Του Νίκου Διονυσάτου,
Κατά τις πρόσφατες προεδρικές εκλογές και κατά τις (λιγότερο συναρπαστικές) επερχόμενες βουλευτικές εκλογές στη Γαλλία, αξιοσημείωτη είναι φυσικά για όλη την Ευρώπη και τον κόσμο, η ραγδαία άνοδος της άκρας δεξιάς. Αυτή η άνοδος βασίστηκε σαφώς σε μια σειρά διαφορετικών αιτιών, που ως κοινό παρονομαστή τους είχαν τον λαϊκισμό ως συστατικό στοιχείο. Η άνοδος της ακροδεξιάς ήταν μια κραυγή των παραμελημένων από τις αστικές ελίτ τμημάτων της γαλλικής κοινωνίας, τα οποία με την ψήφο τους ήθελαν να στείλουν ένα μήνυμα κόντρα στο κατεστημένο. Αυτό το οποίο, όμως, έχει ενδιαφέρον στο συγκεκριμένο άρθρο δεν είναι τόσο το τι υπήρχε στο πρόγραμμα του Εθνικού Μετώπου και οδήγησε στην άνοδο της ακροδεξιάς υπό τη Marine Le Pen, αλλά καλύτερα τι έλειψε από αυτό και έδωσε ό,τι κατάφερε να πάρει ο έτερος εκφραστής της γαλλικής ριζοσπαστικής δεξιάς, Eric Zemmour.
«Η Μεγάλη Αντικατάστασις», όπως θα προσφωνούσε με στόμφο τον τίτλο της συγκεκριμένης θεωρίας κάποιος καθαρευουσιάνος υπερήλιξ υποστηρικτής της, σε ελληνικό καφενείο. Η θεωρία της μεγάλης αντικατάστασης ή αλλιώς της «κρυφής γενοκτονίας του λευκού ανθρώπου», γεννήθηκε στους κόλπους της γαλλικής εξτρεμιστικής ακροδεξιάς με τη σημερινή της μορφή περίπου την περίοδο 2010-2011, αμέσως μετά από την έκδοση των L’Abécédaire de l’in-nocence (“Abecedarium of no-harm”) και Le Grand Remplacement (“The Great Replacement”), από τον Γάλλο εξτρεμιστή ακροδεξιό και πατριάρχη της σύγχρονης συνωμοσιολογίας, Renaud Camus. Αυτά τα έργα θα μετουσιώσουν τις μέχρι πρότινος σκόρπιες συνωμοσιολογικές θεωρίες των διάφορων περιθωριακών φωνών, οι οποίες αιωρούνταν δεκαετίες τώρα σε μια ολοκληρωμένη ιδεολογική γραμμή, την οποία θα υιοθετούσαν γρήγορα οι απανταχού διψασμένοι για δράση εξτρεμιστές ‘‘white-supremacists’’ και λοιποί ακροδεξιοί ακτιβιστές, κυρίως του ευρωπαϊκού χώρου.
Ποιο το περιεχόμενο αυτής της ιδεολογικής γραμμής; «Εξαφάνισις, διά της οδού της αντικαταστάσεως», όπως θα συμπλήρωνε την πρότασή του, ο ίδιος υπερήλιξ από το καφενείο. Όπως είχε πει και ο Camus κατά την προεκλογική καμπάνια πριν τις Ευρωεκλογές του 2019, «η Γαλλία δεν θα πρέπει να απαλλαγεί από την Ευρώπη (με ένα ενδεχόμενο Frexit), αλλά αντιθέτως η Ευρώπη θα πρέπει να απαλλαγεί από την Αφρική, που της έχει εισβάλλει». Σύμφωνα με τους οπαδούς της συνωμοσιολογικής αυτής θεωρίας, η «λευκή, χριστιανική Ευρώπη» δέχεται μια κρυφή, σιωπηλή εισβολή από ανθρώπους, κυρίως με καταγωγή από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Αυτοί οι πληθυσμοί, στους οποίους αναφέρονται οι λεγόμενοι ‘‘replacists’’ επίσης είναι συνήθως και μουσουλμάνοι, κάτι που πέραν του ρατσιστικού πλαισίου, αναγάγει στον νου τους τα σύγχρονα ‘‘cultural wars’’ και ως ένα είδος νέας σταυροφορίας του χριστιανοδημοκρατικού συντηρητισμού, προκειμένου να επιβιώσει σε έναν ολοένα και πιο ποικιλόμορφο κόσμο.
