Της Χάρις Λιάτσου,
Περίπου τρία χρόνια μετά την πανδημία που ανάγκασε την ανθρωπότητα να παραμείνει κλεισμένη στο σπίτι, η μοναξιά είναι το κύριο συναίσθημα που επικρατεί ανάμεσά μας. Η απομάκρυνση του μέσου ανθρώπου από τους ρυθμούς της καθημερινότητας τον έκανε να χάσει τις κοινωνικές του επαφές και να μην έχει άλλη επιλογή από το να στραφεί στο διαδίκτυο και, συγκεκριμένα, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι, την ανάγκη της κοινωνικοποίησης που δεν μπορούσε τότε να ικανοποιήσει με ζωντανή επαφή την ικανοποίησε με bloggers, ηθοποιούς, τραγουδιστές, ακόμα και με φανταστικούς ήρωες. Ήρθε, λοιπόν, στο προσκήνιο το φαινόμενο των παρα-κοινωνικών σχέσεων. Παρα-κοινωνική σχέση είναι η μονόπλευρη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα σε έναν χρήστη του διαδικτύου και σε μια διαδικτυακή περσόνα.
Συνήθως, ο χρήστης αφιερώνει χρόνο και ενέργεια στη ζωή της περσόνας, χωρίς, όμως, να υπάρχει αναπαραγωγή αυτών των ενεργειών και από την ίδια. Μια από τις πρώτες επιστημονικές αναφορές που έγιναν για τις παρα-κοινωνικές σχέσεις εντοπίζεται στο καταλυτικό άρθρο, για την ψυχολογία των μέσων, των Donald Horton και R.Richard Wohl με τίτλο «Μαζική επικοινωνία και παρα-κοινωνική αλληλεπίδραση: Παρατηρήσεις για την οικειότητα εξ αποστάσεως» για την εφημερίδα Psychiatry. Ακόμα, έρευνα πάνω σε αυτό το είδος σχέσεως έχει κάνει και ο ψυχολόγος των Μέσων, Gayle S. Stever, στηριζόμενος στη θεωρία του δεσμού. Στη θεωρία, δηλαδή, ότι η παρα-κοινωνική σχέση αναπτύσσεται ανάμεσα σε δύο άτομα, όταν το ένα από αυτά προσφέρει ασφάλεια, παρηγοριά και συντροφιά στο άλλο. Ποια είναι, όμως, η επιρροή μιας περσόνας σε έναν μέσο θαυμαστή-καταναλωτή;
Αρχικά, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σχεδόν όλες οι διαδικτυακές περσόνες (πραγματικές και μη ) αποτελούν κομμάτι μιας τεράστιας βιομηχανίας, η οποία έχει ως κύριο στόχο την προώθηση προϊόντων και ιδεών. Αυτό σημαίνει ότι η περσόνα έχει πολύ σημαντική επιρροή στις καταναλωτικές συνήθειες του θαυμαστή και όχι μόνο. Συχνά, ο θαυμασμός αυτός οδηγεί σε μια τάση ταύτισης, με αποτέλεσμα να παρατηρείται επιρροή ακόμη και στις πολιτικές επιλογές.
Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι η επιρροή αυτή θα είναι πάντα θετική. Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι αντικαθιστούν τις σχέσεις που έχουν στον πραγματικό κόσμο με τις παρα-κοινωνικές σχέσεις. Αυτό συνεπάγεται την όλο και περισσότερη απομάκρυνσή τους από την πραγματικότητα και την απομόνωσή τους. Επίσης, οι περισσότερες παρα-κοινωνικές σχέσεις με την πάροδο του χρόνου μετατρέπονται σε εμμονικές σχέσεις. Μάλιστα, αυτό το φαινόμενο ονομάζεται “Celebrity Worship Syndrome” και χρησιμοποιείται για να περιγράψει τους θαυμαστές, οι οποίοι δείχνουν υπερβολικό ενδιαφέρον ακόμη και στην καθημερινότητα της κάθε περσόνας. Όμως, το πιο σημαντικό «μειονέκτημα» των παρα-κοινωνικών σχέσεων είναι η έμφαση που δίνεται μέσω αυτών στην εικόνα που προβάλλει κανείς. Ο άκρατος θαυμασμός σε μια προσωπικότητα έχει ως αντικείμενο την εμφάνιση και το φαίνεσθαι του εκάστοτε ειδώλου. Το γεγονός αυτό οδηγεί τα άτομα θύματα των παρα-κοινωνικών σχέσεων να εστιάζουν στη δική τους εικόνα και στον τρόπο που η κοινωνία τα αντιλαμβάνεται.
Κατά συνέπεια, σταδιακά παρακμάζει η καλλιέργεια του εσωτερικού κόσμου, η ανάπτυξη των συναισθημάτων και η ενίσχυση των εσωτερικών αξιών του κάθε θύματος. Ωστόσο, υπάρχει και η άλλη πλευρά του νομίσματος. Αυτός ο αόρατος δεσμός που δημιουργείται ανάμεσα στον θαυμαστή και στην περσόνα μπορεί να επηρεάσει θετικά τη ζωή του θαυμαστή, ιδιαίτερα όταν αυτός δεν έχει αναπτυγμένες κοινωνικές ικανότητες. Στη σημερινή εποχή, η διάδοση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει προσωποποιήσει μέχρι έναν βαθμό τις παρα-κοινωνικές σχέσεις, επειδή τα είδωλα έχουν την ελευθερία να επικοινωνήσουν μέσω των προσωπικών λογαριασμών τους στο διαδίκτυο με τους θαυμαστές. Επίσης, πολλοί θαυμαστές οργανώνονται σε ομάδες, με αποτέλεσμα να τους δίνεται η ευκαιρία να κοινωνικοποιούνται και να γνωρίζουν άτομα με κοινά ενδιαφέροντα. Τέλος, αν και δεν συμβαίνει τόσο συχνά, υπάρχει το ενδεχόμενο η περσόνα να αποτελεί ένα υγιές πρότυπο για τον θαυμαστή και να τον ερεθίζει πνευματικά.
Οι παρα-κοινωνικές σχέσεις δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τις πραγματικές ανθρώπινες σχέσεις. Μπορούν, όμως, να λειτουργήσουν συμπληρωματικά για την κάλυψη της ανάγκης του ανθρώπου να ανακαλύψει νέα πρότυπα, με τα οποία θα μπορεί να ταυτιστεί. Με την προϋπόθεση, βέβαια, ότι ο θαυμαστής μπορεί να διακρίνει και να αναγνωρίσει τα όρια των μεταξύ πραγματικότητας και παρα-κοινωνικής σχέσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Horton, D., & Wohl, R. (1956). Mass Communication and Para-Social Interaction: Observations on Intimacy at a Distance. Psychiatry, 19, 215-219.
- Perse, E.M., & Rubin, A.M. (1990). Chronic loneliness and television use. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 34, 37-53.
- List, S. T. M., Howard University Doctoral Students From Left to Right: Nomi-Kaie Bennett, Students, H. U. D., Bennett, F. L. to R. N.-K., Milan Poindexter Sleep Apnea in Children , Poindexter, M., & Cook, B. L. (2020, February 18). Parasocial relationships: The nature of celebrity fascinations.
- Hameed, A. (2021, October 20). Parasocial relationship. Dictionary.com.
- Vinney, C. (2021, December 22). What is a parasocial relationship? Verywell Mind.
