Του Σπύρου Νότη,
Η Ιαπωνία είναι ευρέως γνωστή ανά τον κόσμο για τα πολυτελή “bullet trains” υψηλής ταχύτητας, τα ηλεκτρονικά γκάτζετ που παράγει, τα Anime, τη συχνότητα που δονούνται οι τεκτονικές πλάκες της περιοχής και ασφαλώς το όρος Φούτζι. Κάνοντας μια μικρή ιστορική αναδρομή, βλέπουμε μια χώρα, η οποία δέχθηκε τεράστιο πλήγμα από τις Συμμαχικές δυνάμεις, με αποκορύφωμα την καταστροφή της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, τις πρώτες πυρηνικές επιθέσεις στην Ιστορία. Ποτέ άλλοτε δεν έχουν αφανιστεί μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα ολόκληρες πόλεις, παρασέρνοντας στον θάνατο, σύμφωνα με εκτιμήσεις, πάνω από 200.000 ψυχές (στην πλειονότητα αμάχους) και με συνέπειες καταστροφικές για ολόκληρο τον πλανήτη. Φυσικά, τέτοιου βεληνεκούς καταστροφή δε θα άφηνε ανεπηρέαστη τη χώρα και από οικονομικής σκοπιάς. Ωστόσο, οι ίδιοι που «ισοπέδωσαν» τη χώρα, οι ίδιοι αποπειράθηκαν να τη «σώσουν», δίνοντάς τους τη δυνατότητα να εισχωρήσουν στις αγορές τους και να μπορέσουν να αναπτυχθούν. Έτσι, επήλθε μια περίοδος από το 1950-1975, όπου η οικονομία αναπτυσσόταν ραγδαία, με μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης ΑΕΠ γύρω στο 9%, βοηθώντας την Ιαπωνία, όχι μόνο να ανοικοδομήσει το διαλυμένο από τον πόλεμο κράτος της, αλλά και να διαπρέψει στο παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι. Μάλιστα, θεαματική άνοδο στο ΑΕΠ της κατέγραφε και για τα επόμενα χρόνια, από το 1975-1990, με μέσο ετήσιο ρυθμό μεγέθυνσης στο 4%, δίνοντάς της θέση στα παγκόσμια οικονομικά μεγαθήρια. Οι δεκαετίες αυτές ευημερίας θεωρούνται από πολλούς Ιάπωνες ως «Χρυσές Δεκαετίες» για την Ιστορία της χώρας.
Οι κλάδοι, στους οποίους πρωτοπορούσε έως και τότε και της έδωσαν το εισιτήριο για οικονομική πρόοδο, ήταν κυρίως οι αυτοκινητοβιομηχανίες (3οι παγκοσμίως), παραγωγή επεξεργαστών, ηλεκτρονικών ειδών-εξοπλισμών (κάμερες, βιντεοπαιχνίδια,Walkman κλπ.) και μία εκ των πιο καινοτόμων επιχειρηματικά χωρών στον κόσμο. Γενικότερα, το βιομηχανικό πλέγμα της Ιαπωνίας στηρίζεται πάνω στη σχέση παραγωγής αγαθών υψηλής τεχνολογίας και κόστους και μια γκάμα που εκτείνεται από οπτικά όργανα μέχρι ρομποτική και πολυεπεξεργαστές. Περιγράφεται μία οικονομία, η οποία τη δεκαετία του ’90 άγγιζε τα $5,45τρις και είχε προοπτικές να ξεπεράσει ακόμη και τις ΗΠΑ, με το ΑΕΠ της τότε να μην ξεπερνά τα $7,64τρις. Το παράδοξο είναι πως η Ιαπωνία έφτασε να έχει το 71% του ΑΕΠ των ΗΠΑ, έχοντας τον μισό πληθυσμό και μικρότερη γεωγραφική έκταση από οποιαδήποτε πολιτεία της. Και ενώ όλα έδειχναν πως η Ιαπωνία θα κατέρριπτε την αυτοκρατορία των ΗΠΑ, η πραγματικότητα τους οδήγησε σε μια αντίθετη τροχιά.
Πρακτικά, η Ιαπωνία ποτέ δεν κατάφερε να ξεπεράσει σε οικονομικούς όρους τις ΗΠΑ. Σημείο σταθμός οι αρχές του 1980, όπου και το αμερικανικό δολάριο ανατιμάται συνεχώς έναντι του ιαπωνικού γιεν, με αποτέλεσμα οι εξαγωγές να γίνονται ολοένα και ακριβότερες, ενώ οι εισαγωγές κατάτι φθηνότερες. Αυτό επηρέασε τάχιστα τις αμερικανικές επιχειρήσεις που δυσκολεύονταν να πουλήσουν αγαθά στο εξωτερικό και, εν γένει, το αμερικανικό ισοζύγιο πληρωμών, μετατρέποντας τις ΗΠΑ σε ελλειμματική χώρα.
Σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης, αξίζει να αναφερθεί η κίνηση της κυβέρνησης Ρίγκαν, όπου επέβαλλε 45% δασμούς σε εισαγωγές ιαπωνικών μοτοσικλετών, προστατεύοντας την εγχώρια δραστηριότητα της Harley Davidson. Ωστόσο, με μια συνάντηση των τότε G-5, στο γνωστό Plaza Hotel στη Ν.Υόρκη, συμπεριλαμβανομένης και της Ιαπωνίας, υπεγράφη η άμεση υποτίμηση της αξίας του δολαρίου σε σχέση με το γιεν και το γερμανικό μάρκο. Θετικά αντέδρασαν οι επιχειρήσεις εντός ΗΠΑ, όχι, όμως, αυτές της Ιαπωνίας, που φαίνεται, αρχικά, να μην δίνουν βαρύτητα στο γεγονός, υπερεκτιμώντας τις δυνατότητές τους. Για να αποσβέσει τους όποιους κραδασμούς που δημιουργήθηκαν, η κυβέρνηση της Ιαπωνίας (και οποιαδήποτε στη θέση της) έχει δύο πολύτιμα εργαλεία: Νομισματική και Δημοσιονομική Πολιτική. Η νομισματική πολιτική ασκείται από τις κεντρικές τράπεζες, μέσω αυξομείωσης επιτοκίων, ενώ η δημοσιονομική σχετίζεται με τις επιλογές της κυβέρνησης όσον αφορά τις δημόσιες δαπάνες, τους φόρους κλπ. Η υποτίμηση κατά 50% του δολαρίου έφερε αλαλούμ στην ανταγωνιστικότητα και την εξαγωγική δυνατότητα της Ιαπωνίας, προκαλώντας αποπληθωριστικές τάσεις εντός της χώρας. Η κεντρική τράπεζα αντιδρά άμεσα, μειώνοντας ως είθισται τα επιτόκια, προκειμένου να αυξηθεί ο πληθωρισμός (σε επιθυμητό-υγιές ποσοστό, ήτοι 2%), ούτως ώστε να αυξηθεί η εγχώρια ζήτηση, σε συνδυασμό με την κατανάλωση.
Αναπόφευκτα πυροδοτείται και το χρέος. Σε περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων, δημιουργείται άμεση ανάγκη για δανεισμό από ιδιώτες, προκειμένου να αυξηθούν οι επενδύσεις και, κατ’ επέκταση, οι οικονομικές δραστηριότητες. Τα χρήματα που δόθηκαν διοχετεύτηκαν τόσο στις κεφαλαιαγορές όσο και στην επένδυση ακινήτων (Real Estate). Όσο υπήρχε η ευκολία δανεισμού, ιδιώτες δανείζονταν ολοένα και περισσότερο με εχέγγυα τα αγορασθέντα ακίνητα, οδηγώντας τις τιμές ακινήτων και μετοχών στη στρατόσφαιρα. Ακόμα και οι πληγείσες, από τη συμφωνία που προαναφέρθηκε, επιχειρήσεις αναμείχθηκαν στην ιστορία αυτή, λαμβάνοντας υπέρογκα ποσά δανείων και επενδύοντάς τα σε αγορές ιδίων μετοχών και Real Estate. Δημιουργήθηκε, με λίγα λόγια, ένας φαύλος κύκλος, γνωστός και από GFC του 2008, όπου υπήρχε υψηλή μόχλευση για επενδύσεις μετοχών και ακινήτων, οι τιμές των οποίων αυξάνονταν συνεχώς. Έτσι, αφού αυξάνονταν οι αποδόσεις τους, είχαν και φαινομενικά ασφαλή εχέγγυα, δανείζονταν περισσότερο και περισσότερο, συνθέτοντας τον ορισμό της φούσκας.
Η πραγματικότητα: το ιδιωτικό χρέος αυξάνονταν με φρενήρεις ρυθμούς, οι τιμές ακολουθούσαν στο ίδιο μοτίβο, με τις επιχειρήσεις να χάνουν σταδιακά έδαφος στο παγκόσμιο ράλι ανταγωνιστικότητας και εμπορίου. Αντιλαμβανόμενη το μέγεθος της φούσκας, η ιαπωνική κεντρική τράπεζα προσπαθεί να επέμβει, μάταια ωστόσο. Το χρηματιστήριο στο Τόκυο πέφτει κατά 60%, με αποτέλεσμα τα κέρδη των επιχειρήσεων να μειωθούν δραματικά, καθότι δραστηριοποιούνταν περισσότερο σε χρηματιστηριακές αγορές παρά στις πωλήσεις αγαθών και υπηρεσιών. Έκτοτε, από το 1991 μέχρι και τις αρχές της επόμενης δεκαετίας, η οικονομία της Ιαπωνίας χαρακτηριζόταν από στασιμότητα, εποχή γνωστή και ως «Χαμένη Δεκαετία». Το πρόβλημα του υπέρογκου ιδιωτικού χρέους επιλύθηκε χάρις στη μεταφορά του από τους ώμους των τραπεζών στον κρατικό προϋπολογισμό. Διαχρονικό, όμως, παραμένει το φαινόμενο του αποπληθωρισμού, όπου ουσιαστικά μειώνονται οι τιμές και γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη η αποπληρωμή του χρέους, ενώ, παράλληλα, ενθαρρύνει την αποταμίευση σε σχέση με την κατανάλωση. Τα μέτρα που λήφθηκαν για τον περιορισμό του αποπληθωρισμού, σε αντιστοιχία με τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου από τις αρχές του 2010, είναι η μείωση των επιτοκίων και η αντισυμβατική ποσοτική χαλάρωση.
“There are 4 types of economies: Developed, undeveloped, Japan and Argentina” – Simon Kuznets
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Η βιωσιμότητα της οικονομίας της Ιαπωνίας διαχρονικά, Διαθέσιμο εδώ
