Του Θανάση Κουκόπουλου,
Σύμφωνα με το κυρίαρχο αφήγημα της νεωτερικότητας, η γαλλική επανάσταση και τα απότοκά της αποτέλεσαν εξεγέρσεις «καταπιεσμένων εναντίον καταπιεστών». Αυτό ως ένα βαθμό ισχύει. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι ακρότητες του λεγόμενου «παλαιού καθεστώτος» (ancien régime) προκάλεσαν αλυσιδωτές αντιδράσεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ας μου επιτραπεί, ωστόσο, να τονίσω πως αυτού του είδους οι αντιδράσεις οδηγήθηκαν στο άλλο άκρο. Και αυτό, γιατί στο «παλαιό καθεστώς», όσες «παρενέργειες» κι αν είχε η υπερβολική πρόσδεσή της στο άρμα της κοσμικής εξουσίας, σημαντικό ρόλο έπαιζε η θρησκεία, ένα κεφαλαιώδες κομμάτι στη ζωή του ανθρώπου.
Οι οπαδοί της γαλλικής επανάστασης, λοιπόν, και ιδιαιτέρως οι πιο σκληροπυρηνικοί από αυτούς, οι λεγόμενοι Ιακωβίνοι, ήθελαν να περιθωριοποιήσουν ή καλύτερα να βάλουν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας τον χριστιανισμό. Στους ανθρώπους που αντέδρασαν σε αυτή την απόπειρα δεν συγκαταλέγονταν αποκλειστικά αριστοκράτες ή κληρικοί, όπως ενδεχομένως θα περίμενε κανείς, δεδομένου ότι αυτοί κατεξοχήν θα έχαναν τα προνόμιά τους, αλλά και άνθρωποι των κατώτερων τάξεων, οι οποίοι ως «καταπιεσμένοι» θα ανέμενε κανείς να συνταχθούν με τους οπαδούς του Διαφωτισμού! Έτσι, λοιπόν, τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα. Πρέπει να απαλλαγεί η έρευνα από τσιτάτα και απλουστευτικά «πυροτεχνήματα» και να προσπαθήσει να προσεγγίσει τα ζητήματα αυτά πιο αντικειμενικά. Η σύγκρουση «διαφωτισμού» και «παλαιού καθεστώτος» ήταν μία σύγκρουση δύο ολόκληρων, εκ διαμέτρου αντίθετων κόσμων και όχι μία «ταξική» επανάσταση.
Ένα από τα κινήματα που αντιτάχθηκαν στο «νέο καθεστώς» ήταν και αυτό των Σανφεντιστών στη Νότια Ιταλία. Για να γίνει κατανοητό, πρέπει να ξεκινήσουμε από το 1796. Στις αρχές της άνοιξης εκείνου του έτους, τα γαλλικά στρατεύματα, υπό τη διοίκηση του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, εισήλθαν στην ιταλική χερσόνησο και άρχισαν να εγκαθιδρύουν «δημοκρατίες»-προτεκτοράτα. Όσον αφορά τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ο Βοναπάρτης προσπάθησε να χειριστεί την κατάσταση πιο διπλωματικά, υποσχόμενος πως «θα την προστατέψει». Βεβαίως, κάτι τέτοιο ήταν «στάχτη» στα μάτια των ευκολόπιστων, καθώς δεν θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο από ανθρώπους τόσο εχθρικούς απέναντι στην πίστη. Κάποιοι κληρικοί, είτε από συμφέρον είτε επειδή πραγματικά πείστηκαν και το πίστευαν, αποδέχτηκαν το καινούριο πολιτειακό καθεστώς, το οποίο, βέβαια, λίγο αργότερα έδειξε το πραγματικό του πρόσωπο: δημεύσεις περιουσιών μοναστηριών, απελάσεις ξένων μοναχών και κληρικών, απαγόρευση λιτανειών, απαγόρευση εισδοχής νέων ανθρώπων στα μοναχικά τάγματα, επιβολή λαϊκής ενδυμασίας σε κληρικούς και πολλά άλλα καταπιεστικά μέτρα. Ο πάπας Πίος ΣΤ΄ εξορίστηκε στη Σιένα και έπειτα από έναν σεισμό μεταφέρθηκε στη Φλωρεντία.
