Της Δήμητρας-Κωνσταντίνας Μπαλόκα,
Κάθε φορά που καλούμαστε να ανακαλέσουμε βραβευμένες επιστημονικές προσωπικότητες, συνήθως σκεφτόμαστε κάποιες για τις οποίες έχουμε μάθει, όπως τον Einstein, τους Watson, Crick, Wilkins και η λίστα συνεχίζεται. Κοινό τους χαρακτηριστικό, αψεγάδιαστοι επιστημονικά, λευκοί άντρες που ευεργετικά πρόσφεραν τις ανακαλύψεις τους στην ανθρωπότητα για την εξέλιξή της. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη σπουδαιότητα του έργου τους, εκτός, βέβαια, από τις γυναίκες που είχαν τις αρχικές ιδέες, δούλεψαν σκληρά και συνεργάστηκαν μαζί τους, αλλά για κάποιον λόγο «αορατοποίηθηκαν» και στερήθηκαν τόσο τα εύσημα όσο και μια θέση στην Ιστορία. Ο λόγος αυτός; Το φύλο τους. Η παραπάνω συμπεριφορά έγκειται στο λεγόμενο «Φαινόμενο Ματίλντα» (Matilda effect), κατά το οποίο άντρες καρπώνονται τα επιστημονικά επιτεύγματα των γυναικών.
Ο όρος «Ματίλντα» επινοήθηκε από την ιστορικό και καθηγήτρια, Margaret W. Rossiter, το 1993, η οποία εμπνεύστηκε από τη Matilda Joslyn Gage, σουφραζέτα, ακτιβίστρια και συγγραφέα που πρώτη περιέγραψε το φαινόμενο στο έργο της Woman as an Inventor. Στο δημιούργημά της, η Gage αναφέρεται σε εφευρέσεις «ξεχασμένων» γυναικών, που προκάλεσαν την τεχνολογική εξέλιξη της Αμερικής. Χαρακτηριστική περίπτωση «ξεχασμένης» γυναίκας είναι εκείνη της Mileva Marić (πιο γνωστή ως Mileva Marić-Einstein), πρώτης συζύγου του Albert Einstein. Η Mileva, επιστημόνισσα που σπούδασε στη Ζυρίχη ταυτόχρονα με τον Einstein, εκτός από μητέρα των παιδιών του, διαδραμάτισε και αποφασιστικό ρόλο στην επιτυχία του. Προτείνοντάς του ιδέες και ετοιμάζοντάς του διαλέξεις, υπογεγραμμένες, φυσικά, μόνο από εκείνον, του πρόσφερε το Νόμπελ και την υστεροφημία, για την οποία ο Einstein πάσχιζε.
Μακάρι η Mileva να ήταν η μοναδική σβησμένη από τα βιβλία μας. Η Rosalind Franklin ήταν χημικός που μελετούσε τη δομή του DNA μέσω ακτινών X. Απομονωμένη από τους άντρες επιστήμονες, αναγκάστηκε να συνεργαστεί με τον Μ. Wilkins, ο οποίος τη θεωρούσε απλώς βοηθό του. Μετά από επίπονη δουλεία, η Franklin έβγαλε τη φωτογραφία 51, καθοριστική για την αποκωδικοποίηση του DNA. Παράλληλα, οι, σήμερα τιμώμενοι από τα βιβλία μας και από το Νόμπελ Ιατρικής, Watson και Crick μελετούσαν, επίσης, τη δομή του γενετικού υλικού, χωρίς, ωστόσο, αποτελέσματα. Όταν ο Γουίλκινς τους παρέδωσε κρυφά τη φωτογραφία 51, ολοκλήρωσαν την έρευνά τους και την παρέδωσαν ταυτόχρονα με τη Φράνκλιν. Ωστόσο, η πατριαρχία έκανε πάλι τη δουλειά της και η εργασία της Franklin δημοσιεύτηκε δεύτερη, λειτουργώντας απλώς επιβεβαιωτικά. Έφυγε από τη ζωή προδομένη και επισκιασμένη. Τελικά, ακόμα και η προδοσία μπορεί να βραβευτεί, αν είναι γένους αρσενικού.
Σχεδόν 130 χρόνια μετά την επίσημη παρατήρηση του Φαινομένου Ματίλντα, η γυναικεία παρουσία στο επιστημονικό εκπαιδευτικό υλικό καταλαμβάνει μόνο το 7,6%, ενώ στον χώρο των STEM (επιστήμη, τεχνολογία, μηχανολογία, μαθηματικά) αγγίζει μόνο το 28,5%1. Το γεγονός αυτό αποθαρρύνει τα νέα κορίτσια να ασχοληθούν ή να καλλιεργήσουν κάποια έμφυτη ροπή τους προς την επιστήμη. Ωστόσο, γίνονται προσπάθειες ανάδειξης του φαινομένου και προώθησης των ιστοριών των «αορατοποιημένων» γυναικών. Χαρακτηριστική η πρωτοβουλία της Ισπανικής Ένωσης Γυναικών Ερευνητριών και Τεχνολόγων #nomorematildas, να ενταχθούν στα σχολικά εγχειρίδια οι έντεχνα σβησμένες ανακαλύψεις και έργα, τόσο ως φόρος τιμής όσο και ως πηγή έμπνευσης.
Αδικία, προδοσία, εξαφάνιση, όλες τους απεχθείς θηλυκές λέξεις, που, όπως αποδείχτηκε, γίνονται αποδεκτές, μόνο όταν διαπράττονται από αρσενικά. Γυναίκες που αποφάσισαν να γίνουν μητέρες των επιστημών Nettie Stevens (ανακάλυψη X,Y χρωμοσώματος), Lise Meitner (πυρηνική ακτινοβολία), Esther Lederberg (πρωτοπόρα μικροβιολογική έρευνα), όλες τους θαμμένες μαζί με την προσφορά τους, διέπρεψαν σε εποχές που ήταν σχεδόν παράνομο να είσαι γυναίκα. Καιρός οι επιστημόνισσες να λάβουν την αναγνώριση και τις ευκαιρίες που τους αξίζουν. Συγγνώμη James Brown, but this is not a man’s world.
1Σύμφωνα με την Analysis de la ausencia de las mujeres en los manuales de la ESO, una geneologia de conocimiento ocultada 2014 από Ana López Navajas.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Επιστήμη και πατριαρχία: Το φαινόμενο «Matilda», avmag.gr, διαθέσιμο εδώ
- Μιλέβα Μάρτις: Η «μαμά» της Θεωρίας της Σχετικότητας, tvxs.gr, διαθέσιμο εδώ
- ”The Matilda Effect”: How Pioneering Women Scientists Have Been Denied Recognition and Written Out of Science History, openculture.com, διαθέσιμο εδώ
- NO MORE MATILDAS (English Version), youtube.com, διαθέσιμο εδώ
- #NoMoreMatildas, nomorematildas.com, διαθέσιμο εδώ