Στο πλαίσιο αυτής της θεωρίας όμως, όπως και σε κάθε ωραίο παραμύθι, υπάρχουν και οι γελοίοι υπερφίαλοι «κακοί» της υπόθεσης. Τον ρόλο αυτόν για τους ‘‘replacists’’ τον έχουν οι προοδευτικές μορφωμένες ελίτ των πόλεων, οι οποίες με τις πολιτικές τους όχι μόνο «καταστρέφουν» τους παραδοσιακούς θεσμούς όπως είναι η πατρίδα, η θρησκεία και η οικογένεια, αλλά πλήττουν οικονομικά και τους ασθενέστερους (και σαφώς συντηρητικότερους) λευκούς της επαρχίας. Αυτές οι ελίτ μπορεί να είναι αριστερές, κεντροαριστερές, κεντρώες ή και κεντροδεξιές, ανάλογα την περίσταση και τη χώρα. Δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αυτό, άλλωστε, ο εχθρός παραμένει ο ίδιος στον πυρήνα του. Ο εχθρός είναι η «αλλαγή», σε έναν βαθιά πολωμένο και διχασμένο κόσμο, τραυματισμένο από τις αδικίες και τις θηριωδίες του παρελθόντος. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, το ότι η συγκεκριμένη θεωρία τυποποιήθηκε και αναπαράχθηκε με τόσο μεγάλη επιτυχία στη Γαλλία, μια χώρα βαθιά κινηματική, αλλά και αποικιοκρατική συνάμα. Επίσης, δεν είναι τυχαίο και ότι στις ΗΠΑ, την κατ’ εξοχήν χώρα της πολυπολιτισμικότητας, άνθρωποι σαν τον Donald Trump ή τους οπαδούς του QAnon, γρήγορα υιοθέτησαν κι εκείνοι τη Θεωρία της Μεγάλης Αντικατάστασης στον πυρήνα των κινημάτων τους.
Πριν πάμε, όμως, στο φάντασμα που διώκει τη συνείδηση της γαλλικής κοινωνίας εν γένει, ας επιστρέψουμε στο ποιοι έδωσαν οργάνωση και φωνή στη θεωρία της Μεγάλης Αντικατάστασης, καθαρά στην περίπτωση της Γαλλίας. Κεντρικός εκφραστής των αγανακτισμένων υπερσυντηρητικών υπήρξε το λεγόμενο Bloc Identitaire, ή Les Identitaires, όπως μετονομάστηκε αργότερα. Το συγκεκριμένο μόρφωμα —ή για κάποιους λίγους κόμμα— ήταν ένα κίνημα ακροδεξιού εξτρεμιστικού ακτιβισμού στη Γαλλία, το οποίο αν και ξεκίνησε αόριστα από τον χώρο της ριζοσπαστικής ακροδεξιάς στις αρχές της δεκαετίας του 2000, στη συνέχεια αγκάλιασε και προώθησε όσο κανείς τη θεωρία της Μεγάλης Αντικατάστασης. Φυσικά, αυτή η οργάνωση δεν αποτέλεσε ποτέ αξιόλογη πολιτική δύναμη ούτε κατάφερε να εκλέξει κάποιον υποψήφιο, ωστόσο, ο αντίκτυπός της θα ήταν πολύ μεγαλύτερος σε διεθνές επίπεδο. Μέλη της οργάνωσης δημιούργησαν μέσω διαδικτύου σχέσεις με εξτρεμιστές ακροδεξιούς από πολλές ευρωπαϊκές και όχι μόνο χώρες, ενώ παρόμοια νεο-φασιστικά κινήματα άρχισαν να ξεπηδούν σε μια σειρά από κράτη της Γηραιάς Ηπείρου και στη Βόρεια Αμερική. Τελικώς, και μετά την πανδημία που γενικά ενίσχυσε φωνές αποσταθεροποίησης και συνωμοσιολογίας, τον Μάρτιο του 2021, η οργάνωση ‘‘Les Identitaires’’ κηρύχθηκε παράνομη από το γαλλικό κράτος, επειδή προωθούσε τις διακρίσεις, το μίσος και τη βία μέσα από τις δράσεις της.
Βομβιστές αυτοκτονίας με στόχο μουσουλμανικές ή γενικότερα μειονοτικές κοινότητες στις ΗΠΑ, την Ευρώπη, αλλά και τη Νέα Ζηλανδία, με την τρομοκρατική επίθεση στην κοινότητα του Christchurch, αποδεδειγμένα διέθεταν σχέσεις με μέλη των ‘‘Identitaires’’, όμως αυτό απέχει παρασάγγας από το να αποτελούν αυτοί οι εξτρεμιστές ευρύ πολιτικό φαινόμενο. Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν ήταν οι ίδιοι οι ‘‘Identitaires’’, αλλά οι ιδέες που πρέσβευαν, και σε μια λιγότερο βίαιη εκδοχή τους αγγίζουν στην τελική ένα κομμάτι του γαλλικού εκλογικού σώματος, κάτι το οποίο φάνηκε και στην περασμένη εκλογική αναμέτρηση. Ο ίδιος ο εμπνευστής της θεωρίας της αντικατάστασης, Renaud Camus, τάχθηκε με τον ακροδεξιό Zemmour, ο οποίος σέρφαρε πάνω στο κύμα ανασφάλειας και ξενοφοβίας των Γάλλων και κατάφερε να πάρει ένα 7%, ταπεινό μεν μπρος στον ακροδεξιό οδοστρωτήρα της Le Pen, αλλά εντυπωσιακό, αν λάβει υπόψη κανείς τις ακραίες θέσεις τις οποίες εξέφρασε προεκλογικά ο Zemmour. Η ισλαμοφοβία, ο σεξισμός και ο αντισημιτισμός της γαλλικής κοινωνίας βρήκαν έναν κεντρικό εκφραστή, κόντρα στην κάπως πιο συμβιβασμένη τα τελευταία χρόνια Le Pen.
