Του Νίκου Μελιτσιώτη,
Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις πόλεις-κράτη υπήρξε κινητήριος μοχλός για πολλά από τα ιστορικά γεγονότα του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Είναι γνωστό ότι αυτός ο ανταγωνισμός κορυφώθηκε για την Αθήνα και τη Σπάρτη με τα γεγονότα του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο οποίος άφησε τις πάλαι ποτέ μεγάλες δυνάμεις του ελλαδικού χώρου να προσπαθούν να ανασυνταχθούν. Ακόμη και η νικήτρια του πολέμου, Σπάρτη, δεν αποκόμισε όσα θα περίμενε κανείς από την επικράτησή της, αλλά βγήκε και εκείνη εξουθενωμένη από τη μακροχρόνια πολεμική αναμέτρηση.
Ήταν εμφανές ότι μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο καμία από τις δύο παραδοσιακές δυνάμεις δεν μπορούσε να αναλάβει ηγετικό ρόλο. Αυτό το κενό ισχύος αναπλήρωσε για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα, αλλά με δυναμική παρουσία, η πόλη της Θήβας, η οποία έφτασε στο απόγειο της στρατιωτικής της δύναμης στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα. Η ισχύς των Θηβαίων βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό σε ένα σώμα 300 ανδρών, γνωστό για τη δεινότητά του στη μάχη: δεν ήταν άλλο από τον Ιερό Λόχο.
Αν βασιστεί κανείς στην αφήγηση του Πλουτάρχου, ο Ιερός Λόχος ιδρύθηκε από τον Γοργίδα κατά την απελευθέρωση της Θήβας, ενώ στον Διόδωρο Σικελιώτη υποστηρίζεται ότι ένα σώμα με αυτά τα χαρακτηριστικά υπήρχε ήδη από το 424 π.Χ. Ο λόγος, για τον οποίο ο Ιερός Λόχος έγινε περισσότερο γνωστός για τα επιτεύγματά του στον 4ο αιώνα, ήταν η αναμόρφωσή του από τον στρατηγό Πελοπίδα. Γόνος ευγενούς οικογενείας, ο Πελοπίδας ακολουθούσε λιτό βίο, γεμάτο εγκράτεια και άσκηση, και αφιέρωνε όλο του τον χρόνο στα κοινά της πόλεως, με αποτέλεσμα η πατρική του περιουσία με τα χρόνια να συρρικνωθεί, πράγμα, όμως, που δεν τον ενδιέφερε ιδιαίτερα. Ο Πελοπίδας αντί να αξιοποιήσει τον Ιερό Λόχο στην πρώτη γραμμή του μετώπου, όπως συνηθιζόταν μέχρι τότε, τον χρησιμοποίησε ως ενιαία φάλαγγα, η οποία, κατά άλλους, βρισκόταν πίσω από την πρώτη γραμμή του «κέρατος του Επαμεινώνδα» και, κατά αντίθετη άποψη, στην πρώτη γραμμή της πτέρυγας του Επαμεινώνδα.
Ο Ιερός Λόχος ήταν ένα σώμα στρατού που βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στη σκληρή εκπαίδευση και τη γνώση του πολέμου σε ένα πιο επαγγελματικό επίπεδο. Παρόλα αυτά, δεν ήταν μόνο αυτό το θεμέλιο της ισχύος του. Όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, επρόκειτο για 150 ζεύγη εραστών, ώστε, παράλληλα με τη φιλοπατρία προς την πόλιν, να τους παρακινεί και η θέληση να προστατεύσουν ο ένας τον άλλον ή να μην ντροπιαστούν μπροστά σε ένα αγαπημένο πρόσωπο. Τέτοιες ιδέες δεν ήταν καθόλου ξένες στην ελληνική αρχαιότητα, καθώς και στο Συμπόσιον του Πλάτωνος περιγράφεται το πώς ένα στρατιωτικό σώμα που βασίζεται στον έρωτα μεταξύ των ανδρών του. Αυτό αφορά το πλατωνικό ιδεώδες του έρωτα, κατά το οποίο οι εραστές κατακτούν από κοινού την αρετή, λαμβάνοντας τους ρόλους του εκπαιδευτή και του εκπαιδευόμενου. Πάντως, δεδομένου ότι ο Πλούταρχος γράφει αρκετά αργότερα από την εποχή που όντως υπήρξε ο Ιερός Λόχος, δεν είναι εύκολο να ελεγχθεί αυτός ο ισχυρισμός.
Η στρατηγική ευφυΐα του Πελοπίδα και του Επαμεινώνδα ήταν σίγουρα ψηλά στη λίστα των λόγων που ο Ιερός Λόχος γνώρισε τη δόξα, με αποκορύφωμα τη Μάχη των Λεύκτρων (371 π.Χ.), στην οποία οι Θηβαίοι κατατρόπωσαν τον Σπαρτιατικό στρατό, αν και ήταν σημαντικά λιγότεροι σε αριθμό (6.000 έναντι 11.000), χάρη στο τέχνασμα της λοξής φάλαγγας. Η μάχη αυτή αποτέλεσε ένα μεγάλο πλήγμα για την ισχύ και το γόητρο της Σπάρτης και τερμάτισε ουσιαστικά την ηγεμονία τους στον ελληνικό χώρο, καθώς ανάμεσα στους νεκρούς βρέθηκε και ο βασιλιάς της Σπάρτης, Κλεόμβροτος. Μερικά χρόνια νωρίτερα, ο Πελοπίδας είχε αποδείξει την ισχύ του Ιερού Λόχου στους Σπαρτιάτες στη μάχη της Τεγύρας (375 π.Χ.), όπου οι Θηβαίοι, αρχικά, είχαν εγκλωβιστεί, αλλά κατάφεραν να επικρατήσουν.
Ο Ιερός Λόχος φαίνεται ότι ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες των ηγετών και ιδρυτών του, καθώς έμεινε αήττητος για κάτι λιγότερο από 40 χρόνια. Την τελευταία πράξη για αυτούς τους αφοσιωμένους πολεμιστές έγραψαν ο Φίλιππος Β` και ο τότε διάδοχος του μακεδονικού θρόνου, Αλέξανδρος, ως επικεφαλής του ιππικού. Η μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) αποτέλεσε το οριστικό τέλος της κυριαρχίας των παλαιών ελληνικών πόλεων. Λέγεται ότι ακόμη και ο ίδιος ο Φίλιππος, βλέποντας τον εξοντωμένο πλέον Ιερό Λόχο, αναγνώρισε τη γενναιότητα των αντιπάλων του και παραδέχθηκε την αξία τους. Έναν χρόνο αργότερα, μετά την οριστική τους ήττα, οι παλαιές ελληνικές πόλεις εντάχθηκαν – θέλοντας ή μη – στην Κορινθιακή Συμμαχία, υπό την ηγεσία του Βασιλείου της Μακεδονίας, λίγο πριν ξεκινήσει η εκστρατεία του Αλέξανδρου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Buckler, John & Beck, Hans (2008). Central Greece and the Politics of Power in the Fourth Century BC. Cambridge University Press.
- Lefevre, Francois (2016). Ιστορία του Αρχαίου Ελληνικού Κόσμου. Αθήνα: Εκδόσεις Καρδαμίτσα.
