Του Νίκου Παναγιωτόπουλου,
Πολλές είναι οι αφηγήσεις που προέρχονται από τον κόσμο της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας και εξιστορούν έρωτες, που, τελικά, δεν ευοδώθηκαν. Ενδεικτικά παραδείγματα τέτοιων ανανταπόδοτων ερώτων είναι οι ιστορίες του Ποσειδώνα και της Δήμητρας, του Θησέα και της Αριάδνης, του Απόλλωνα και της Δάφνης. Σε αυτές έρχεται να προστεθεί η εξιστόρηση της ιδιότυπης σχέσης του θεού της φωτιάς και προστάτη των μεταλλουργών, του Ηφαίστου, με τη θεά τη σοφίας, την Αθηνά. Το βίαιο ερωτικό ξέσπασμα του χωλού θεού και η σταθερή άρνηση της παρθένας θεάς είναι τα δύο βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν αυτή την περίπλοκη σχέση.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτές οι δύο θεότητες βρίσκονταν σε συμπληρωματική σχέση μεταξύ τους. Και οι δύο είχαν ναούς στην Αθήνα. Το όνομα του Ηφαίστου ίσως συνιστά μία παραφθορά του ονόματος «ημερο-φαιστός», που σημαίνει «αυτός που λάμπει την ημέρα», ενώ η Αθηνά ήταν η θεά που συμβόλιζε τη λάμψη του φεγγαριού και ήταν εξίσου προστάτιδα των σιδηρουργών και όλων των μηχανικών τεχνών.
Ας πάρουμε, λοιπόν, τα πράγματα από την αρχή. Ο Ήφαιστος ήρθε σε πρώτη επαφή με την Αθηνά ακριβώς κατά τη στιγμή της ανορθόδοξης γέννησής της. Εκείνος ήταν που χτύπησε το κεφάλι του Δία και το άνοιξε στα δύο, προκειμένου να βγει από μέσα του πάνοπλη η γλαυκομάτα θεά. Ο Ήφαιστος διαρκώς αισθανόταν βαθιά ερωτική έλξη για την Αθηνά. Εκείνη, όμως, δεν ανταποκρινόταν στο ερωτικό του κάλεσμα. Σύμφωνα με μία εκδοχή, ο Ήφαιστος ζήτησε ως ανταμοιβή, για τη βοήθειά του στη γέννηση της Αθηνάς, την ίδια τη θεά ως γυναίκα του. Την πήρε, λοιπόν, και τη μετέφερε κατευθείαν στο νυφικό τους κρεβάτι. Όταν, όμως, ξάπλωσε δίπλα της, η θεά εξαφανίστηκε. Έτσι, το σπέρμα του έπεσε στη γη, την οποία γονιμοποίησε, και ως αποτέλεσμα αυτού γεννήθηκε ο Εριχθόνιος. Η Γαία έδωσε, στη συνέχεια, το νεογέννητο παιδί στην Αθηνά.
Σύμφωνα με μία άλλη παραλλαγή, κατά τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου, η Αθηνά, μη επιθυμώντας να δανειστεί όπλα από τον Δία, ο οποίος είχε δηλώσει, στην αρχή, πως θα τηρήσει ουδέτερη στάση στον πόλεμο αυτό, ζήτησε από τον Ήφαιστο να της φτιάξει όπλα, που θα ήταν αποκλειστικά δικά της. Ο Ήφαιστος δέχτηκε και αρνήθηκε να πληρωθεί για αυτό, λέγοντας ταπεινά ότι θα αναλάμβανε το έργο με αγάπη. Όταν η Αθηνά, μη καταλαβαίνοντας τι υπονοούσε ο Ήφαιστος, επισκέφθηκε τον ίδιο στο εργαστήριό του, για να ελέγξει την πορεία της κατασκευής των όπλων της, αυτός, επειδή θέλησε να την αποπλανήσει, γύρισε ξαφνικά και προσπάθησε να την αρπάξει με βιαιότητα. Ο Ήφαιστος, ο οποίος δε συμπεριφερόταν συχνά τόσο χονδροειδώς, υπήρξε θύμα ενός κακόβουλου αστείου: ο Ποσειδώνας τον είχε πληροφορήσει ότι η Αθηνά βρισκόταν στον δρόμο για το σιδηρουργείο του, με τη συγκατάθεση του Δία, αναμένοντας να έρθει σε άγριας μορφής ερωτικές περιπτύξεις μαζί του.