Ποια η προέλευση όλων αυτών των αρνητικών συναισθημάτων; Προφανώς το παρελθόν των Γάλλων. Ένα παρελθόν κατακτήσεων και επιρροής τόσο στην Ευρώπη επί Ναπολέοντα όσο και, εν συνεχεία, από το 1830 και μετά στην Αφρική και την Ασία. Οι ήδη υπάρχουσες κτήσεις της Αμερικής και της Ωκεανίας απλώς συμπλήρωναν αυτό το παγκόσμιο παζλ γαλλικού σωβινισμού, το οποίο οδήγησε την πλειονότητα των Γάλλων στην αντίληψη ότι εκείνοι ως οι υπέρτατοι φορείς πολιτισμού και εκσυγχρονισμού είχαν το δικαίωμα και την ανωτερότητα να υποτάσσουν και να εκμεταλλεύονται μακρινές, ευρύτατες περιοχές, στον βωμό ακριβώς της διάσωσης των εκεί ντόπιων και της συμμετοχής τους στο άρμα του «υπέρλαμπρου γαλλικού έθνους». Και μπορεί οι εθνοκεντρικές προβληματικές αυτές αντιλήψεις να αποτινάχθηκαν σε θεσμικό επίπεδο κατά τη μετάβαση από τη Δ’ στην Ε’ Γαλλική Δημοκρατία και κατά τα πρώτα ταραγμένα χρόνια της τελευταίας, ωστόσο, στις ψυχές και τις συνειδήσεις πολλών Γάλλων κάτι τέτοιο μέχρι και σήμερα αποτελεί δύσκολο ομολογουμένως έργο. Όσο και αν οι αποικιακές κτήσεις, με κορυφαία παραδείγματα την Ινδοκίνα και την Αλγερία, αποζητούσαν την ανεξαρτησία και τον αυτοπροσδιορισμό τους, μια σημαντικότατη μερίδα Γάλλων απλώς θεώρησε ότι οι διάφοροι υποταγμένοι λαοί έδιωξαν τον γαλλικό ζυγό από την αχαριστία τους και την έλλειψη «πολιτισμού» τους.
Μάλιστα, η ίδια μερίδα Γάλλων είναι εκείνοι οι οποίοι θεωρούν ότι αυτοί οι νέοι «αβράκωτοι» από τις παλιές τους κτήσεις είναι που έρχονται για να αλλοιώσουν το γαλλικό μεγαλείο, τώρα και στη μητρόπολή του, ως εκδίκηση. Οι ακροδεξιοί απόγονοι των πρωτοπαλίκαρων της OAS σήμερα εξακολουθούν να στοιχειώνουν την κεντρική πολιτική σκηνή της Γαλλίας, με τα ίδια μισαλλόδοξα και εθνοκεντρικά μηνύματα να διασπείρουν. Ίσως στις εφετινές εκλογές να μην επικράτησε το μίσος και ο βίαιος ριζοσπαστισμός, αλλά ο κίνδυνος θα είναι πάντοτε εκεί, εάν η νέα γενιά των Γάλλων δεν αποδεχθεί τις σκοτεινές σελίδες της γαλλικής ιστορίας, από τις οικολογικές καταστροφές στα νησιά του Ειρηνικού, μέχρι τις διάφορες γενοκτονίες τους στην Αφρική, αλλά και τον διωγμό των Εβραίων από τη Γαλλία του Vichy κατά τον Β’ Παγκόσμιο. Μια συνωμοσία όπως αυτή της Μεγάλης Αντικατάστασης, τόσο άκυρη και αβάσιμη άλλοτε, σήμερα αποτελεί σοβαρή απειλή στην καρδιά της Ευρώπης και δεν πρέπει να την αφήσουμε να κερδίσει κι άλλο έδαφος…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Great Replacement Theory’ isn’t about voting. It’s about whiteness, washingtonpost.com, διαθέσιμο εδώ
- How France’s ‘great replacement’ theory conquered the global far right, france24.com, διαθέσιμο εδώ
- Spooked by immigration, Islam and ‘woke’ ideas: Who are Éric Zemmour’s supporters?, france24.com, διαθέσιμο εδώ
- Shadows of Algerian War Loom Over Election Campaign in France, nytimes.com, διαθέσιμο εδώ
