Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Ο ελλαδικός χώρος έχει αποτελέσει, ανά διαστήματα, σημαντικό κέντρο ξένων κυριάρχων, οι οποίοι αναγνώριζαν τη γεωστρατηγική θέση του τόπου και για αυτό πολλοί επιθυμούσαν να τον κατακτήσουν. Αυτό συνέβη κατά κόρον την περίοδο του Μεσαίωνα και, ειδικότερα, την Ύστερη περίοδο, οπότε και εμφανίζονται διάφοροι δυτικοί και ανατολικοί επικυρίαρχοι. Εμείς θα εξετάσουμε στο παρόν άρθρο, όπως μαρτυρά και ο τίτλος, την περίοδο της λατινικής κυριαρχίας στην περιοχή της Εύβοιας, το πετράδι του στέμματος, όπως τη χαρακτήριζαν οι Βενετοί που είχαν μακρά παρουσία στο νησί.
Η αρχή της Λατινοκρατίας στην Εύβοια τοποθετείται τα πρώτα χρόνια του 13ου αιώνα και, ειδικότερα, μεταξύ 1204-1205, δηλαδή κατά τη διάρκεια της Δ` Σταυροφορίας. Έτσι, όταν καταλύθηκε η Βυζαντινή αυτοκρατορία από τους σταυροφόρους, η Εύβοια πέρασε, αρχικά, στον Boniface Montferrat, ο οποίος την παραχώρησε στον Φράγκο ακόλουθό του, Jacques Avesnes, αλλά δεν τη διατήρησε για πολύ, καθώς πέθανε μέσα στο 1205. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αλλαγή της διοίκησης, η οποία πέρασε στα χέρια Λομβαρδών αρχόντων. Να αναφέρουμε σε αυτό το σημείο, πριν ξεκινήσουμε την αφήγησή μας, πως σημαντική πηγή πληροφοριών για την περίοδο της Λατινοκρατίας στην Εύβοια αποτελεί το χρονικό του Βενετού Marin Sanudo Torsello.
Πιο αναλυτικά, ως προς τη διοίκηση, το νησί χωρίστηκε σε τρία μέρη, με τους επικεφαλής να είναι ο Pecoraro de Mercanuovo που ανέλαβε την κεντρική περιοχή, στην οποία περικλείεται και η Χαλκίδα (ή αλλιώς Νεγρεπόντε, όπως αποκαλούνται), η τότε πρωτεύουσα του νησιού. Έπειτα, έχουμε τον Ravano dalle Carceri, με τη δικαιοδοσία του να περιλαμβάνει το βόρειο τμήμα, που είχε ως έδρα του τους Ωρεούς και, τέλος, είναι ο Giberto dalle Carceri που απέκτησε το νότιο κομμάτι, με βάση του να αποτελεί την Κάρυστο. Αυτή η τριανδρία ονομάζεται τριτημόριοι, με τον Ravano να κυριαρχεί μέσα στα επόμενα επί των άλλων δύο.
Ωστόσο, η Βενετία δεν θα άφηνε τους Λομβαρδούς να έχουν μόνοι τους τον πλήρη έλεγχο, για αυτό ήδη από το 1209 είχαν έρθει σε συμφωνία μαζί τους. Έτσι, βλέπουμε τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία να αποκτά όλο και περισσότερα προνόμια με την ελευθερία του εμπορίου, τη διατήρηση έστω μιας αποβάθρας στις παράκτιες πόλεις, τη δημιουργία αποθηκών και άλλα. Μπορεί τέτοιου είδους προνόμια να μην μας προκαλούν ιδιαίτερη αίσθηση σήμερα, αλλά πρέπει να επισημάνουμε πρώτα τον θαλασσινό και εμπορικό χαρακτήρα της Βενετίας, με βάσεις σε διάφορες περιοχές της Μεσογείου και, δεύτερον, μέσω του ελεύθερου εμπορίου αποκτούσαν περισσότερες προσόδους, ισχυροποιώντας τη θέση της. Μέσα, λοιπόν, από την ενέργεια αυτή μπορούσαν να έχουν τον έλεγχο μιας κτήσης με χαμηλό κόστος και, παράλληλα, να αποκτούν έσοδα.
Η διοίκηση από τους τριτημόριους θα διαρκέσει μέχρι και τα τέλη του 14ου αιώνα, με την παρουσία τους να είναι ηχηρή, ενώ αποτελούσαν σημαντικό παράγοντα στην ευρύτερη περιοχή. Στα μέσα, όμως, του 13ου αιώνα, το νησί θα περάσει μια εσωτερική κρίση, καθώς ο William Villehardouin (Πρίγκιπας της Αχαΐας) θα παντρευτεί την Carintana dalle Carceri (μια εκ των τριών τριτημορίων), για να επεκτείνει την κυριαρχία του. Ο θάνατος, όμως, της Carintana δημιούργησε μια αναταραχή, διότι ο William θα διεκδικούσε το κομμάτι της εξουσίας της και θα ήθελε να εξαπλωθεί και στους άλλους τριτημόριους. Αποτέλεσμα αυτών ήταν το ξέσπασμα του πολέμου της διαδοχής, το 1256, με τον Πρίγκιπα από την Αχαΐα να βγαίνει νικητής στην καθοριστική μάχη του Καρυδίου, δύο χρόνια αργότερα, βάζοντας ένα τέλος στην εσωτερική αυτή σύγκρουση.
