, αυτή του ίδιου μας του εαυτού. Ποιες είναι οι ικανότητες και οι δυνατότητές μας, τα όνειρά μας, τα σφάλματά μας, οι φόβοι μας; Απαντήσεις που καμία ιστοσελίδα και κανένας ειδικός δεν μπορούν να μας δώσουν. Η μόρφωση θα αποτελέσει αρωγό στο ταξίδι μας προς την αυτογνωσία, καθώς μέσα από τη λογοτεχνία και την ιστορία προσλαμβάνουμε ένα μεγάλο μέρος της γνώσης του κόσμου και της κοινωνίας. Μέσα από την κατανόηση των άλλων και την όξυνση της κρίσης μας, θα ξεδιαλύνει ευκολότερα και ο δικός μας αντικατοπτρισμός. Ωστόσο, χωρίς συστηματική ενδοσκόπηση και αυτοκριτική, δεν θα γίνει ποτέ τελείως διαυγής. Στο ταξίδι του γνῶθι σαὐτόν είμαστε μοναχικοί οδοιπόροι. Και είναι ένα ταξίδι επίπονο, μόνο για θαρραλέους, για αυτό και οι περισσότεροι γίνονται ριψάσπιδες. Ένα ταξίδι ατελεύτητο, ψυχοφθόρο και συνάμα τρομερά ψυχωφελές.
«Οι περισσότεροι από εμάς παραμένουμε αδαείς γύρω από τον εαυτό μας, επειδή η αυτογνωσία είναι επώδυνη και προτιμούμε την απόλαυση της ψευδαίσθησης», σημειώνει ο Άγγλος συγγραφέας Άλντους Χάξλεϋ. Η δύσβατη κέλευθος της αυτεπίγνωσης απαιτεί πρωτίστως δραστικό περιορισμό του εγωισμού μας, ενός από τα πιο κυριαρχικά γνωρίσματα της ανθρώπινης φύσης. Όταν αναζητούμε την αλήθεια μας, γινόμαστε παράλληλα κριτές και κρινόμενοι, δικαστές και υπόδικοι. Και πόσο εύκολο είναι να σκεφτεί αμερόληπτα ένας δικαστής που είναι ερωτευμένος με τον κατηγορούμενο; Πόσο δύσκολο είναι να μην του αποδώσει σφαλερώς ελαφρυντικά και να μην αποσείσει το βάρος της ευθύνης από πάνω του; Πόσο δύσκολο είναι, εν τέλει, να μην καταλήξει «στημένη» η δίκη;
Αν, όμως, ο κατηγορούμενος δικαστεί από αντικειμενικό κριτή είτε αυτό σημάνει την αθώωση είτε την καταδίκη του, ποια οφέλη θα αποκομίσουν αυτός και το κοινωνικό σύνολο; Αρχικά, η αυτογνωσία σβήνει τις αυταπάτες που αυτάρεσκα τρέφουμε για τον εαυτό μας. Αποκτούμε συναίσθηση της μηδαμινότητας και της περατότητας των ικανοτήτων και των γνώσεών μας, γινόμαστε, τελικά, μετριόφρονες και συνειδητοποιημένοι πολίτες. Κατ’ επέκταση, η αυτεπίγνωση οδηγεί στη διά βίου αυτοβελτίωση, τον αυτοέλεγχο και την ηθικοποίησή μας. Ένας άνθρωπος που έχει επίγνωση των ορίων και των δυνατοτήτων του, των ευθυνών και των δικαιωμάτων του, μπορεί να δαμάσει τις ορμές του, να αναπτύξει ηθικές αναστολές, να αποκτήσει, δηλαδή, αυτοκυριαρχία. Ο Άγγλος ποιητής Alfred Tennyson τόνιζε: «Αυτοσεβασμός, αυτογνωσία, αυτοκυριαρχία. Αυτά τα τρία μόνα τους οδηγούν τον άνθρωπο στην παντοδυναμία».
Φυσικά, μια κοινωνία αποτελούμενη από πολίτες ηθικά ώριμους, που μπορούν να επιβάλλουν χαλινό στα πάθη τους, και να κρίνουν ορθολογικά κι όχι εγωκεντρικά, ώστε να αποφεύγουν τους ανούσιους διαπληκτισμούς, είναι μια κοινωνία συνεκτική, αρμονική και υγιής. Είναι, όμως, και μια κοινωνία ελεύθερη, απαγκιστρωμένη από τα δεσμά της ευθυνοφοβίας και του εγωισμού. Εκείνος που δεν ορρωδεί προ του αντικατοπτρισμού του, όσο δύσμορφος κι αν του φαίνεται, είναι ή έστω μπορεί να γίνει ηθικά ελεύθερος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Αυτογνωσία, ο δρόμος προς την ευτυχία, psychografimata.com, διαθέσιμο εδώ