Διάσπαρτα, καθολικά, αντιστασιακά κινήματα εναντίον των Γάλλων κατακτητών είχαν εκδηλωθεί στη βόρεια Ιταλία. Το πιο σημαντικό από όλα, όμως, έδρασε στα νότια της χερσονήσου. Ο βασιλιάς της Νάπολης, Φερδινάνδος Δ΄, είχε στείλει στρατεύματα να συνδράμουν το παπικό κράτος τον Νοέμβριο του 1798, αλλά δίχως αποτέλεσμα. Καθώς ο στρατός υποχωρούσε, ο μονάρχης αποφάσισε να επιβιβαστεί μαζί με τη συνοδεία του στα καράβια του Βρετανού ναυάρχου Nelson και να καταφύγει στο Palermo, στα βορειοδυτικά της Σικελίας. Τον Ιανουάριο του 1799, οι Γάλλοι εισήλθαν στη Νάπολη και έτσι, ιδρύθηκε η «Δημοκρατία της Παρθενόπης» (το όνομα αυτό είχαν δώσει οι αρχαίοι Έλληνες στην πόλη).
Ο Φερδινάνδος δεν έμεινε με σταυρωμένα τα χέρια. Όρισε γενικό βικάριο του ηπειρωτικού τμήματος του βασιλείου τον καρδινάλιο Fabrizio Ruffo. Στις 7 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους, ο Ruffo αποβιβάστηκε στις ακτές της Καλαβρίας με μόλις οκτώ συντρόφους και ύψωσε το λάβαρο της επανάστασης. Στη μία πλευρά, απεικονιζόταν το έμβλημα του βασιλιά και από την άλλη, ο σταυρός με το σύνθημα “In hoc signo vinces” (=Εν τούτω νίκα), το οποίο είδε σε όραμα ο Μέγας Κωνσταντίνος πριν από την περίφημη μάχη στη Μιλβία γέφυρα το 312 μ.Χ. Μάλιστα, στις 2 Απριλίου, μία μοίρα βρετανικών πλοίων εμφανίστηκε στον κόλπο της Νάπολης, προκειμένου να υποκινήσει μία εξέγερση και να καταλάβει τα νησιά Capri, Ischia και Procida.
Έναν μήνα μετά από την απόβασή του στις ακτές της Καλαβρίας, ο Ruffo κατάφερε να συγκροτήσει ένα στράτευμα 17.000 ανδρών, το οποίο ονομάστηκε «Στρατός της Αγίας Πίστης στον Κύριό μας Ιησού Χριστό» (=Armata della Santa Fede in nostro Signore Gesù Cristo). Συντόμευση των λέξεων Santa Fede είναι η ονομασία Sanfedisti/Σανφεντιστές. Τον στρατό απάρτιζαν ληστές και κοινοί εγκληματίες, εκκλησιαστικά πρόσωπα, μισθοφόροι, αλλά κυρίως αγρότες. Στα τέλη του μήνα Μαρτίου ήλεγχε την Καλαβρία, ενώ τον Απρίλιο ξέσπασαν ταραχές στην επικράτεια του πρώην βασιλείου, από τη Basilicata ως το Abruzzo. Ο Ruffo ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση. Καταλάβαινε τους άνδρες του, έστηνε τη σκηνή του δίπλα σε αυτούς, έτρωγε από το φαγητό τους, ήταν κοντά στους κινδύνους τους. Όμως, δεν μπορούσε να τους αποτρέψει από το να εκδηλώσουν τα άγρια ένστικτά τους.
Στα τέλη Απριλίου, οι αντάρτες έλεγχαν, επιπλέον, το μεγαλύτερο μέρος της Απουλίας, ενώ, ταυτόχρονα, αποχώρησαν και οι Γάλλοι, αφήνοντας τους Ιταλούς ομοϊδεάτες τους μόνους. Στις 13 Ιουνίου είχε φτάσει η ώρα για επίθεση στη Νάπολη. Συνεπικουρούμενοι από βρετανικά πλοία, οι Σανφεντιστές χρειάστηκαν μόλις δύο μέρες, για να εκτοπίσουν τους αντιπάλους στο Sant’Elmo. Στις 21 Ιουνίου συμφώνησαν τους όρους συνθηκολόγησης και η δυναστεία των Βουρβόνων αποκαταστάθηκε. Φυσικά, όσο δίκαιη κι αν είναι μία αντίσταση, ο πόλεμος παραμένει πόλεμος και οι Σανφεντιστές προέβησαν σε σκληρά αντίποινα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Παππάς, Π. Νικόλαος (2020), Το κίνημα των Σανφεντιστών στην Ιταλία που είχε ως λάβαρο το σύνθημα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, Cognoscoteam.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Chadwick, Owen (1980), The Popes and European Revolution (Oxford History of the Christian Church), Clarendon Press
- Robertson, John (2000), “Enlightenment and Revolution: Naples 1799”, Transactions of the Royal Historical Society 10:6, σελ. 17-44