Ο Ήφαιστος κατεδίωξε την Αθηνά, αλλά εκείνη κατάφερε προς στιγμή να κρυφτεί κάπου (ο χώρος αυτός ονομάστηκε «Ἡφαιστεῖον»). Ωστόσο, στη συνέχεια, ο θεός κατάφερε να τη βρει. Στη διάρκεια της πάλης μεταξύ τους, η Αθηνά πλήγωσε τον επίδοξο βιαστή με το δόρυ της και το σπέρμα του χύθηκε επάνω στον μηρό της. Αηδιασμένη η Αθηνά σκούπισε αυτό που θεώρησε μίασμα με μαλλί («ἔριον») και, στη συνέχεια, το έριξε στη γη. Εκείνο έπεσε στο έδαφος, κοντά στην Αθήνα, και τυχαία γονιμοποίησε τη Γαία, η οποία επισκέφθηκε την Αττική. Αναστατωμένη, όμως, από την ιδέα να γεννήσει με αυτόν τον τρόπο ένα παιδί, η Γαία δήλωσε ότι δεν θα είχε καμία υποχρέωση για την ανατροφή του.
Αν και η θεά Αθηνά ένιωθε αποστροφή για το συμβάν, έθεσε υπό την προστασία της, τελικά, το βρέφος που μόλις γεννήθηκε και το ονόμασε Εριχθόνιο, είτε εξαιτίας του μαλλιού («ἔριον»), που χρησιμοποίησε για να σκουπιστεί, και της χθόνας, (δηλαδή της Γης), που το κυοφόρησε, είτε λόγω της γενικότερης έριδας που προέκυψε ανάμεσα στον Ήφαιστο και την Αθηνά. Τέλος, μη θέλοντας να κάνει τον Ποσειδώνα να αισθανθεί ικανοποίηση με την επιτυχία της πλεκτάνης του, έκρυψε το βρέφος σε ένα ιερό καλάθι. Αυτό το έδωσε στην Άγλαυρο, στη μεγαλύτερη κόρη του Αθηναίου βασιλιά, Κέκροπα, με οδηγίες, ώστε να το φυλάξει προσεκτικά. Το μέρος που μεγάλωσε το βρέφος ονομάστηκε Ερέχθειο.
Παλαιότεροι ιστοριογράφοι, επίσης, υποστήριξαν πως υπήρχε μία απόκρυφη παράδοση που ήθελε την Αθηνά να αποκτά με τον Ήφαιστο έναν γιο, τον Απόλλωνα, ο οποίος έγινε ο προστάτης των Αθηνών.
Μία τελευταία παραλλαγή του μύθου αφηγείται την εξής ιστορία. Με βάση τον περιηγητή Παυσανία και το έργο του Αττικά, ο Ήφαιστος είχε κατασκευάσει για τη μητέρα του, την Ήρα, έναν χρυσό θρόνο με αόρατες αλυσίδες, για να την τιμωρήσει που τον έδιωξε από τον Όλυμπο λόγω της χωλότητάς του. Εκείνη, μόλις κάθισε σε αυτόν, δέθηκε με τις αλυσίδες. Ο Δίας κάλεσε, στη συνέχεια, τον Ήφαιστο στον Όλυμπο, για να ελευθερώσει τη μητέρα του από τα δεσμά. Στην αρχή, λυπημένος καθώς ήταν ο Ήφαιστος που και οι δύο γονείς του τον είχαν πετάξει από τον Όλυμπο κάτω, γιατί ήταν χωλός, αρνήθηκε να παρουσιαστεί στο βουνό των θεών. Ο θεός δέχθηκε να το κάνει μόνο όταν ο Διόνυσος, καταφέρνοντας να τον μεθύσει, τον οδήγησε στον Όλυμπο. Τότε, ο Δίας του έταξε να του κάνει όποια χάρη του ζητούσε.
Έπειτα, ο Ποσειδώνας παρακινεί να γίνει ο γάμος με την Αθηνά, με την οποία βρισκόταν σε αντιπαράθεση για την ονομασία των Αθηνών. Με αυτόν τον τρόπο, η Αθηνά έγινε το έπαθλο που υποσχέθηκαν οι θεοί στον Ήφαιστο, αφού πρώτα ξεκρεμούσε τη μητέρα του από τον θρόνο της. Οι θεοί δέχτηκαν, αλλά η Αθηνά, μετά από παραίνεση του πατέρα της, Δία, υπερασπίστηκε την αγνότητά της με τα όπλα. Ύστερα από αυτά, ο Ήφαιστος δεν κατόρθωσε να ενωθεί με τη θεά της σοφίας, με το σπέρμα του να πέφτει, κι αυτή την φορά, στο πόδι της και, στη συνέχεια, στη γη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Greekmythology.com, Erichthonius. Διαθέσιμο εδώ
- Κερένυι, Κ. (1996), Η μυθολογία των Ελλήνων, μτφρ. Σταθόπουλος, Δημήτρης, Αθήνα: Εκδόσεις Εστία
- Graves, R. (1992), The Greek Myths, England: Penguin Books, Penguin Group
- Μήττα, Δ., Εριχθόνιος, Greek-language.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Odysseus.culture.gr, Ήφαιστος. Διαθέσιμο εδώ
- Hellenicmythology.com, Ήφαιστος. Ο θεός της φωτιάς. Διαθέσιμο εδώ
