Του Τάσου Γρηγοριάδη,
Μέση Ανατολή: μια περιοχή ταραχώδης, μυστικιστική, φαντασμαγορική, κοσμοπολίτικη και, συνάμα, παράφορα ελκυστική, από την αρχαιότητα μέχρι και τις μέρες μας. Το Ισλάμ, κυοφορούμενο στους αμέτρητους κόκκους άμμου της ανηλεούς ερήμου, έμελλε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή, καθώς εξαπλώθηκε ραγδαία από τον 7ο αιώνα. Οι διάφορες δυναστείες και τα χαλιφάτα που ήρθαν και παρήρθαν, κατάφεραν να «αφήσουν το λιθαράκι τους» σε αυτό που καταλογίζουμε ως «Αραβικό Πολιτισμό». Υπήρχαν εποχές που η επιστήμη άνθησε στον Μουσουλμανικό κόσμο, ο οποίος έλαβε πρώτος το «χρίσμα» από τα αρχαία «κλασικά» χρόνια. Τα Μαθηματικά, η Αλχημεία, η Αστρονομία, η Γεωγραφία, η Μηχανική, η Φιλοσοφία, η Ιστορία και πολλές άλλες επιστήμες γνώρισαν εκτενή επάνοδο κατά περιόδους, στα πλαίσια Μουσουλμανικών κρατικών οντοτήτων και ακμαζόντων αστικών κέντρων, όπως η Βαγδάτη, η Δαμασκός, η Κόρδοβα (στην Ανδαλουσία), το Isfahan κ.α.
Ωστόσο, με το πέρασμα των αιώνων, τα πάλαι ποτέ ισχυρά χαλιφάτα άρχισαν να εξασθενούν. Εσωτερικές διαμάχες και έριδες, όπως και εξωτερικοί παράγοντες (Σιιτική ανόρθωση, Σελτζουκική κατάκτηση, Σταυροφορίες κ.α.), επέφεραν εκτεταμένη παρακμή, διχόνοια και διάσπαση. Εντούτοις, το τελειωτικό χτύπημα δεν είχε ακόμη επέλθει, μέχρις ότου ένας νέος κίνδυνος κατέφθασε από τα Ανατολικά, μια μάστιγα που η φήμη της προηγούταν της έλευσής της. Οι Μογγόλοι ήταν προ των πυλών.
Οι Μογγόλοι, μια νομαδική φυλή προερχόμενη από τις αφιλόξενες και ανεμοδαρμένες στέπες του σημερινού Μογγολικού κράτους, ήταν «ξαδερφικό» φύλο των Τούρκων και Μαμελούκων, διαβόητο για τις θηριωδίες που διέπραττε στα μέρη που κατακτούσε. Γνωστότερος εξ αυτών ο Genghis Khan (απεβίωσε το 1227), που κινήθηκε προς την Κίνα και την Κεντρική Ασία. Οι περισσότεροι εκ των σκληροτράχηλων Μογγόλων ήταν Τενγκριστές, ακόλουθοι μιας μονοθεϊστικής θρησκείας με βασική θεότητα «Τον Γαλάζιο Ουρανό», Θεό Tengri. Ωστόσο, επηρεασμένοι από τις ποικίλες εκστρατείες, μερίδες Μογγόλων ασπάστηκαν τον Μωαμεθανισμό, Βουδισμό, ακόμη και τον Νεστοριανικό Χριστιανισμό. Οι επίγονοι του Genghis Khan κατάφεραν να τεμαχίσουν και να διχάσουν βαθύτερα τα Μουσουλμανικά κρατίδια, ευνοούμενοι-ωθούμενοι και από Χριστιανικές δυνάμεις. Όμως, δύο εκ των εγγονών του Genghis Khan, ο Hulagu Khan μαζί με τον αδερφό του Möngke Khan (τον πλέον ηγέτη του μεγάλου Μογγολικού Χανάτου), κατέστρωσαν σχέδιο κατάκτησης του αποδυναμωμένου Μουσουλμανικού κόσμου.
Το 1255, ο Hulagu χρίστηκε επικεφαλής για το άνωθεν εγχείρημα και ξεκίνησε τη σταδιακή κάθοδό του προς τη Μέση Ανατολή, με ορδές εφίππων μαχητών. Στα μέσα του 1256, κατευθυνόμενοι προς την «καρδία» του πάλαι ποτέ ισχυρότατου Αββασιδικού Χαλιφάτου, τη Βαγδάτη, οι Μογγόλοι πραγματοποίησαν πρώτα μια παράκαμψη. Αποφάσισαν να περιπλανηθούν στην οροσειρά Alborz (βορείως της Τεχεράνης), για να ξεπαστρέψουν τη μυστικιστική-δολοφονική σέκτα των Ασσασίνων. Καταφθάνοντας στο αρχηγείο τους στο Alamut, σφυροκόπησαν το οχυρό τους μέχρι την παράδοση του Ασσασίνου ηγέτη, Rukn ad-Din. Τελικά, κατακρεουργήθηκαν περίπου 12.000 αμυνόμενοι, με τους επιζώντες να διαφεύγουν στη Συρία, ενώ σημειώνεται πως ο Ασσασίνος ηγέτης ξυλοκοπήθηκε έως τον μαρτυρικό θάνατό του.
