Της Φωτεινής Παπαγιαννοπούλου,
Τις ημέρες αυτές συμπληρώθηκαν 5 χρόνια από την επίθεση αυτοκτονίας που πραγματοποιήθηκε στο Μάντσεστερ Αρένα στο Μάντσεστερ, μετά από μια συναυλία της Αριάνα Γκράντε (22 Μαΐου 2017). Ο δράστης, που πιστεύεται ότι είναι ο 22χρονος Σαλμάν Αμπέντι, πυροδότησε έναν αυτοσχέδιο εκρηκτικό μηχανισμό γεμάτο με κομμάτια μετάλλων στο φουαγέ της Αρένας, καθώς οι θεατές αποχωρούσαν από την αρένα. Η έκρηξη, που συνέβη στις 22:33 τοπική ώρα, αφαίρεσε 22 ζωές ενήλικων και παιδιών, συμπεριλαμβανομένου του Αμπέντι και τραυμάτισε άλλους 116.
Οι αρχές προσπαθούσαν από την αρχή να προσδιορίσουν εάν ήταν τρομοκρατική επίθεση «μοναχικού λύκου» ή αν ο βομβιστής ήταν μέρος ενός τρομοκρατικού πυρήνα. Η συναυλία ήταν ιδαιτέρως πετυχημένη, αφού τα εισιτήρια είχαν εξαντληθεί, ενώ πιθανολογείται ότι την παρακολούθησαν περίπου 21.000 άτομα. Η έκρηξη σημειώθηκε την ώρα που πολλοί άνθρωποι βρίσκονταν στο φουαγιέ, προκειμένου να αγοράσουν αναμνηστικά.
Η αστυνομία κατέγραψε το περιστατικό ως τρομοκρατική επίθεση, χαρακτηρίζοντάς την «βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας». Μάλιστα, αποτέλεσε την πιο θανατηφόρα επίθεση στο Ηνωμένο Βασίλειο μετά τις βομβιστικές επιθέσεις του Λονδίνου τον Ιούλιο του 2005 και την πρώτη στο Μάντσεστερ μετά τον βομβαρδισμό του Μάντσεστερ, το 1996, από τον IRA.
Η τρομοκρατία συνιστά ένα σύνθετο κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο, το οποίο έχει εμφανισθεί ως ένα από τα πλέον επίκαιρα της εποχής μας λόγω της μαζικής και παγκοσμιοποιημένης διάστασης που έχει λάβει τα τελευταία χρόνια, αλλά και της τεχνολογίας ανόδου, που επιτρέπει τη διεύρυνση της κλίμακας της ισχύος, καθώς και της δράσης των τρομοκρατικών ενεργειών. Ο φόβος, ως θεμελιώδες γνώρισμα της τρομοκρατικής ενέργειας, μπορεί με τις ατομικές, αλλά και τις ευρύτερες κοινωνικές του επιπτώσεις να αποτελέσει αντικείμενο ψυχιατρικού ενδιαφέροντος. Οι άμεσες και οι έμμεσες επιπτώσεις μιας τρομοκρατικής ενέργειας στην ψυχική υγεία των θυμάτων, παράλληλα με τις επιπτώσεις της τρομοκρατίας ως φαινομένου που οδηγεί στη διαμόρφωση των κοινωνικών συνθηκών, υπογραμμίζουν τη σημασία της συγκεκριμένης μελέτης.
Τα άμεσα θύματα μιας τρομοκρατικής επίθεσης διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης διαταραχής μετατραυματικού stress, αλλά και κατάθλιψης. Παρά το γεγονός ότι οι τρομοκρατικές επιθέσεις, καθώς και οι φυσικές ή οι τεχνολογικές καταστροφές, δεν προκαλούν σημαντική αύξηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας του γενικού πληθυσμού, η σύγχρονη τρομοκρατική απειλή φαίνεται να διαιωνίζει τον φόβο στην κοινωνία ως σύνολο.
