Το πραξικόπημα της πιτζάμας: Η τελευταία απόπειρα ανατροπής της δημοκρατίας

Του Ανδρέα Παρασκευόπουλου,

Η αποκατάσταση της δημοκρατίας τον Ιούλιο του 1974 και η έλευση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, είχε προκαλέσει τεράστια δυσαρέσκεια σε ορισμένους στρατιωτικούς κύκλους. Τα ξημερώματα της 24^ης Φεβρουαρίου συνελήφθησαν 37 αξιωματικοί με την κατηγορία της ανατροπής του πολιτεύματος. Αρχηγός της συνομωσίας ήταν ο προφυλακισμένος, πρώην επικεφαλής των ΕΑΤ-ΕΣΑ, Δημήτριος Ιωαννίδης. Το συγκεκριμένο γεγονός έμεινε στην ιστορία ως «το πραξικόπημα της πιτζάμας», διότι τα εμπλεκόμενα πρόσωπα συνελήφθησαν κυριολεκτικά «στον ύπνο». Στο παρόν άρθρο θα εξεταστεί περαιτέρω πώς εξελίχθηκε η συγκεκριμένη απόπειρα.

Το δημοκρατικό πολίτευμα μετά και την επίλυση του πολιτειακού, με το δημοψήφισμα του 1974, είχε αρχίσει να παγιώνεται. Ωστόσο, η αργοπορία στη λήψη αποφάσεων σχετικά με την καταδίκη των υπεύθυνων για το απριλιανό καθεστώς, προσέφερε το κατάλληλο έδαφος και έδινε την ελπίδα σε ορισμένους αξιωματικούς να αποβλέπουν σε μία νέα ανατροπή της δημοκρατίας. Η απομάκρυνση των φιλοχουντικών αξιωματικών υπήρξε μικρή, καθώς ο Καραμανλής δεν επιθυμούσε να προκαλέσει έντονες αντιδράσεις στις ένοπλες δυνάμεις, αλλά επεδίωκε να κρατήσει ισορροπίες, δεδομένου ότι η αμυντική κατάσταση της Ελλάδας ήταν εύθραυστη, λόγω και της απομάκρυνσης της χώρας από το ΝΑΤΟ. Ωστόσο, η απομάκρυνση των επικίνδυνων προσώπων έπρεπε να επιταχυνθεί. Ο ασκός για την καταδίκη των Χουντικών ξεκίνησε στις 17 Ιανουαρίου, όταν στη Βουλή ψηφίστηκε το Δ΄ Ψήφισμα, σύμφωνα με το οποίο «η δημοκρατία δικαίω ουδέποτε κατελύθη». Πιθανόν, λόγω της συγκεκριμένης εξέλιξης οι «πραξικοπηματίες» να θορυβήθηκαν και να επιθυμούσαν να δράσουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα.

Επικεφαλής της ομάδας ήταν ο υποστράτηγος Παπαδάκης, ενώ σημαντική θέση κατείχαν οι ταξίαρχοι Ντερτιλής και Μανιάτης, καθώς και ο ταγματάρχης Μπόλαρης. Οι τρεις τους προσπάθησαν να εντάξουν και άλλα μέλη στην ομάδα τους, τα οποία, ωστόσο, έπρεπε να κατέχουν σημαντικές θέσεις στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τη Λάρισα, καθώς σε αυτές τις πόλεις προετοιμάζονταν χτυπήματα κατάληψης καίριων στρατηγικών σημείων. Παράλληλα, ετοίμαζαν χτυπήματα στην Κοζάνη, τη Βέροια και τη Νάουσα. Το σχέδιο κατάληψης της εξουσίας ήταν παρόμοιο με αυτό των απριλιανών συνταγματαρχών, με τη διαφορά ότι το δικό τους δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Η αποκάλυψη της συνομωσίας πραγματοποιήθηκε από μία ομάδα νομιμόφρονων αξιωματικών, τους οποίους είχε τοποθετήσει ο Υπουργός Άμυνας Ευάγγελος Αβέρωφ. Ο ίδιος είχε ήδη κηρύξει σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης τις Ένοπλες Δυνάμεις. Ήταν ήδη γνωστό στις κυβερνητικές πηγές ότι επρόκειτο να πραγματοποιηθεί απόπειρα από το μεσημέρι της 23^ης Φεβρουαρίου. Σημαντική για την αποκάλυψη ήταν και η συμβολή του διευθυντή του Τμήματος Ασφαλείας της ΚΥΠ και χειριστή των Αρχείων της ΕΣΑ, ταγματάρχη Ιωάννη Αλεξάκη.

Συνολικά συνελήφθησαν 37 άτομα, ενώ τέθηκαν σε διαθεσιμότητα 200 ανώτεροι στρατιωτικοί. Οι συλληφθέντες ομολόγησαν στις αρχές της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης τους στόχους που έθεσαν. Σύμφωνα με αυτούς, δεν επεδίωκαν την άμεση κατάληψη της εξουσίας αλλά: α) επιθυμούσαν να σταματήσουν οι συλλήψεις «εθνικοφρόνων» πολιτών, β) να επιστρέψει άμεσα η Ελλάδα στο ΝΑΤΟ, γ) να σταματήσει η νόμιμη λειτουργία του ΚΚΕ και δ) να ελευθερωθούν οι συλληφθέντες χουντικοί. Επίσης, είχαν αποφασίσει να υλοποιήσουν το σχέδιό τους ανάμεσα στην 24^η Φεβρουαρίου και την 8^η Μαρτίου. Σε δίκη παραπέμφθηκαν οι 21 εκ των 37 συλληφθέντων. Οι 14 καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης από 4 έως 12 έτη, ενώ οι 7 αθωώθηκαν. Σχεδόν έναν χρόνο αργότερα, τον Ιανουάριο του 1976, ασκήθηκε έφεση και οι ποινές μειώθηκαν, ενώ το 1977 πέντε από τους πραξικοπηματίες καθαιρέθηκαν από το αξίωμά τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι, ο Ταγματάρχης Μπόλαρης κατάφερε να αποδράσει από το νοσοκομείο, όπου νοσηλευόταν και διέφυγε στο εξωτερικό. Επέστρεψε στην Ελλάδα, όταν παραγράφηκαν τα αδικήματά του.

Το «πραξικόπημα της πιτζάμας» δεν ευδοκίμησε λόγω της μικρής συμμετοχής αξιωματικών, αλλά και της έγκαιρης ενεργοποίησης του συναγερμού από πλευράς Αβέρωφ. Το γεγονός ότι οι πραξικοματίες συνελήφθησαν τόσο γρήγορα απέδειξε ότι η επιστροφή στις μελανές σελίδες της ιστορίας μας δεν πρόκειται να ξανασυμβεί. Αυτό το μήνυμα είναι σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Κωστής, Κώστας (2014), Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας, Αθήνα: Εκδ. Πατάκης
• Sansimera.gr, Το Πραξικόπημα της Πιτζάμας. Διαθέσιμο εδώ
• Τζώρτζης, Ιωάννης (2020), Το «πραξικόπημα της πιτζάμας», Η Καθημερινή. Διαθέσιμο εδώ