Ο τρομοκρατημένος Αββασίδης χαλίφης. Al-Musta’sim, γνωρίζοντας ότι θα αποτελέσει τον επόμενο στόχο της μάστιγας των Μογγόλων, συγκέντρωσε ισχυρές δυνάμεις και τις απέστειλε προς αναχαίτιση των αδίστακτων εισβολέων. Εντούτοις, αναφέρεται πως 12.000 εξ αυτών πνίγηκαν μετά από ενέδρα των Μογγόλων, οι οποίοι διέλυσαν αναχώματα που συγκρατούσαν λιμνάζοντα ύδατα. Μετά το πέρασμα από την οροσειρά του Ζάγρου, ο δρόμος προς τη Βαγδάτη ήταν ορθάνοιχτος και ο Hulagu έστειλε επιστολή στον Χαλίφη, με το αίτημα να «αφήσει τις θύρες της πόλης ανοιχτές». Υπερεκτιμώντας τις δυνατότητές του, ο Al-Musta’sim αρνήθηκε κατηγορηματικά, αδυνατώντας να αποδεχτεί τη νέα πραγματικότητα.
Στις αρχές του Φεβρουαρίου του 1258, θα ξεκινούσε η ιστορικής σημασίας μάχη και θα διαρκούσε λιγότερο από 2 εβδομάδες. Ο Hulagu επιστράτευσε κορμούς φοινικόδεντρων και τεράστιους βράχους, που με καταπέλτες εκσφενδονίζονταν προς τα τείχη της θρυλικής πόλης. Σιιτικοί πληθυσμοί και ο Μέγας Βεζύρης του Al-Musta’sim, φαίνεται πως συνέδραμαν τους εισβολείς, που εισέβαλαν αφηνιασμένοι στο εσωτερικό της Βαγδάτης. Η πόλη λεηλατήθηκε-γκρεμίστηκε ολοσχερώς, κάηκαν και αφανίστηκαν φημισμένες σχολές, βιβλιοθήκες (λέγεται πως μαύρισε ο Τίγρης ποταμός από το μελάνι των πεταμένων βιβλίων), εξεζητημένα αρδευτικά έργα, ιερά τεμένη και υπέρλαμπρα παλάτια. Ακόμη χειρότερα, τα θύματα υπολογίζονται από διάφορες πηγές σε 200.000, μέχρι και 1 εκατομμύριο ανθρώπινες ψυχές, ενώ δημιουργήθηκαν πυραμίδες από κρανία ανθρώπων προς εκφοβισμό των επιζώντων.
Το σύνολο της Αββασιδικής αυτοκρατορικής αυλής, όπως και ο ίδιος ο Al-Musta’sim, τυλίχθηκε σε ακριβά χαλιά και ποδοπατήθηκε από συστάδα ιππέων μέχρι θανάτου. Εν τέλει, ο μύθος αναφέρει ότι οι κτηνωδίες τελματώθηκαν μόνο όταν η δυσωδία των νεκρών ενόχλησε τον Hulagu. Τότε, οι Μογγόλοι γέμισαν τα θηκάρια των ξιφών τους, όπως και ξεκοιλιασμένα σώματα με μάλαμα, πέρλες και πολύτιμους λίθους, για να τα μεταφέρουν μαζί τους.
Στη συνέχεια, οι Μογγόλοι κατέκτησαν άλλες Μουσουλμανικές περιοχές (Ιράκ, Συρία κ.α.), όπως το μεγαλοπρεπές Χαλέπι, το οποίο κατέσφαξαν, επίσης, και τη Δαμασκό που παραδόθηκε άνευ όρων. Τελικά, το «τελευταίο οχυρό» του Μουσουλμανικού κόσμου ήταν το Μαμελουκικό Χαλιφάτο με επίκεντρο το Κάιρο, το οποίο αναπόφευκτα ήρθε σε σύγκρουση με τον Hulagu στους Ιερούς Τόπους. Όμως, ο Μογγόλος αρχηγός πληροφορήθηκε τότε για τον θάνατο του αδερφού του, Möngke, και έσπευσε να κινηθεί με την πλειονότητα του στρατού του πίσω προς τις στέπες, για να διεκδικήσει τη διαδοχή του Χανάτου.
Τον Σεπτέμβριο του 1260, έλαβε χώρα η μάχη του Ayn Jalut στην Παλαιστίνη, όπου ο μεγαλύτερος πλέον αριθμητικά στρατός των Μαμελούκων κατατρόπωσε τους Μογγόλους, δίνοντας ένα τέλος στην επέκτασή τους επί των Μουσουλμάνων. Από εκεί και πέρα, Μογγολικοί πληθυσμοί εγκαταστάθηκαν στη Μέση Ανατολή, δημιουργώντας τη δυναστεία των Ιλχανιδών (1256-1353), κάνοντας ένα νέο ξεκίνημα και ανοικοδομώντας την περιοχή ελέγχου τους. Εν κατακλείδι, ο ακμάζων Αραβικός Πολιτισμός δέχθηκε ένα ανεπανόρθωτο πλήγμα, αλλά, γενικότερα, η Ισλαμική πίστη και κουλτούρα διατηρήθηκε από τους απομείναντες Μουσουλμάνους, παρά τις νέες δυσχέρειες που θα εμφανίζονταν ανά τους επερχόμενους αιώνες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Goldschmidt Jr., Arthur & Boum, Aomar, (2016), Ιστορία της Μέσης Ανατολής, 1η έκδοση, (Μετάφραση: Θεοχάρης Αναγνωστόπουλος, Επιμέλεια: Δημήτρης Α. Σταματόπουλος), Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Επίκεντρο
- Factsanddetails.com, Ilkhanids (Muslim Mongols) and Mongols in the Middle East. Διαθέσιμο εδώ
- military-history.fandom.com, Hulagu Khan. Διαθέσιμο εδώ