Η καχυποψία, η μισαλλοδοξία και η αποξένωση που αναπόδραστα αναπτύσσονται σε καθεστώς φόβου, επιβαρύνουν την κοινωνική συνοχή με ενδεχόμενο τη διάρρηξη των κοινωνικών δεσμών και την αλλοτρίωση. Έτσι, η πιθανότητα εμφάνισης μακροχρόνιων επιπτώσεων στην ψυχική υγεία των μελών μιας κοινωνίας αποτελεί εμφανώς σοβαρό κίνδυνο.
Οι καταστροφές προκαλούν μεταβολές στις υφιστάμενες κοινωνικές αξίες ή στις νόρμες και, κατ’ επέκταση, αντιδράσεις κοινωνικής συγχώνευσης. Επιπλέον, προκαλούν σημαντική διατάραξη ή και ολοκληρωτική διακοπή της κοινωνικότητας και της κοινωνικής συμμετοχικότητας, όπως αυτή εκφράζεται π.χ. σε λέσχες, ποικίλες δραστηριότητες, μη αναγκαίες καταναλωτικές συνήθειες, καθώς και αύξηση της ελάσσονος παραβατικότητας. Παράλληλα και σχεδόν ταυτόχρονα, όμως, αναπτύσσονται λειτουργίες αμοιβαίας υποστήριξης μεταξύ των θυμάτων, καθώς και των υπόλοιπων μελών της κοινότητας, της λεγόμενης πια «αλτρουιστικής κοινότητας».
Χρήζει επιτονισμού ότι όσο πιο αιφνίδιο και ανοίκειο είναι το γεγονός, όπως συμβαίνει στις τρομοκρατικές ενέργειες, ιδιαίτερα αν χρησιμοποιηθούν παράγοντες μη ανιχνεύσιμοι από τις αισθήσεις μας, όπως χημικοί, βιολογικοί ή ραδιενεργοί, τόσο μεγαλύτερος είναι ο φόβος και η συμμόρφωση. Φυσικά, μετά την πάροδο της περιόδου της «αλτρουιστικής κοινότητας», οι άνθρωποι τείνουν να επιστρέψουν σε πρότερες συμπεριφορές. Θα μπορούσε να λεχθεί ότι «φυσιολογικοί άνθρωποι αντιδρούν φυσιολογικά σε μη φυσιολογικές καταστάσεις».
Η σύγχρονη τρομοκρατική απειλή με την αδιαμφισβήτητη φονική ισχύ που διαθέτει, μόνο με καταστροφές μεγάλης κλίμακας μπορεί να συγκριθεί, με την προσθήκη ενός βασικού χαρακτηριστικού που εγγενώς διαθέτει: τη διαιώνιση του φόβου στην κοινωνία ως σύνολο. Εξάλλου, κανένα καταστροφικό γεγονός δεν διαιωνίζει τον φόβο αφ’ εαυτού, εκτός από την ανησυχία επανάληψής του. Στην περίπτωση της τρομοκρατίας συγκεκριμένα, το γεγονός και ο φόβος, που αυτό προκαλεί, είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Κλείνοντας, η καχυποψία, η ξενοφοβία, ο ρατσισμός και η μισαλλοδοξία, που αναπόδραστα ανθίζουν υπό το καθεστώς φόβου, δρουν επιβαρυντικά στην κοινωνική συνοχή με πιθανότητα τη διάρρηξη των κοινωνικών δεσμών και την αλλοτρίωση. Με βάση αυτή την οπτική, η πιθανότητα εμφάνισης μακροχρόνιων επιπτώσεων στην ψυχική υγεία των μελών μιας κοινωνίας αποτελεί εναργώς μια ρεαλιστική ανησυχία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της τρομοκρατίας, ειδικό άρθρο των Κ.Θ. Κιούλου και Ι.Δ. Μπεργιαννάκη, mednet.gr, διαθέσιμο εδώ
- Manchester Arena bomber should have been identified as threat, inquiry finds, theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