Η επόμενη αναταραχή δεν θα αργήσει να φτάσει, αυτή τη φορά, όμως, θα προέλθει από την άλλοτε κραταιά Βυζαντινή αυτοκρατορία, όταν θα αποκατασταθεί η τάξη και ο Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος θα εκδιώξει τους Λατίνους από την Κωνσταντινούπολη, το 1261. Ύστερα από την επιτυχία αυτή, θα θελήσει να απελευθερώσει κι άλλες λατινοκρατούμενες περιοχές και μια τέτοια ήταν η Εύβοια. Για να πετύχει τον σκοπό του, στέλνει τον Ιταλό πειρατή Λικάριο, έτσι ώστε να πλήξει τις δυνάμεις του τόπου. Ξεκινά, λοιπόν, τις επιθέσεις και λεηλασίες του στο νότιο τμήμα του νησιού και στα κάστρα της Καρύστου, όπως το Castel Rosso (κοκκινόκαστρο), αλλά, τελικά, δεν θα κατορθώσει να φέρει σε πέρας την αποστολή του και οι Λατίνοι θα συνεχίσουν να βρίσκονται στο νησί, τουλάχιστον προς το παρόν.
Η πλήρης βενετική κυριαρχία θα φτάσει περί τον 14ο αιώνα. Ο νέος επικυρίαρχος δεν άλλαξε άρδην το διοικητικό τοπίο και αυτό φαίνεται από τη διατήρηση των τριτημορίων, οι οποίοι τώρα προέρχονταν από βενετικές οικογένειες, όμως, μετέφεραν και δικά τους διοικητικά στοιχεία (για παράδειγμα, η παρουσία του βαΐλου και του Μεγάλου Μάγιστρου), κάτι που έκαναν σε κάθε τόπο που κατακτούσαν. Επίσης, το διάστημα αυτό παρατηρούμε και την αύξηση της αστικής κοινότητας και την άνθηση της καθολικής εκκλησίας.
Μεγάλο μέρος του ντόπιου ελληνικού πληθυσμού δεν είδε με κακό μάτι τη νέα πραγματικότητα που δημιουργήθηκε και σε αυτό συνέβαλε και η απαλλαγή της εισφοράς προς τον πάπα, ανακουφίζοντας την πλειοψηφία του λαού. Ένα ακόμα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της Λατινοκρατίας είναι η μεταφορά του φεουδαρχικού συστήματος, ήδη από τις αρχές του 13ου αιώνα, με τους Έλληνες να περνάνε στο καθεστώς της δουλοπαροικίας, πραγματοποιώντας, παράλληλα, διάφορες αγγαρείες για λογαριασμό των δυτικών.
Η πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας στα χέρια των Οθωμανών, στα 1453, θα σημάνει και το σταδιακό τέλος της λατινικής κατάκτησης στην Εύβοια, καθώς, λίγα χρόνια αργότερα, ο Μεχμέτ Β` θα την καταλάβει, στα πλαίσια του Α` Βενετοοθωμανικού πολέμου. Οι Έλληνες της περιοχής θα σταθούν στο πλάι των Βενετών πολεμώντας γενναία. Μάλιστα, ακόμα και μικρά παιδιά συμμετείχαν στις μάχες από τα κάστρα, χτυπώντας τους εχθρούς με τις σφεντόνες τους. Ο τελευταίος επικεφαλής των υπερασπιστικών δυνάμεων ήταν ο Βίκτωρας Καπέλο, ένας γιατρός που δεν είχε μεγάλη στρατιωτική και διοικητική εμπειρία.
Το τέλος του πολέμου, το 1470, βρήκε τους Οθωμανούς νικητές, δημιουργώντας, έτσι, ένα νέο κεφάλαιο στην Ιστορία του νησιού, αυτό της Οθωμανοκρατίας. Όσον αναφορά την τύχη του ελληνικού πληθυσμού, μαθαίνουμε, από τον Gioran Maria Angiolello, πως μεγάλο τμήμα του μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, για να αυξηθεί ο εκεί πληθυσμός. Με αυτόν τον τρόπο, έχουμε την ολοκλήρωση της Λατινοκρατίας στην Εύβοια, ύστερα από σχεδόν δυόμισι αιώνες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Miller, W. (2017), Ιστορία της Φραγκοκρατίας εν Ελλάδι (1204-1566), Αθήνα: Εκδόσεις Ηρόδοτος
- Συλλογικό έργο (2000), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Θ`, Βυζαντινός Ελληνισμός – Βυζαντινοί και Υστεροβυζαντινοί Χρόνοι, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
